365 μέρες ελαφρύ το χώμα που σκεπάζει τον Μίκη Θεοδωράκη- «Δεν είμαι ήρωας. Οι ήρωες πεθαίνουν νέοι»

«Δεν έχω δικαίωμα να μιλώ σε κανέναν. Όποιος με χαιρετήσει, κινδυνεύει», είχε πει ο Μίκης Θεοδωράκης στις 23 Απριλίου 1969. Πόσο τιμητικό να σε θεωρεί επικίνδυνο μία διδακτορική κυβέρνηση, ένα χουντικό καθεστώς; Για εμάς τους υπόλοιπους, πράγματι, άκρως τιμητικό. Για εκείνον, σχεδόν αυτονόητο. Μια φύσει εξ ορισμού επαναστατική, ένας χαρακτήρας ρηξικέλευθος που καταφέρνει να έχει το μέγεθος του θάρρους και της γενναιότητας που θα είχαν όχι δυο, όχι τρεις, άλλα 1013 Έλληνες μαζί. Χωρίς αμφιβολία, υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους συνθέτες που πάτησαν το πόδι τους σε τούτο τον τόπο, ασχολήθηκε ενεργά με την πολιτική και τη συγγραφή, ενώ συγκαταλέγεται στις σημαντικότερες και πιο πολυσυζητημένες προσωπικότητες της νεότερης Ελλάδας.

Ο Μιχαήλ (Μίκης) Θεοδωράκης γεννήθηκε στη Χίο στις 29 Ιουλίου του 1925, από πατέρα Κρητικό και μητέρα Μικρασιάτισσα. Λόγω της επαγγελματικής ιδιότητας του πατέρα του (ανώτερος δημόσιος υπάλληλος) πέρασε τα παιδικά του χρόνια μετακινούμενος σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας: Μυτιλήνη (1925-1928), Σύρο και Αθήνα (1929), Ιωάννινα (1930-1932) Αργοστόλι (1933-1936), Πάτρα (1937-1938), Πύργο (1938-1939) και Τρίπολη (1939-1943).

Όπως είναι γνωστό, ασχολήθηκε ενεργά με την πολιτική κατά τη διάρκεια της Μεταπολίτευσης. Έθεσε το περίφημο δίλημμα «Καραμανλής ή τανκς». Ως πολιτικός υπήρξε υπουργός και 5 φορές εκλεγμένος βουλευτής του ελληνικού κοινοβουλίου, μία φορά με την Ε.Δ.Α., δύο φορές με το Κ.Κ.Ε και δύο ως ανεξάρτητος με το ψηφοδέλτιο της Ν.Δ, ενώ παράλληλα ήταν ακτιβιστής τιμημένος με το Βραβείο Ειρήνης Λένιν το 1983 ενώ γνωστή είναι και η προσπάθεια προσέγγισης ανάμεσα στους λαούς της Ελλάδας και της Τουρκίας την οποία ξεκίνησε με τον τούρκο μουσικό Ζουλφί Λιβανελί.

Όπως πολύ εύστοχα αναφέρει ο Παύλος Πετρίδης στη σκιαγράφηση του προφίλ του ως προς το πολιτικό σκέλος (βλέπε εκτενέστερα «Ο Πολιτικός Θεοδωράκης (1940-1996)» του ιδίου από τις εκδόσεις "ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ"): «Η αποτίμηση του πατριωτικού οδοιπορικού του, από το 1940 μέχρι σήμερα, οδηγεί στο κυρίαρχο (διαχρονικά) συμπέρασμα ότι ο Θεοδωράκης δεν ενστερνίστηκε την πολιτική όπως εφαρμόστηκε στην πράξη από τους επαγγελματίες πολιτικούς. Για τον Θεοδωράκη η έννοια πολιτική ενείχε (και ενέχει φυσικά) μια ξεχωριστή συμβολική σημασία. Πολιτική με αποκλειστικό αποδέκτη το λαό, σημαίνει γι' αυτόν τόλμη, ανιδιοτέλεια, ριζοσπαστισμό, ρήξη, υπέρβαση και ενότητα».

