Το λογοτεχνικό μανιφέστο της Πασχαλίας Τραυλού είναι το ξε-βόλεμα που χρειαζόμαστε όλοι

Η επιτυχία της Πασχαλίας Τραυλού σίγουρα δεν κρύβεται πια πίσω από κλειστές πόρτες, μιας και έχει πετύχει μια ευρύτερη διάκριση μεταξύ των λογοτεχνικών κύκλων. Πίσω από κλειστές πόρτες όμως βρισκόταν επί σειρά ετών η βία, η κακοποίηση και όλες οι νοσηρές καταστάσεις, τις οποίες η ίδια φέρνει τεχνηέντως στο φως. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου που τιμάται σήμερα 23 Απριλίου, μιλήσαμε με την Πασχαλία Τραυλού για όλα όσα έκαναν τα βιβλία της να αγαπηθούν περισσότερο, την κοινωνική τομή του #metoo όσον αφορά τον τρόπο προσέγγισης των βιβλίων, αλλά και αυτό το πολυπόθητο συγγραφικό «ξε- βόλεμα» που επιχειρεί από κάθε είδους μανιέρα. Μια γυναίκα που γράφει για γυναίκες και όσους αγαπούν την ιδιαίτερη φύση και υπόστασή τους, είναι αυτό που χρειάζεται περισσότερο από ποτέ η σύγχρονη λογοτενικήεπικαιρότητα. Σε ένα αέναο «κυνήγι μαγισσών», η γραφή της Πασχαλίας Τραυλού, είναι η μαγεία η ίδια.

Κυρία Τραυλού, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου, που τιμάται στις 23 Απριλίου, αλλά και το γεγονός πως το Σαντέ και λικέρ τριαντάφυλλο γίνεται ακριβώς δύο ετών, θα θέλαμε να μάθουμε αν η ανταπόκριση του κόσμου σε αυτό το «παιδί σας» είναι ένα δείγμα για το πόσο επιτακτική είναι η ανάγκη να γίνουν αλλαγές πίσω από τις κλειστές πόρτες.

Ακριβώς αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο γράφτηκε αυτό το βιβλίο: οι κλειστές πόρτες και όσα γίνονται πίσω από αυτές και καθιστούν πολλές φορές ανέφικτο να αποδειχτεί μια μορφή κακοποίησης αν ο παθών ή η παθούσα δεν θελήσει να μιλήσει. Καθώς το βιβλίο ξεκινά τη δεκαετία του ’40 και παρακολουθούμε στερεότυπα και παθογένειες της ελληνικής επαρχίας, ήθελα να καταδείξω πως δεν έχει διανυθεί μεγάλο εύρος εξέλιξης από τότε ως σήμερα. Ευτυχώς επιτέλους τα στόματα ανοίγουν και οι κλειστές πόρτες παύουν σιγά σιγά να λειτουργούν ως ασπίδες για τους θύτες.

Έχει αλλάξει ο τρόπος που ο κόσμος αντιμετωπίζει τα βιβλία; Ποια βιβλία πιστεύετε πως διαβάζονται περισσότερο την εποχή που ο κόσμος έχει ως προέκταση του χεριού του ένα τηλέφωνο;

Πολλά τα σκέλη της ερώτησής σας. Ο κόσμος επιλέγει πάντα βιβλία ανάλογα με το αναγνωστικό προφίλ που καλλιεργεί η εποχή του. Σήμερα που όλοι τρέχουν ακατάπαυστα και δουλεύουν νυχθημερόν απαιτούν αβίαστο διάβασμα. Διάβασμα που τους ξεκουράζει και δεν τους αναγκάζει να εμβαθύνουν. Ας μου επιτραπεί ο όρος, επιδιώκουν την «τηλεοπτική φιλαναγνωσία». Δίχως πολλά επίπεδα και δυσκολίες κατανόησης. Δίχως πολλούς λεκτικούς συμβολισμούς και ακροβασίες. Με θέματα συνήθως κοινωνικού προβληματισμού ή διαχρονικά, όπως ο θάνατος και ο έρωτας. Σαφώς και το διαδίκτυο είναι μεγάλος ανταγωνιστής της φιλαναγνωσίας αφού η περιήγηση στο διαδίκτυο μοιάζει με το ξεφύλλισμα ενός περιοδικού, περιλαμβάνει αφθονία εικόνων και ελάχιστη ως καθόλου σκέψη για έναν εγκέφαλο επιβαρυμένο από τα προβλήματα της καθημερινότητας και τις δημοσιογραφικές εκπομπές.

