Όταν ένα e-mail από πρώην σου προκαλεί ταχυκαρδία, η συμπεριφορά του ξεπερνά τη γραμμή του ερωτισμού
Γράφει η Ιωάννα Π. Θεοδωρακοπούλου, PsyD, MSc, Συμβουλευτικός Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια
Πόσο συχνά ακούτε ιστορίες από γνωστούς και φίλους, που αναφέρονται σε διάφορες εκδοχές των συμπεριφορών που είχαν οι ίδιοι ή δέχτηκαν από τον πρώην μετά την διάλυση μιας σχέσης. Ο πρώην να συνεχίσει να κυνηγά τον σύντροφό του, στέλνοντας επανειλημμένα γραπτά μηνύματα, κάνοντας αναρτήσεις έρωτα ή μίσους στα κοινωνικά δίκτυα ή στέλνοντας λουλούδια και κάρτες ακόμα και στο χώρο εργασίας του. Και μετά συμβαίνει το αναπόφευκτο.
Και κάπου εκεί βρίσκεται το Stalking ή αλλιώς η παρακολούθηση με κακόβουλη πρόθεση. Μιλάμε για ανεπιθύμητες, επαναλαμβανόμενες, εμμονικές και μονόπλευρες συμπεριφορές - τόσο άμεσες όσο και έμμεσες – με στόχο να προκαλέσουν φόβο στο θύμα. Μπορεί να είναι από παρακολούθηση, επίμονα και ενοχλητικά τηλεφωνήματα/μηνύματα, απειλές για εκδικητική δημοσίευση προσωπικών (συνήθως γυμνών) φωτογραφιών και βίντεο, απειλές για αυτοκτονία και άλλα.
Μόλις πριν ένα χρόνο πλέον αποτέλεσε ποινικό αδίκημα στη χώρα μας λόγω της αναμφίβολα μεγάλης επικινδυνότητας του φαινομένου. Όμως είναι πολλά τα περιστατικά που δεν φθάνουν στις αρχές και πολλές φορές είναι σαφές ότι ο κόσμος δεν έχει την ικανότητα, ή τη γνώση να αναγνωρίσει τις συμπεριφορές αυτές παρά το γεγονός ότι ανάμεσα στα μεγάλα ποσοστά ενδοοικογενειακής και σεξουαλικής βίας εμπεριέχονται συμπεριφορές stalking – άμεσες ή έμμεσες.
Εκτός από τις πιο ακραίες συμπεριφορές παραφύλαξης, όπως οι απειλές για σωματική βλάβη ή σεξουαλική κακοποίηση, μέσα από έρευνες έχει παρατηρηθεί ότι αρκετές από τις ανεπιθύμητες με κίνητρο την καταδίωξη, σπανίως τις θεωρούμε παράνομες ενώ δημιουργούν έντονο συναίσθημα απειλής στο θύμα τους. Τέτοιες είναι η εκμαίευση και συλλογή πληροφοριών από φίλους και οικογένεια σχετικά με συναναστροφές, σχέσεις και φιλίες του θύματος, συχνές εμφανίσεις σε μέρη που συχνάζει το θύμα και έξω από το χώρο εργασίας, το σχολείο ή και το σπίτι του, αποστολή γραμμάτων και ανεπιθύμητων δώρων, αλλά και διαδικτυακή δραστηριότητα, όπως ηλεκτρονικό εκφοβισμό για κοινοποίηση προσωπικού υλικού και πληροφοριών αν δεν ακολουθήσει τις προσταγές του, συνεχή αποστολή emails και μηνυμάτων με στόχο την διατήρηση επικοινωνίας με το θύμα κλπ.