Στην εξηντάχρονη καριέρα του έγραψε πάνω από 1.000 τραγούδια, πολλά συμφωνικά έργα, καντάτες και ορατόρια, μουσική για δεκάδες θεατρικά έργα και τραγωδίες, όπερες και μουσική για τον κινηματογράφο. Από τα σπουδαία έργα του, ανάμεσα σε πολλά, ξεχωρίζουν τα: «Αρχιπέλαγος», «Πολιτεία Α’ και Β’», «Επιφάνεια», «Μαουτχάουζεν», «Άξιον Εστί».

Η πορεία του σημαδεύτηκε επίσης για τη μουσική που έγραψε για την ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη «Ζορμπάς» (1964) καθώς και για τις δύο θεατρικές παραστάσεις που σημάδεψαν τη δεκαετία του '60, τη «Μαγική Πόλη» και τη «Η γειτονιά των Αγγέλων».

Συνθέσεις του έχουν ερμηνευτεί από καλλιτέχνες παγκοσμίου φήμης, όπως οι Beatles, η Σίρλεϊ Μπάσεϊ, η Τζόαν Μπαέζ και η Εντίθ Πιάφ, ενώ έχει γράψει μουσική για γνωστές ταινίες όπως: Φαίδρα (1962), Ζ (1969) και Σέρπικο (1973).

Το 1970, για τη μουσική στη ταινία Ζ, του απονεμήθηκε το βραβείο BAFTA για πρωτότυπη μουσική, ενώ ήταν υποψήφιος στην ίδια κατηγορία του 1974, για την ταινία State of Siege, και το 1975, για το Σέρπικο. Υπήρξε υποψήφιος για Grammy το 1966 και το 1975 για το μουσικό θέμα των ταινιών Ζορμπάς και Σέρπικο αντίστοιχα.

Το πιο σημαντικό του έργο θεωρείται η μελοποιημένη ποίηση, χρησιμοποιώντας ως στίχους ποιήματα βραβευμένων ποιητών ελληνικής και ξένης καταγωγής, όπως οι Γιάννης Ρίτσος (Βραβείο Ειρήνης Λένιν 1976), Κώστας Βάρναλης (Βραβείο Ειρήνης Λένιν 1959) Γιώργος Σεφέρης (Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 1963), Πάμπλο Νερούδα (Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 1971), Οδυσσέας Ελύτης (Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 1979).

Το 1953 θα νυμφευθεί τη γιατρό Μυρτώ Αλτίνογλου με την οποία απέκτησε δύο παιδιά, τον Γιώργο και τη Μαργαρίτα. Με τη σύζυγό του παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του μαζί.

Ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν βασική φωνή κατά της Χούντας των Συνταγματαρχών η οποία τον φυλάκισε και απαγόρευσε τα τραγούδια του. Πολίτης του κόσμου και ταυτόχρονα βαθιά πατριώτης, ο χαρακτηρισμός «παγκόσμιος Έλληνας», είναι αυτός που μπορεί καλύτερα να συρρικνώσει όλα όσα φέρει ο σπουδαίος μουσικοσυνθέτης.

Εδώ και 365 μέρες, το σώμα του σκεπάζει χώμα κρητικό. Το χώμα του Γαλατά Χανίων, όπως είχε ο ίδιος αιτηθεί. Το πνεύμα του δεν μπόρεσε όμως ποτέ να το σκεπάσει κανένα χώμα, ούτε καν αυτό του ιερού του τόπου.

Γι’ αυτό και αποφασίσαμε να παραθέσουμε εδώ μερικές από τις πιο αξιοσημείωτες δηλώσεις του, μερικές από εκείνες που εμπνέουν και κινητοποιούν να γινόμαστε λίγο καλύτεροι άνθρωποι.

• «Κάθε πρωί ξυπνάς και βλέπεις το νεκροταφείο στο οποίο θα καταλήξεις. Είναι ένα μάθημα».

Πόσο πιο περιγραφικά, υπερρεαλιστικά και γλαφυρά να μας υπενθυμίσει κάποιος τη θνητότητά μας; Αν και όλοι γνωρίζουμε πως κάθε στιγμή που περνά, μας φέρνει πιο κοντά στον θάνατό μας, επιμένουμε να φερόμαστε σαν να έχουμε χρόνο για χάσιμο. Ε, δεν έχουμε.

• «Για ένα πράγμα δεν έχουμε δικαίωμα: να είμαστε δυστυχισμένοι. Πρέπει να διεκδικούμε παντού την ευτυχία μας».