Μετά την είσοδο του κινήματος #metoo στην ελληνική κοινωνία, διαπιστώνετε κάποια μεταστροφή στον τρόπο που το κοινό αντιμετωπίζει τα βιβλία που θίγουν θέματα όπως αυτά του Σαντέ και λικέρ τριαντάφυλλο;

Νομίζω ότι το #metoo είναι πρωτίστως μια τεράστια κοινωνική τομή και ένα μεγάλο πολιτισμικό άλμα, που επιτρέπει στον άνθρωπο να απαλλαγεί από στερεότυπα και νοσηρές κοινωνικές παθογένειες και συμπεριφορές και ταυτόχρονα να έρθει αντιμέτωπος με την όποια μορφή εξουσίας του δυνατού προς τον αδύνατο. Σαφώς και τα βιβλία που θίγουν έναν επίκαιρο κοινωνικό προβληματισμό έχουν μεγαλύτερη ανταπόκριση λόγω της συγκυρίας, αλλά νομίζω ότι το συγκεκριμένο θέμα είναι πια κλασικό. Στην αμερικανική λογοτεχνία κυριαρχεί τουλάχιστον τα τελευταία δέκα χρόνια, κι ας ήρθε καθυστερημένα αυτό το κύμα στην Ελλάδα.

Η πορεία σας –συμπεριλαμβανομένων των σπουδών και της θεματικής των βιβλίων σας– δείχνει πως είστε ένας άνθρωπος που προφανώς και «ξεστρατίζει» από στερεότυπα. Αναρωτιέμαι λοιπόν ποιο το όφελος αλλά και το κόστος αυτού του «ξεστρατίσματος» στη συγγραφική σας πορεία μέχρι στιγμής.

Η αλήθεια είναι ότι ποτέ δεν μου άρεσαν οι συνταγές, η τυποποίηση και το συγγραφικό «βόλεμα» σε μανιέρες. Λατρεύω να πειραματίζομαι ακόμη και με προσωπικό κόστος, προκειμένου να δημιουργήσω κάτι διαφορετικό, γιατί αλλιώς δεν έχει νόημα για μένα η συγγραφή. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι αρέσει πάντα σε όλους τους αναγνώστες το όποιο μου πείραμα. Παρότι τα βιβλία μου έχουν αγαπηθεί, επειδή κάθε φορά στοχεύω και σε άλλο αναγνωστικό κοινό, το στοίχημα είναι πάντα μεγάλο και τρώω τα νύχια μου ώσπου να φανεί η αποδοχή κάθε καινούριας συγγραφικής μου απόπειρας.

Πόσο μακριά είμαστε από την αυτονόητη πραγματικότητα όπου η υποψία και μόνο ανισότητας θα είναι αδίκημα;

Όλα έχουν να κάνουν με την περιρρέουσα κοινωνική και ιδεολογική ατμόσφαιρα μέσα στην οποία καλείται καθένας να ζήσει. Στην Ευρώπη η πρόοδος είναι τεράστια. Στην Ασία, αντίθετα, τα πράγματα καθυστερούν αν αναλογιστεί κανείς ότι εκεί το να πάρει μια γυναίκα δίπλωμα οδήγησης ή να σπουδάσει αποτελεί ηθικό παραστράτισμα απ’ ό,τι θεωρείται κοινωνικά ορθό και αποδεκτό. Ο πλανήτης δεν είναι μόνο η Ευρώπη ή η Αμερική. Γι’ αυτό θεωρώ ότι ακόμη ως προς αυτό το ζήτημα «μπουσουλάμε».