Όποια κι αν είναι η μορφή συμπεριφοράς παραφύλαξης, οι συνέπειες μπορεί να είναι άκρως επικίνδυνες για το άτομο που έχει γίνει στόχος. Οι έρευνες αναφέρουν εμφάνιση διαταραχής μετατραυματικού στρες, είτε είναι άμεση παραφύλαξη είτε η αντίστοιχη διαδικτυακή. Ακόμα κι όταν υπάρχει μόνο διαδικτυακή παραφύλαξη, οι έρευνες δείχνουν ότι τα θύματα έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να αναφέρουν καταθλιπτικά και σωματικά συμπτώματα, προβλήματα ύπνου και διατροφής, και εν γένει χειρότερη υγεία από άτομα που δεν είναι θύματα stalking. Συνήθη συμπτώματα είναι το άγχος, η ανάπτυξη φοβιών, η κατάθλιψη αλλά και ο αυτοκτονικός ιδεασμός. Δυσκολία συγκέντρωσης, άρνηση, θυμός, ματαίωση, ανημπόρια και συναισθηματικό κενό. Σε κάθε αναφορά στα γεγονότα παραφύλαξης η ψυχική φόρτιση είναι εξουθενωτική καθώς καλείται όχι μόνο να περιγράψει τι συνέβη αλλά να πάρει θέση και ευθύνη για δικές του πράξεις όπως και να πείσει για την ρεαλιστικότητα του κινδύνου που αντιμετωπίζει. Επίσης επιδείνωση προ υπάρχοντών σωματικών ασθενειών, όπως δερματικά και αναπνευστικά, και υπέρταση. Σε κοινωνικό επίπεδο συχνά λαμβάνουν μέτρα προστασίας όπως απουσία ή και παραίτηση από τη δουλειά, το σχολείο και δραστηριότητες με σκοπό να απομονωθούν ή ακόμα και να φύγουν από το οικογενειακό σπίτι για να αποφύγουν οποιαδήποτε συνάντηση με τον δράστη. Οικονομικές επιβαρύνσεις επίσης λόγω της ανάγκης να ενισχυθεί η ασφάλεια του σπιτιού, νομικές και ιατρικές επισκέψεις (σε ψυχολόγους και ειδικούς ιατρούς ανάλογα τον οργανισμό), αποκατάσταση ζημιών σε αυτοκίνητα ή και εντός της οικίας.
Ας δούμε όμως ταψυχολογικά χαρακτηριστικά του stalker.
Ο άνθρωπος που έχει την συμπεριφορά stalker, μπορεί να έχει αισθανθεί απόρριψη, προσβολή, πόνο και έτσι προσπαθεί να δικαιωθεί. Μπορεί να είναι κάποιος που λειτουργεί με γνώμονα την αυτοδικαίωση με έντονη αίσθηση αυτολύπησης που συχνά προκαλούν. Συχνά ο θύτης πιστεύει ότι μέσα από την συμπεριφορά του αυτή θα εισπράξει αγάπη από το θύμα του και συνήθως το θύμα είναι άτομο με μεγαλύτερη δύναμη ή status. Ανάλογη συμπεριφορά μπορεί να εμφανίσει ένα άτομο με αδυναμία να δεχτεί τους κοινωνικούς κανόνες αναφορικά με τις ρομαντικές σχέσεις και υπάρχει και η περίπτωση του λεγόμενου αρπακτικού που αναζητάει την σεξουαλική ικανοποίηση και τον έλεγχο όπως και την υποταγή του θύματος. Δεν είναι δεδομένο ότι γνωρίζει το επικείμενο θύμα και το θύμα να μην γνωρίζει για τον stalker αλλά ο stalker σχεδιάζει την επίθεση και έχει φαντασιώσεις για αυτό. Συνήθως οι πιο επιθετικοί και άρα επικίνδυνοι (που μπορούν να φθάσουν μέχρι και το έγκλημα) είναι αυτοί που νοιώθουν απόρριψη και τα λεγόμενα αρπακτικά για έλεγχο και σεξουαλική ικανοποίηση, οι οποίοι και εμφανίζουν ψυχοπαθολογία.
Λόγω της ευγένειας, της καλοσύνης και της γοητείας τους δεν είναι εφικτό να τους καταλάβεις από μακριά. Πολλές φορές είναι μοναχικοί και πολύ ντροπαλοί κοινωνικά, με σημαντική στέρηση σε κάθε είδους κοντινής σχέσης – ερωτικής ή φιλικής ή οικογενειακής. Έχουν στοιχεία ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας προφανώς με ιδιαιτέρως χαμηλή αυτοεκτίμηση και προκειμένου να τραβήξουν την προσοχή του θύματός τους γράφουν άπειρα γράμματα και μηνύματα, κάνουν συνεχείς κλήσεις, δώρα, λουλούδια, κάρτες και παρακολουθούν κρυφά με κάθε τρόπο τόσο άμεσα όσο και μέσω ηλεκτρονικών λογαριασμών. Μπορεί να σπάσουν κωδικούς ηλεκτρονικών λογαριασμών σε κοινωνικά δίκτυα και ταχυδρομείο αλλά επίσης και τραπεζικών λογαριασμών με σκοπό να μάθουν ποια ATM μπορεί να χρησιμοποιούν, τί ψώνισαν και πού πήγαν για φαγητό. Συχνός στόχος του είναι και διασημότητες ιδίως αν τον έχουν συναντήσει σε κάποια δημόσια εμφάνιση. Σκέφτονται περίπλοκα για το άτομο αυτό και συχνά έχουν ψευδαισθήσεις.