Άμεσα συνδεδεμένη με την προηγούμενη, η φράση αυτή υπογραμμίζει τη σημασία που έχει η προσωπική μας ευτυχία. Αυτό είναι το νόημα και η ουσία της ζωής, η ευδαιμονία, και είμαστε στον πλανήτη αυτό για να την αισθανθούμε.

• «Δεν είμαι ήρωας. Οι ήρωες πεθαίνουν νέοι. Είμαι ένας πολίτης που κάνει το καθήκον του».

Αυθόρμητα, τείνουμε να διαφωνήσουμε μιας και τον θεωρούμε ήρωα από πολλές απόψεις. Ωστόσο, το σκεπτικό του από μόνο του υποδεικνύει και τον λόγο που ο χαρακτήρας του έχει πράγματι δόσεις ηρωισμού: Θεωρεί χρέος του όλα όσα κάνει, όχι κάτι προαιρετικά καμωμένο.

• «Αρκετά κοιμηθήκαμε έως τώρα. Καιρός να ξυπνήσουμε, να εγερθούμε, να εξεγερθούμε και ενωμένοι να αντιμετωπίσουμε, όπως αρμόζει, τους μεγάλους κινδύνους που απειλούν την ιστορία, τον πολιτισμό, το ήθος, τις παραδόσεις και τελικά την ακεραιότητά μας».

Ο Μίκης Θεοδωράκης πάντα θέλει να αφυπνίζει τα πνεύματα που έχουν βολευτεί, που θεωρούν φυσιολογικό τον αποδεκατισμό της ελευθερίας τους.

• «Αν δεν έχεις εχθρούς, τότε να φροντίσεις να αποκτήσεις».

Αλήθεια, αν δεν ενοχλείς κανέναν σε αυτή τη ζωή, κάτι κάνεις λάθος. Ή απλά κάτι δεν κάνεις. Μιλώντας με όρους τους 2022, θα τους αποκαλούσαμε haters και θα λέγαμε πως κάθε σπουδαίος star, έχει haters.

• «Εμείς οι μουσικοί θεωρούμεθα και είμεθα προνομιούχα όντα γιατί ασχολούμεθα με την Αρμονία. Δηλαδή τον τελικό και τον μέγιστο ιδανικό της φυσικής και κοινωνικής ζωής. Όμως αν κρίνω από τον εαυτό μου, μονάχα την τελευταία πενταετία συνειδητοποίησα πως ο τελειότερος οργανισμός απ' όσους εγνώρισα -τελειότερος ακόμα κι από την μουσική- είναι ο Άνθρωπος. Και ο ανθρώπινος οργανισμός, για να λειτουργήσει ομαλά, χρειάζεται πάνω απ' όλα απόλυτη ισορροπία στις κινήσεις και στις συνήθειές μας».

Για τον Μίκη Θεοδωράκη μουσική σημαίνει αρμονία και αυτό από μόνο του αρκεί για να εξηγήσει την υπέρτατη εσωτερική αρμονία που βιώνουμε ακούγοντας τα τραγούδια του. Ακόμη κι αν δεν ζούμε τυπικά σε πόλεμο, χούντα, κατοχή.

• «Όλοι οι πολιτισμοί αντλούν τα νερά τους από τον ίδιο Ωκεανό της ουράνιας Αρμονίας. Άρα στο βάθος τους είναι όμοιοι και οι διαφορές τους είναι τοπικές και επιφανειακές».

Η σημασία της αρμονίας για εκείνον τεράστια και του διεθνισμού επίσης: Είναι ο ίδιος εκείνος Ωκεανός από τον οποίο αντλούν τα νερά τους οι πολιτισμοί κάθε έθνους.

• «Αν δεν είχα βιώσει αυτά που βίωσα, δεν θα είχα γράψει αυτήν τη μουσική. Η μουσική για εμένα ποτέ δεν υπήρξε αυτοσκοπός, είναι κάτι το βιωματικό».

Οι καλλιτέχνες δεν φαντάζονται, οι καλλιτέχνες ζουν. Δεν νοείται τέχνη χωρίς ζωή, μιας και επί της ουσίας, η τέχνη μιμείται τη ζωή.