Η σύγχρονη Ζαχαρώ με ποιες προκαταλήψεις και στεγανά έρχεται αντιμέτωπη εν έτει 2023 και ποια η πιο «ηχηρή» κραυγή που επιμελώς κρύβει κάτω από το χαλί, διότι έτσι έμαθε από γενιά σε γενιά; Συνεχίζει την ίδια λογική ή βλέπετε επαναστατικές πράξεις που οδηγούν σε ένα καλύτερο μέλλον για εκείνη και για όλες τις γυναίκες συνολικά;

Η σύγχρονη γυναίκα είναι σίγουρα πιο ελευθερωμένη. Δεν θα παντρευτεί επειδή έτσι πρέπει. Δεν θα παντρευτεί υποχρεωτικά για να κάνει παιδί. Δεν θα υπομείνει έναν κακοποιητικό σύζυγο για να μη μάθει ο κόσμος πως χώρισε. Ωστόσο η προκατάληψη κρατεί καλά ακόμη στην ελληνική επαρχία, αλλά, όσο οι γυναίκες μορφώνονται, επιδιώκουν την οικονομική τους ανεξαρτησία, αποκτούν αυτοδιαχείριση και ορίζουν την καρδιά και το σώμα τους, υπάρχει ευοίωνο μέλλον.

Πείτε μας κάποια θετικά χαρακτηριστικά της Ζαχαρώς και κάποια αρνητικά, ώστε να «μπούμε» μέσα στο κόκκινο φόρεμά της.

Η Ζαχαρώ είναι ένα πλάσμα που διαμορφώθηκε κατά κάποιον τρόπο από τον κοινωνικό της περίγυρο. Πληγωμένη, κακοποιημένη ψυχολογικά, αφού μεγάλωσε σε ένα νοσηρό περιβάλλον με έναν κακοποιητικό πατέρα, είχε την ανάγκη να γαντζωθεί από έναν άντρα-προστάτη. Ερωτεύεται και προδίδεται. Για να αποφύγει την κοινωνική κατακραυγή, δέχεται μια σύμβαση και παντρεύεται έναν πολύ μεγαλύτερο άντρα. Μυείται στην νοσηρή γυναικεία πρακτική της πονηριάς και των τεχνασμάτων για να μπορέσει να επιβιώσει, αλλά τελικά αναζητά την αλήθεια και τη διεκδικεί μέσα από μια ελευθερία που την πληρώνει πανάκριβα. Η Ζαχαρώ βιώνει συνέχεια μια σύγκρουση ανάμεσα στα κοινωνικά στερεότυπα και στη ζωή που αποζητά η καρδιά της. Εντέλει δεν υποτάσσεται σε τίποτε από τα δύο. Περνά στη ζώνη του λυκόφωτος. Ζει ως απόκληρη και δυστυχισμένη, γιατί στις ανθρώπινες κοινωνίες δεν επιβιώνουν εύκολα όσοι βγαίνουν έξω απ’ τα κουτάκια τους.

Ποια είναι η μεγαλύτερη επαναστατική πράξη που κάνατε προκειμένου να προσεγγίσετε τη δική σας αλήθεια και να είστε σε θέση να την περιγράψετε μέσα από «εκείνη»;

Δεν μοιάζω καθόλου με τη Ζαχαρώ. Είχα την τύχη να με μεγαλώσουν δύο γονείς που από νωρίς μου έμαθαν πως πρέπει να φτιάξω έναν αξιακό κώδικα και να τον ακολουθώ αβίαστα. Λέω την αλήθεια στον εαυτό μου και στους άλλους. Δεν στρογγυλεύω και δεν ωραιοποιώ τα πράγματα. Όταν κάτι με ενοχλεί, απλώς φεύγω. Κάτι που η Ζαχαρώ μου άργησε να κάνει. Το να χρησιμοποιήσω λοιπόν το πρώτο πρόσωπο στην αφήγηση και να «φορέσω» την ηρωίδα μου ήταν η δική μου συγγραφική επανάσταση και συνάμα το στοίχημα που έπρεπε να κερδίσω.

Πολλοί είναι εκείνοι που υποστηρίζουν πως η γυναικεία μυθοπλασία συχνά αντιμετωπίζεται λιγότερο σοβαρά από την αντίστοιχη των αντρών. Ποια είναι η δική σας άποψη;

Νομίζω ότι πρόκειται για μια παρωχημένη πλέον άποψη. Η γυναικεία γραφή έχει αποδείξει την αξία της και έχει κατακτήσει τη θέση που της αξίζει. Αυτές τις φωνές πλέον δεν τις ακούει κανείς. Εξάλλου τα βιβλία διακρίνονται σε καλογραμμένα και κακότεχνα και όχι σε γυναικεία ή αντρικά. Δεν είναι ρούχα ούτε παπούτσια. Εξάλλου, ακόμη και στον ρουχισμό, υπάρχουν ρούχα unisex, πόσο μάλλον στο θέμα της γραφής.

