Hawthorne: Το φαινόμενο που δεν ήξερες πως επηρεάζει τη ζωή σου
Ανανεώθηκε:
Αλήθεια, έχεις νιώσει ποτέ την ανάγκη να συμπεριφερθείς διαφορετικά απ’ ότι συνηθίζεις, επειδή απλά σε παρατηρεί κάποιος;
Αν και όλες τείνουμε να απαντήσουμε αρνητικά, στην ερώτηση αν συμπεριφερόμαστε αρνητικά απλά και μόνο επειδή νιώθουμε ότι κάποιος μάς παρατηρεί - διότι στο κάτω- κάτω θέλουμε να είμαστε ο εαυτός μας και να μας αποδέχονται ακριβώς έτσι - ίσως πρέπει να το σκεφτούμε λίγο πριν δώσουμε την τελική απάντηση.
Θέλουμε, λοιπόν, να σκεφτείς όλες εκείνες τις φορές που έχεις βγει με τις φίλες σου και εκεί που δεν έχεις καθόλου όρεξη και τις ενημερώνεις πως δεν θα αργήσεις να γυρίσεις σπίτι, ξαφνικά εμφανίζεται εκείνος που σε ενδιαφέρει και αμέσως μεταμορφώνεσαι στην πιο ευδιάθετη της παρέας. Ή φαντάσου ότι βρίσκεσαι στο γραφείο, ακόμα δεν έχεις αρχίσει να κάνεις το project που πρέπει να έχεις ολοκληρώσει μέχρι το τέλος της ημέρας και ξαφνικά εμφανίζεται η υπεύθυνή σου και πρέπει να της δείξεις ότι εργάζεσαι πυρετωδώς.
Σε αυτό το σημείο θέλουμε να σε πληροφορήσουμε ότι η ανθρώπινη αυτή αντίδραση που έχεις και εσύ αλλά και όλες μας, έχει όνομα, διεύθυνση και τηλέφωνο -μπορεί και όχι- και φυσικά αναφερόμαστε στο φαινόμενο Hawthorne.
Τι είναι και από πού προέρχεται το φαινόμενο Hawthorne;
Το φαινόμενο Hawthorne, ή αλλιώς το φαινόμενο του παρατηρητή, είναι ένα είδος ανθρώπινης αντίδρασης, κατά την οποία οι άνθρωποι προσπαθούν να αλλάξουν ή να βελτιώσουν τη συμπεριφορά τους απλώς επειδή αξιολογούνται ή κάποιος τους παρατηρεί.
Το σύνδρομο Hawthorne -Hawthorne effect- είναι το φαινόμενο που ανακαλύφθηκε έπειτα από ένα πείραμα που διεξήχθη στο εργοστάσιο Hawthorne -σήμερα ονομάζεται Cicero- της Εταιρείας Western Electric στο Chicago των ΗΠΑ στα τέλη της δεκαετίας του ’20. Ο στόχος του πειράματος ήταν να μάθουν οι ερευνητές αν ορισμένα χαρακτηριστικά του εργοστασίου, όπως το επίπεδο φωτισμού στις λάμπες του εργοστασίου, επιδρούσαν στην παραγωγικότητα των εργατών. Για τον λόγο αυτό, δημιούργησαν ένα μίνι εργοστάσιο εντός του εργοστασίου με επιλεγμένους εργάτες από τη γραμμή παραγωγής να απομακρύνονται από το κύριο μέρος του εργοστασίου και να επανατοποθετούνται σε αυτό το δωμάτιο ώστε να συνεχίσουν κανονικά την παραγωγή. Οι εργαζόμενοι βιώσαν μία σειρά αλλαγών στον φωτισμό, στις ώρες διαλείμματος και στις ώρες εργασίας κατά τις οποίες η παραγωγικότητα φαινόταν ότι αυξάνεται.
Η αρχική έρευνα ολοκληρώθηκε το 1932 ενώ σε μεταγενέστερη ερμηνεία, ο καθηγητής κοινωνιολογίας Henry Landsberger ονόμασε το φαινόμενο και δήλωσε ότι το να είσαι αντικείμενο έρευνας και να δέχεσαι αυξημένη προσοχή, μπορεί να οδηγήσει σε προσωρινή αύξηση της παραγωγικότητας στον εργασιακό χώρο.
Πού εντοπίζουμε το φαινόμενο
Το φαινόμενο παρατηρείται γύρω μας σε καθημερινή βάση και στα πιο απλά πράγματα και θα σου δώσουμε μερικά παραδείγματα που θα σε κάνουν να το καταλάβεις.
#1 Εργασιακό περιβάλλον
Άραγε, όταν νιώθεις ότι κάποιος σε παρατηρεί στο γραφείο ή γνωρίζεις ότι θα περάσεις από μία αξιολόγηση, μήπως ωθείς τον εαυτό σου να δουλέψει περισσότερο για να γίνεις πιο αποδοτική; Και εμείς το ίδιο και αυτό είναι το πρώτο παράδειγμα για να καταλάβεις πόσο επηρεάζει τη ζωή σου το φαινόμενο Hawthorne.