• «Τα όπλα του καλλιτέχνη είναι η ομορφιά που γοητεύει τη ψυχή, ώστε ο κάθε άνθρωπος να ψηλώσει μέσα του και να αποκτήσει αυτοπεποίθηση και δύναμη, να μη γονατίσει, να σταθεί όρθιος και να αντιμετωπίσει το τέρας ως ίσος προς ίσον. Για να γίνει τελικά πιο δυνατός από αυτό και να το νικήσει!».

Λένε πως αν κάποιος αντικρύσει το τέρας και δεν τρομάξει, έχει αρχίσει να του μοιάζει. Ο Μίκης Θεοδωράκης το είδε, το πολέμησε μέσα από την Τέχνη και το νίκησε.

• «Η γνήσια Μουσική αποτελεί το καθημερινό ψωμί των ανθρώπων και το κύριο στήριγμά τους σε εποχές δοκιμασίας».

Η ψυχοθεραπευτική δύναμη της Τέχνης είναι πια και επιστημονικά τεκμηριωμένη, αλλά εκείνος το ένιωθε, δεν χρειαζόταν να του το επιβεβαιώσουν. Η μουσική είναι ένα βάλσαμο για την ψυχή που πονά.

• «Ελλάδα σημαίνει απόλυτη ανεξαρτησία έναντι των πάντων. Ανυπακοή έναντι των ισχυρών. Υπεράσπιση με κάθε θυσία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας».

Ο Μίκης ήταν/ είναι ένας Ε-ΛΛΗ-ΝΑΣ.

• «Αν ήθελα να στείλω ένα μήνυμα στον ελληνικό λαό θα ξαναέλεγα τα λόγια του Διονυσίου Σολωμού (ελαφρώς παραλλαγμένα): «Κλείστε βαθιά στην καρδιά σας την Ελλάδα. Και μονάχα τότε θα ανοίξουν για σας και τα παιδιά σας διάπλατες οι πόρτες για την Πρόοδο και την Ευτυχία του Λαού μας».

Αυτή τη συμβουλή θα ήθελε να μας δώσει ο μεγάλος μουσικοσυνθέτης, την υιοθέτηση αυθεντικής φιλοπατρίας και εθνισμού.

• «Τον Πολιτισμό τον κάνουν οι άνθρωποι του Πολιτισμού, των οποίων τα έργα τα αποδέχεται ο Λαός ανάλογα με την αξία τους. Όσο πιο πολλά και καλά έργα γίνονται και όσο υπάρχουν οι συνθήκες να πάνε στον Λαό, τόσο αναπτύσσεται ο Πολιτισμός σε μια χώρα. Ο ρόλος του Υπουργείου Πολιτισμού είναι να ενθαρρύνει με κάθε μέσον το σύνολο των ανθρώπων του Πολιτισμού απ’ τη μια μεριά κι από την άλλη να βοηθά με υποδομές και ενισχύσεις, ώστε τα έργα αυτά να πάνε σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους. Υπάρχει φυσικά και η εγχώρια όσο και η διεθνής κληρονομιά των πολιτιστικών έργων. Και γι’ αυτά θα πρέπει να πάνε όσο γίνεται πιο βαθιά και πλατεία μέσα στον Λαό».

Ως φύση βαθιά πολιτική και πάντα με άποψη, δεν θα μπορούσε να μην κάνει και μια πολιτική τοποθέτηση περί του πραγματικού ρόλου του Υπουργείου Πολιτισμού.

• «Έζησα σε μια εποχή στην οποία η βία έπαιζε τον κύριο ρόλο στη διαμόρφωση Λαών, Κοινωνιών και Ανθρώπων. Έτσι αναγκάστηκα κι εγώ αντί να ακολουθώ απερίσπαστος την πορεία που επέλεξα και που βασικά ήταν ο δρόμος της Τέχνης και της ειρηνικής ζωής, να δαπανώ το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεών μου σε πράξεις αντίθεσης και αντίστασης κατά της βίας που με περικύκλωνε και με προκαλούσε όπως και σε όλους τους άλλους».

Ο Μίκης Θεοδωράκης στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων και, παρόλο που αυτό που επιθυμούσε περισσότερο από όλα ήταν μια ήσυχη ζωή, υπήρξε ανήσυχος. Επαναστατικό πνεύμα, πνεύμα αντίστασης, πνεύμα που μπορεί να αλλάξει τον ρου της ιστορίας.