Τις περισσότερες φορές ο θύτης διατηρούσε σχέση στο παρελθόν με το θύμα του και είναι και ο λόγος που πολύς κόσμος συγχέει αυτή την απαίσια και δυσοίωνη κατάσταση με το ερωτικό ενδιαφέρον. Όμως είναι απλά το περίγραμμα της συμπεριφοράς διότι το κίνητρο του stalker είναι η ανάκτηση του ελέγχου (με πρόκληση φόβου) τον οποίο είχε ενώ σχετιζόταν με το θύμα και η ανάγκη για δικαίωση μέσω της εκδίκησης.
Αν το σενάριο του πρώην συντρόφου ως νυν stalker σας ακούγεται πολύ οικείο, αναρωτηθήκατε αν ο άνθρωπος που σας το περιέγραφε, απευθύνθηκε στις αρχές για την κατάσταση που βίωσε; Οι πιθανότητες λένε ότι μάλλον δεν το έκανε. Ίσως να σας είπε να μην ανησυχείτε και ότι απλά ξεσπάει ο πρώην αλλά δεν είναι επικίνδυνος.
Οι περισσότεροι άνδρες και γυναίκες, όταν ο stalker είναι πρώην σύντροφος, αρνούνται να το αναφέρουν. Δυστυχώς όπως καταλαβαίνετε ο φίλος ή γνωστός σας ή και αν είστε εσείς το θύμα, δεν αποτελείτε εξαίρεση. Σε συζητήσεις και με νομικούς αλλά και από την καθημερινή επαφή με θύματα stalkers, η κατά πολύ καθυστερημένη αναφορά είναι συχνό φαινόμενο. Μερικά θύματα δεν θέλουν να το δραματικοποιήσουν. Άλλα θεωρούν ότι μόνοι τους μπορούν να περιορίσουν την συμπεριφορά του δράστη. Άλλος ένας λόγος για τον οποίο κάποιος αρνείται να αναφέρει την ανησυχητική συμπεριφορά του πρώην μπορεί να είναι εν μέρει η πεποίθηση ότι είναι κάτι φυσιολογικό σε συμπεριφορά μετά από έναν χωρισμό, όπως στις ταινίες και τα μυθιστορήματα που «ρομαντικοποιείται» η συμπεριφορά ερωτικής καταδίωξης και φυσικά από μόνη της δεν είναι πάντα μια αρνητική εμπειρία. Όμως η ερωτική επικοινωνία πρέπει να είναι κολακευτική όχι τρομακτική. Κι όταν ένα email στο ταχυδρομείο σου από κάποιον πρώην σου προκαλεί ταχυκαρδία πριν καν το ανοίξεις, η συμπεριφορά του μάλλον έχει ξεπεράσει τη γραμμή του ερωτισμού. Προφανώς λοιπόν υποφέρουν σιωπηρά θεωρώντας μάλιστα ότι δεν έχουν ικανές αποδείξεις για να απευθυνθούν στις αρχές. Το stalking δεν απαιτεί ορατές πληγές. Μπορεί να αποδειχθεί από τα λόγια και τις πράξεις του δράστη, σε συνδυασμό με τον αντίκτυπο στο θύμα.
