Βιβλίο: Τα παιδιά του Στάλιν
«Ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία είναι ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη» έγραφε ο Μίλαν Κούντερα και ισχύει αυτός ο λογοτεχνικός, μεν, ειλικρινής δε, αφορισμός για αυτό εδώ το βιβλίο.
Το συγκλονιστικό αυτό βιβλίο, λοιπόν, που έχει ιστορία αληθινή, που τα πρόσωπα για τα οποία μιλεί, είναι βλέμματα σε φωτογραφίες στο τέλος, ασπρόμαυρες, τραγικές στην άγνοια ενός μέλλοντος εντελώς προσωπικού, που εμείς ήδη γνωρίζουμε και το' χουμε καταστήσει δημόσιο παρελθόν. Ο Owen Matthews, δημοσιογράφος, με εξαίρετες σπουδές στα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, αναζητά τον φάκελο του κάποτε ισχυρού παππού του, πατέρα της μάνας του, που εκτελέστηκε στις σταλινικές εκκαθαρίσεις. Η γυναίκα του θα βρεθεί στα εφιαλτικά γκουλαγκ και οι κόρες του θα μεγαλώσουν, περιφρονημένες σε ορφανοτροφεία. Η μια τους, η Λιουντμίλα, θα ερωτευτεί έναν Άγγλο. Τα καθεστώτα θα τους χωρίσουν. Έξι χρόνια θα γράφουν ερωτικά γράμματα, κάθε μέρα. Ο Owen αναζητά την αλήθεια για την οικογένειά του, τον εαυτό του, την Σοβιετική Ένωση, το όνειρο και τον εφιάλτη του Υπαρκτού Σοσιαλισμού, φτάνοντας στη Ρωσία, στις μέρες μας.
«Οι κομμουνιστές – άνθρωποι σαν τον παππού μου» γράφει πριν αρχίσει ακόμη την ιστορία ο Matthews, «είχαν προσπαθήσει να δημιουργήσουν ένα νέο είδος ανθρώπου, καταστρέφοντας τις παλιές αξίες και αντικαθιστώντας τες με το πολιτικό καθήκον, τον πατριωτισμό, την υπακοή. Όταν όμως κατέρρευσε η κομμουνιστική ιδεολογία, εξαφανίστηκε και η αλλόκοτη ηθική της δεκαετίας του πενήντα πέφτοντας κι αυτή στην μαύρη τρύπα των μυθολογιών που είχαν πάψει να ισχύουν. Ο κόσμος στράφηκε σε τηλεοπτικούς θεραπευτές, ιαπωνικές αποκριάτικες λατρείες, ακόμη και στον εκδικητικό παλιό Θεό της Ορθοδοξίας. Πάνω απ όλες όμως, τις νέες αρχές που είχε βρει η Ρωσία, κυριάρχησε ένας απόλυτος, απύθμενος νιχιλισμός. Ξαφνικά δεν υπήρχαν κανόνες, δεν υπήρχαν φραγμοί, και τα πάντα ήταν στη διάθεση εκείνων που ήταν αρκετά τολμηροί και αδυσώπητοι ώστε να αρπάξουν όσο περισσότερα μπορούσαν. Υπήρχε άφθονη τέφρα αλλά ελάχιστοι φοίνικες...».
Είχα πολύ καιρό να ενθουσιαστώ με βιβλίο, να το διαβάζω και να μη θέλω να τελειώσει, για αυτό σας το προτείνω, με μεγάλη επιμονή. Το αποχωρίζομαι στο τέλος, κοιτώντας για άλλη μια φορά τις φωτογραφίες. Δυο αδελφές, το 1938. Ξυρισμένα κεφάλια για τις ψείρες. Πόζα σε ορφανοτροφείο για να δείξει το καθεστώς πόσο καλά περνούν τα παιδιά που το ίδιο ορφάνεψε. Δεν υπάρχει χαμόγελο. Η μικρή αγκαλιάζει σφιχτά μια κούκλα. Ο συγγραφέας σημειώνει –είναι άλλωστε η μάνα του- πως μετά την φωτογραφία, της την άρπαξε ο φωτογράφος. Ήταν δικό του αξεσουάρ για την πόζα. Σελίδες ιστορίας, δράματα ανθρώπων, που μόνο οι κιτρινισμένες φωτογραφίες όσο υπάρχουν φυλαγμένες, θα θυμίζουν πως κάποτε έζησαν βαρβαρότητες και υποσχέσεις ψιθυριστές ευτυχίας...
(εκδόσεις: Μοντέρνοι Καιροί)