• «Ο ιμπεριαλισμός και η τρομοκρατία είναι δύο δεινόσαυροι που στο άμεσο μέλλον θα αναμετρηθούν, με τραγικές συνέπειες για την ανθρωπότητα».

Αρκετά δυσοίωνη αλλά και ρεαλιστική, η παραδοχή αυτή μας κάνει να επιζητούμε και εμείς μια ειρηνική ζωή, όπως εκείνος.

Το μελάνι που έχει χυθεί για εκείνον και τα έργα του, θα έφτανε για ζωγραφίζεται ένας ήλιος νοητός της δικαιοσύνης κάθε λεπτό που περνά. Μοιάζει επιβεβλημένο να γνωρίζει κανείς τη σπουδαία πορεία του ακόμη και αν δεν είναι Έλληνας, πόσω μάλλον όταν είναι. Ήταν 2 Σεπτεμβρίου του 2021 όταν «έφυγε» από τη ζωή σε ηλικία 96 ετών.

Ας δούμε μερικά από τα πιο αξιομνημόνευτα λόγια που έχουν κατά καιρούς γραφεί για εκείνον.

1. «Ήταν αντιστασιακός και πολέμιος της αποικιοκρατικής δικτατορίας. Ο Μίκης Θεοδωράκης έγινε γνωστός από τη σύνθεση της μουσικής για την ταινία ”Ζορμπάς ο Έλληνας” (1964), ένα τραγούδι που έχει παιχτεί σε όλο τον κόσμο. Ήταν αναμφίβολα ο πιο γνωστός από τους Έλληνες συνθέτες. Πέθανε την Πέμπτη στην Αθήνα», διαβάζει κανείς στη Liberation.
2. «Κανένας συνθέτης στην παγκόσμια ιστορία δεν έχει γίνει τόσο διάσημος εν ζωή», θα πει η Gail Holst, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Cornell, στις ΗΠΑ.
3. «Στην Ελλάδα θεωρείτο ήρωας, παγκοσμίως συγκίνησε και ενέπνευσε εκατομμύρια, όχι μόνο μέσω της διάσημης μουσικής του Αλέξη Ζορμπά», αναφέρει η Frankfurter Allgemeine Zeitung.
4. «Ο Μίκης ήταν το παράδειγμα μεγαλοψυχίας. Συγχώρεσε τους βασανιστές του και συνεργάστηκε μαζί τους πιστεύοντας ότι προσφέρει στη χώρα. Ας δείξουν και οι νέοι δεξιοί μεγαλοψυχία, να ζητήσουν συγγνώμη για τους προκατόχους τους τής ΕΡΕ για τον απίστευτο πόνο που του προξένησαν», γράφει για εκείνον ο Τάσσος Σπυράτος στην Εφημερίδα των Συντακτών.
5. «Πέθανε ο Μίκης Θεοδωράκης, ο διάσημος Έλληνας συνθέτης και μαρξιστής που διεξήγαγε έναν πόλεμο λόγου και μουσικής εναντίον της περιβόητης χούντας των συνταγματαρχών, που τον φυλάκισε και τον εξόρισε ως επαναστάτη και απαγόρευσε το έργο του πριν από μισό αιώνα», έγραψαν οι New York Times λίγο μετά τον θάνατό του.
6. «Η αριστερή του μαχητικότητα τον οδήγησε να συλληφθεί και να βασανιστεί σε διάφορες σκοτεινές περιόδους της ελληνικής ιστορίας, να υποστεί τις συνέπειες του αυταρχισμού και να εξοριστεί», περιγράφουν οι συντάκτες της ισπανικής έκδοσης της Huffington Post.
7. «Κανένας άλλος δεν κατάφερε να ερμηνεύσει την ελληνική νοοτροπία με τόσο πρωτότυπο τρόπο και να την κάνει γνωστή σε όλον τον κόσμο. Όμως ο Μίκης Θεοδωράκης δεν ήταν απλώς ένας συνθέτης, ένας μουσικός και μαέστρος. Ήταν αντιστασιακός και πολιτικός», θα πει το περιοδικό Focus.