Η απροθυμία δεν φέρνει καλά αποτελέσματα γιατί τα θύματα δεν μπορούν να οδηγήσουν τον stalker στη διακοπή της συμπεριφοράς του όταν ο στόχος του θύτη είναι η οποιαδήποτε επικοινωνία με το θύμα του. Και το stalking είναι μόνο η αρχή. Η ανεπιθύμητη συμπεριφορά μπορεί να γίνει πολύ παρεμβατική, εμμονική, διαπροσωπική καταδίωξη. Γι` αυτό όταν το κυνήγι γίνεται τρομακτικό και κάνει το θύμα να αρχίζει να αλλάζει τη ζωή του, η συμπεριφορά έχει ξεπεράσει τα όρια και έχει μπει στη διάσταση stalking. Μονόπλευρο ερωτικό ενδιαφέρον σε συνδυασμό με ανεπιθύμητες συμπεριφορές είναι ξεκάθαρες ενδείξεις εμμονικής παραφύλαξης. Η συνέχεια; Μπορεί να είναι άλλα ποινικά αδικήματα, από καταστροφή περιουσίας μέχρι βιασμό και ανθρωποκτονία. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι περισσότερες υποθέσεις ανθρωποκτονίας εμπεριείχαν stalking καθώς ο θύτης έλεγχε σχεδόν απόλυτα τα θύματα διότι εκείνα λανθασμένα πίστευαν ότι υπακούοντας σε αυτόν θα τον ικανοποιούσαν και θα συνέβαλαν έτσι στην μείωση της συμπεριφοράς του. Όμως αυτό συντελεί σε έναν φαύλο κύκλο βίας καθώς το θύμα χάνει τις ψυχικές του δυνάμεις λόγω της ματαίωσης και της κακοποίησης που βιώνει ενώ ο θύτης δυναμώνει και γίνεται όλο και πιο βίαιος και χειριστικός.
Τί μπορεί νακάνει ένα θύμα για να προστατεύσει τον εαυτό του από τα χειρότερα ;
Δυστυχώς ακόμα το stalking δεν είναι ξεκάθαρο στο μυαλό των περισσοτέρων και λόγω αυτού δεν του έχει δοθεί η βαρύτητα που απαιτείται. Δεν μπορούμε να πούμε ότι ο κόσμος έχει ενημερωθεί και λόγω του ότι πολύ συχνά οι stalkers είναι άτομα του περιβάλλοντός μας, πρέπει να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά και να μιλάμε χωρίς φόβο για όλα αυτά. Όσο αφήνουμε το φόβο να μας κυριεύει, τόσο αυτό θα γιγαντώνεται.
Τα θύματα του stalking δεν πρέπει να υποφέρουν σιωπηρά αλλά να κάνουν όλα τα απαραίτητα βήματα για να παραμείνουν ασφαλή. Όσο πιο νωρίς μιλήσουν τόσο πιο ασφαλή θα είναι.
Με δεδομένο ότι πλέον αποτελεί ποινικό αδίκημα, μπορεί κάποιο θύμα άμεσα να απευθυνθεί στην αστυνομία μετά από έναν αριθμό επαναλαμβανόμενων οχλήσεων. Αν έχει κρατήσει ένα είδος ημερολόγιου σχετικά με το χωρόχρονο των περιστατικών, την δυσλειτουργικότητα που έχει προκαλέσει η κατάσταση στην καθημερινότητα του θύματος και ενδεχομένως αποδεικτικά των οχλήσεων (μηνύματα, φωτογραφίες, κλπ.) θα είναι ακόμα πιο βοηθητικό για την αστυνομία.
Οι κινήσεις sos είναι άμεση διακοπή οποιασδήποτε επαφής και επικοινωνίας με τον stalker προκειμένου να αποφευχθούν κάποιες συμπεριφορές οι οποίες ενδεχομένως να οδηγούν σε κλιμάκωση της συμπεριφοράς του. Επιπλέον, είναι σημαντικό το θύμα να κρατάει ενήμερους τους πιο στενούς του ανθρώπους σχετικά με το πού κινείται και για ποιο λόγο. Προτεραιότητα είναι επίσης να διασφαλιστεί η ασφάλεια της οικίας ή και να ενισχυθεί. Και τέλος όσον αφορά την ηλεκτρονική επικοινωνία και ασφάλεια, προτείνετε κι από αυτές τις οδούς διακοπή της επικοινωνίας, μπλοκάροντας τον θύτη αλλά και τα άτομα που μπορεί να σχετίζονται με αυτό, περιορίζοντας ταυτοχρόνως και την γενικότερη ιδιωτικότητα του λογαριασμού και των αναρτήσεών του.
Ιωάννα Π. Θεοδωρακοπούλου, PsyD, MSc,
Συμβουλευτικός Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια
e-mail : itheodorakopoulou@feelwelltoday.com,
i.theodorakopoulos@ymail.com