Πώς μπορεί να συμβάλει το βιβλίο στην καταπολέμηση των κοινωνικών και των έμφυλων διακρίσεων; Το ρητό «Η γλώσσα κόκαλα δεν έχει, αλλά κόκαλα τσακίζει» μπορεί να έχει ουσιαστικό εκτόπισμα στην περίπτωση αυτή;

Η τέχνη ανέκαθεν είχε, έχει και θα έχει καταλυτικό ρόλο στην αφύπνιση των ανθρώπων, και ιδίως το βιβλίο. Αρκεί οι αναγνώστες να παραδίνονται στον συγγραφέα και να αντιδρούν στους κραδασμούς που δέχονται από τέτοιες θεματικές.

Φλωμπέρ, Τολστόι, Παπαδιαμάντης ήταν συγγραφείς με ανησυχίες στα ζητήματα φύλου. Μπορούμε να βρούμε στη σύγχρονη εποχή ανάλογα παραδείγματα αντρών συγγραφέων που προσεγγίζουν τέτοια θέματα; Θα θέλατε να μας αναφέρετε κάποια ονόματα και να μας αιτιολογήσετε τον λόγο που τα επιλέξατε;

Θα αναφέρω ενδεικτικά τον Μάτεσι και τη Μητέρα του σκύλου, καθώς και τον Κορτώ και το βιβλίο του Η μικρή λέξη αγάπη. Το να διαπιστώνεις ότι ένας άνθρωπος του άλλου φύλου μπορεί και προσεγγίζει τη γυναίκα με τόση ενσυναίσθηση είναι σίγουρα ένα αισιόδοξο σημάδι για την ισότητα των φύλων και την εξέλιξη της λογοτεχνίας.

Στη σύγχρονη Ελλάδα ποιες περιοχές είναι περισσότερο φίλα προσκείμενες στις γυναίκες; Τα μεγάλα αστικά περιβάλλοντα ή οι επαρχίες; Ποια σας εμπνέουν περισσότερο για να αποτελέσουν αφηγηματικό τόπο των ιστοριών σας;

Δεν θα ήθελα να βάλω στεγανά. Λογικά οι προκαταλήψεις αντέχουν και διαρκούν περισσότερο σε ένα επαρχιακό περιβάλλον, αλλά οι νέοι άνθρωποι που ανοίγουν τα φτερά τους και φεύγουν για σπουδές απαλλάσσονται γρηγορότερα από αυτές. Ωστόσο το περιβάλλον των ιστοριών μου το καθορίζουν οι ήρωες που επιλέγω και δεν συμβαίνει το αντίθετο. Επειδή για τη Ζαχαρώ μου πηγή έμπνευσης αποτέλεσε μια γυναίκα που ζούσε σε μικρή επαρχιακή πόλη, διάλεξα να την εντάξω σε ένα χωριό.

Έχοντας πολύ ισχυρή σχέση με τις λέξεις, τοποθετήστε κάποιες από τις ισχυρότερες, ώστε να περιγράψετε την παθογένεια της εποχής.

Μοναξιά, μοναχικότητα, απαισιοδοξία, ωχαδελφισμός, φιλαυτία.

Κυρία Τραυλού, ποιο το μεγαλύτερό σας επίτευγμα διαβάζοντας το Σαντέ και λικέρ τριαντάφυλλο ως αναγνώστρια και ποιο το μεγαλύτερο μήνυμα που λάβατε από την Πασχαλία;

Δεν θεωρώ ότι έκανα κάποιο επίτευγμα. Απλώς άφησα τη Ζαχαρώ να εισχωρήσει μέσα μου και τη συμπόνεσα, αφού πρώτα την κατανόησα. Αν είναι επίτευγμα το να συμπονάμε και να κατανοούμε τον πάσχοντα συνάνθρωπο, τότε η Ζαχαρώ μου μου χάρισε μια πολύτιμη κάθαρση. Της χρωστώ ευγνωμοσύνη.

Αλήθεια, σε ποιο προφίλ ανθρώπων θα μας προτείνατε να το προτείνουμε ή –γιατί όχι;– να το κάνουμε δώρο;

Σε οποιονδήποτε έχει τις κεραίες της ψυχής του τεντωμένες και δεν θέλει να αδικεί και να κρίνει επιπόλαια κανέναν.