8. «Συγκαταλέγεται στους μεγαλύτερους συνθέτες της Ελλάδας. Ο Μίκης Θεοδωράκης, ο οποίος με τη μουσική για τον Αλέξη Ζορμπά έγραψε κινηματογραφική ιστορία, πέθανε στα 96 του χρόνια. Για πολλούς Έλληνες ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν μέχρι και σήμερα η φωνή του λαού. Η μουσική του θεωρήθηκε παρηγοριά, ειδικά σε ιστορικά δύσκολες εποχές, όπως η στρατιωτική δικτατορία, αλλά και ένδειξη αντίστασης», αναφέρει η εφημερίδα Die Zeit.
9. «Ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν σύμβολο του ελληνικού πολιτισμού. Αφιέρωσε την ζωή του στην μουσική και στην πολιτική», διαβάζουμε στην εφημερίδα La Stampa.
10. «Ο πιο γνωστός Έλληνας συνθέτης κάθε εποχής, πέθανε σε νοσοκομείο της Αθήνας, σε ηλικία 96 ετών, μετά από μια μακρά ζωή, γεμάτη τιμές, πόνο, συνυφασμένη με ορισμένα από τα τραγικότερα γεγονότα του περασμένου αιώνα», έγραψε το ιταλικό πρακτορείο ειδήσεων Ansa.
11. «Ως συνθέτης, μαέστρος, συγγραφέας, αντιστασιακός και πολιτικός ο Θεοδωράκης ήταν παγκοσμίως διάσημος. Για τους συμπατριώτες του είναι μέχρι και σήμερα η φωνή του λαού και η φωνή της Ελλάδας. Καθισμένος στο αναπηρικό καροτσάκι μιλούσε για τα πολιτικά θέματα με δυνατή φωνή και λαμπερά μάτια, ενώ σχολίαζε τα γεγονότα της καθημερινής πολιτικής στην ιστοσελίδα του», αναφέρει η Tagesspiege.
12. «Η μουσική του έδινε δύναμη – ακόμη και στις πιο σκοτεινές εποχές. Ο Θεοδωράκης επέζησε στη Μακρόνησο κυρίως χάρη στη μουσική του. Τα τραγούδια του για την ελευθερία, η μελοποίηση των ποιημάτων του Γιάννη Ρίτσου και κυρίως του Επιταφίου, τον έκαναν διάσημο. Η μουσική του για το έργο του Πάμπλο Νερούδα “Κάντο Χενεράλ” του εξασφάλισε μεγάλη δημοτικότητα. Για πολλούς ο Μίκης Θεοδωράκης ενσάρκωνε την ελληνική μουσική. Δεν ήταν όμως ποτέ λαϊκός συνθέτης. Αντιθέτως, μουσικά δεν γνώριζε όρια και δοκίμαζε όλα τα είδη», αναφέρει το γερμανικό μέσο Deutschlandfunk Kultur.
13. «Ήταν ο πιο λαμπρός συνθέτης της Ελλάδας. Έγραψε συμφωνίες, όπερες, έργα μπαλέτου, μουσική για το θέατρο, αλλά και εμβατήρια διαμαρτυρίας. Δημιούργησε εκατοντάδες κομμάτια κλασικά και λαϊκά, ορισμένα από τα οποία τα συνέθεσε στη φυλακή. Εκείνο όμως που του χάρισε τη μεγαλύτερη δημοφιλία παγκοσμίως ήταν η μουσική που συνέθεσε για ταινίες. Πέρα από τον Αλέξη Ζορμπά, έγραψε τα σάουντρακ για το Ζ (1969) του Κώστα Γαβρά, και το Σέρπικο (1973), το θρίλερ με τον Αλ Πατσίνο», διαβάζουμε στην ισπανική El Pais.
14. «Στην πατρίδα του, τον Μίκη Θεοδωράκη τιμούσαν ως εθνικό ήρωα, μετά την είδηση του θανάτου του, ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθμοί στην Ελλάδα διέκοψαν τα προγράμματά τους για να παίξουν τη μουσική του συνθέτη και να τον τιμήσουν», υπογραμμίζει το Αυστριακό Πρακτορείο Ειδήσεων.

Ο Μίκης Θεοδωράκης «έφυγε» από τη ζωή στις 2 Σεπτεμβρίου 2021, σε ηλικία 96 ετών.