#2 Στο σχολείο
Αν εργάζεσαι σε έναν εκπαιδευτικό χώρο ή αν απλά θυμάσαι πώς ένιωθες σαν μαθήτρια, σίγουρα θα έχεις καταλάβει πως ο καθηγητής, όταν γνώριζε ότι ο διευθυντής τον παρατηρεί, κατέβαλλε επιπλέον προσπάθεια για το σχέδιο του μαθήματός του. Αντίστοιχα, και εσύ ως μαθήτρια συμπεριφερόσουν πιο ήρεμα στην τάξη ή όταν ερχόταν η σειρά σου να λύσεις μία άσκηση στον πίνακα, κατέβαλλες όλη σου την προσπάθεια για να βγει σωστή.
#3 Διαδικασία συνέντευξης
Οι περισσότερες στη διαδικασία της συνέντευξης θέλουμε να δείχνουμε την καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας. Η «πίεση» που βάζουμε στον εαυτό μας επειδή σκεφτόμαστε ότι μας παρατηρούν, μας οδηγεί σε αλλαγή συμπεριφοράς, προκειμένου να δώσουμε μία καλή εντύπωση.
#4 Στην αρχή της ψυχοθεραπείας
Στην αρχή της ψυχοθεραπείας και πιο συγκεκριμένα στις αρχικές συνεδρίες, οι ψυχολόγοι κάνουν μία σειρά από προσωπικές ερωτήσεις. Ο ασθενής, λόγω του ότι βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, μπορεί να αλλάξει τη συμπεριφορά του. Σε προσωπικές ερωτήσεις που δεν είμαστε εμείς οι ίδιες έτοιμες να απαντήσουμε ειλικρινά, έχουμε την τάση να κρύβουμε αυτό που πραγματικά αισθανόμαστε. Για αυτό πολλές φορές, ο ψυχοθεραπευτής μπορεί να θέτει ως task στον ασθενή του να καταγράψει τις σκέψεις του σε ένα χαρτί, ώστε να φανερωθούν τυχόν συναισθήματα που δυσκολευόταν να συζητήσει μαζί του.
#5 Σε ένα πάρτι με το πρόσωπο
Φαντάσου τώρα μία συνθήκη, όπου είσαι καλεσμένη και εσύ και το πρόσωπο σε ένα πάρτι κοινών φίλων. Υπάρχουν τρία ενδεχόμενα: Ή αρκετά άτομα από την παρέα γνωρίζουν το ενδιαφέρον που υπάρχει μεταξύ σας και αναμένουν τις εξελίξεις, άρα σε παρατηρούν και αυτό μπορεί να σε κομπλάρει, ή προσπαθείς να δείξεις τον καλύτερο σου εαυτό και ότι περνάς τέλεια κάθε φορά που καταλαβαίνεις ότι το πρόσωπο σε παρατηρεί ή δεν δείχνεις ότι καίγεσαι κιόλας για να μην αγχωθείς και το συζητήσεις και περιμένεις να περάσει λίγο η ώρα για να τον προσεγγίσεις. Αν ισχύει έστω και ένα ενδεχόμενο από τα παραπάνω, τότε μάλλον καταλαβαίνεις πόσο σε επηρεάζει το αν σε παρατηρούν οι άλλοι.
Το φαινόμενο Hawthorne έχει αμφισβητηθεί από το 1920 έως και σήμερα αρκετές φορές. Η ανθρώπινη τάση για φαινομενική τελειότητα ίσως μας ωθεί να αλλάζουμε συμπεριφορά προς το καλύτερο όταν μας παρατηρούν. Ωστόσο, η επίδραση της παρατήρησης μπορεί να προκαλέσει και αρνητικά συναισθήματα, όπως άγχος και πίεση, όταν θέλουμε να παρουσιάσουμε την καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας.
Εμείς έχουμε πιάσει τον εαυτό μας αρκετές φορές να αλλάζει συμπεριφορά όταν νιώθουμε ότι μας παρατηρούν. Σε απλές περιπτώσεις, όπως στον χορό, προσπαθούμε να κάνουμε καλύτερα κάποιο κομμάτι της χορογραφίας, όταν νιώθουμε ότι η προσοχή είναι πάνω μας, στο γραφείο, όταν κάποιος μας κοιτάζει, νιώθουμε ότι πρέπει να εργαστούμε περισσότερο ή στα night out μας όταν υπάρχει ένα ενδιαφέρον στον χώρο, θέλουμε να δείχνουμε στα καλύτερα μας, αν νιώθουμε ότι το βλέμμα του είναι στραμμένο σε εμάς.
Αν τελικά υπάρχει το φαινόμενο Hawthorne -δεν έχει αμφισβητηθεί και λίγες φορές- θα ήταν καλό για εμάς να προσπαθήσουμε να κρατήσουμε τις θετικές επιδράσεις του στη συμπεριφορά μας. Και δεν λέμε, πάντα θα μας επηρεάζει όταν μας παρατηρούν άτομα που τα έχουμε στο μυαλό μας με κάποιον τρόπο, το θέμα, όμως, είναι να μπορούμε να το ελέγχουμε.
