Πώς σε δύο ώρες ταξιδέψαμε 5.000 χρόνια πίσω στο χρόνο

Φτάσαμε στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης απόγευμα Παρασκευής. «Πάμε να δούμε τη νέα έκθεση: Κυκλαδική Κοινωνία 5.000 χρόνια πριν;» είχα πει την προηγούμενη ημέρα στον Λευτέρη καθώς μιλούσαμε στο τηλέφωνο. Ήμασταν καλεσμένοι του χορηγού της έκθεσης Eurolife ERB, που με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον, το οποίο είναι άρρηκτα δεμένο με το παρελθόν και την ιστορία του τόπου και των ανθρώπων του, επιλέγει να υποστηρίζει δράσεις που έχουν ως στόχο τη σφαιρική αισθητική/ καλλιτεχνική εκπαίδευση του ευρύτερου κοινού και ειδικότερα των παιδιών. «Θα βγάλεις και ωραίες φωτογραφίες» πρόσθεσα, για να τον πείσω. «Εντάξει, αύριο το απόγευμα» απάντησε κοφτά (αλλά πρόθυμα, ευτυχώς). Η αλήθεια είναι πως το πρώτο μου πτυχίο στην Ιστορία και την Αρχαιολογία με έχει κάνει να έχω μια σχέση… εξάρτησης με τις εκθέσεις. Και αυτή την έκθεση, την «ερωτεύτηκα» μόλις διάβασα τις θεματικές της ενότητες: 1. Πυρήνες της κοινωνίας, 2. Ασχολίες, Τέχνες και Τεχνικές, 3. Μια Ματιά στην Κοινωνική Ζωή, 4. Κοινωνική Ιεραρχία, 5. Πίστεις και Δοξασίες.

Μόλις μπήκαμε στο χώρο, αρχαιολόγος του Μουσείου, ο Γιώργος Παπαμιχελάκης, μας βοήθησε στην ξενάγηση. Γνώριζα πως η συλλογή κυκλαδικών αρχαιοτήτων του ΜΚΤ συνιστά μία από τις σημαντικότερες στον κόσμο κι αυτό διότι ενδιαφέρθηκε το ζεύγος Γουλανδρή. Αυτό που δεν γνώριζα είναι πως το Μουσείο φέτος συμπληρώνει 30 χρόνια λειτουργίας (ίσα είμαστε, σκέφτηκα, ζωή να ‘χουμε).

Αρχίσαμε να βαδίζουμε στο χώρο της έκθεσης. Η μαγεία της σκοτεινής αίθουσας και των μαύρων τοίχων, όπου μόνο τα εκθέματα ξεχώριζαν, μαγνητίζοντας το βλέμμα μας και αιχμαλωτίζοντας περισσότερα από 5.000 χρόνια ιστορίας, ήταν αρκετά για να προκαλέσουν δέος και απανωτά φωτογραφικά «κλικ».

Πόσες ήταν οι Κυκλάδες τελικά;

Οι Κυκλάδες αποτελούνται από 33 νησιά. Ήδη από την 11^η χιλιετία π.Χ. όχι μόνο κατοικούνται, αλλά οι κάτοικοι ανταλλάσσουν προϊόντα και με την κυρίως Ελλάδα. Αναφερόμαστε ως επί το πλείστον στον οψιανό, ένα πέτρωμα που υπάρχει στη Μήλο (σε ικανές ποσότητες), οπότε, όπου αυτό συναντάται, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι έχει μεταφερθεί από ανθρώπους.

Η Πρώιμη Εποχή του Χαλκού είναι η εποχή όλων των αντικείμενων της έκθεσης, όμως όσον αφορά στις Κυκλάδες, αυτή η εποχή ονομάζεται Πρωτοκυκλαδική (3η χιλιετία π.Χ.). Ο κυκλαδικός πολιτισμός αυτή την εποχή ανθεί και είναι ανθρωποκεντρικός, παρόλο που δεν έχει ανακαλυφθεί η γραφή και δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τη γλώσσα που μιλούσαν.

Το ζευγάρι στα χρόνια της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου

Το κύτταρο της κοινωνίας, όπως παρατηρούμε από τα εκθέματα, ήταν και τότε ένα ζευγάρι, ένας άνδρας και μία γυναίκα. Βιολόσχημα ειδώλια ανδρών και γυναικών (ακόμη και εγκύων) μας κοιτούσαν, προστατευμένα μέσα στις γυάλινες προθήκες τους και εμείς ακούγαμε σαν μαγεμένοι την ξενάγηση. Ειδώλια με πηλίκιο δήλωναν την κοινωνική διαφοροποίηση και μαρτυρούν την ανάγκη του γλύπτη να εκφράσει την κοινωνική ιεραρχία.

Κρασί, λάδι και… ελάφια στη Νάξο!

Ο λίθινος τριπτήρας συναντάται σε όλα τα σπίτια εκείνης της εποχής καθώς είναι το εργαλείο εκείνο που μεταμορφώνει την πρωτογενή παραγωγή. «Όλα τα σιτηρά περνούσαν από τους λίθινους τριπτήρες για να γίνουν αλεύρι και να μπορούν να τα καταναλώσουν» εξηγεί ο κ. Παπαμιχελάκης. Αποτυπώματα από φύλλα στη βάση από κούπες ως διακόσμηση μαρτυρούν την φυτική ποικιλία καθώς λεύκες και αμπέλια πρωταγωνιστούν στη χλωρίδα των νησιών, δίνοντας μας ακόμη μία σημαντική πληροφορία: Καλλιεργώντας τα αμπέλια είχαν στη διάθεσή τους και κρασί (για τροφή ή/και για τελετές), ενώ στοιχεία υπάρχουν και για καλλιέργεια της ελιάς (ελαιόλαδο). Εντύπωση μας προκάλεσε μία βραχογραφία της Νάξου, καθώς αποτυπώνει κυνήγι ελαφιού. Γνωρίζατε ότι, σύμφωνα με μαρτυρίες, υπήρχαν ελάφια στη Νάξο μέχρι και πριν από 500 χρόνια;

Πόσο ζούσε ο άνθρωπος της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου;

Ο μέσος όρος ηλικίας ήταν στα 45-50 έτη, πράγματι μικρός, αλλά εύκολα μπορεί κάποιος να αντιληφθεί πως δεν υπήρχαν γιατροί, ούτε φάρμακα (ούτε, φυσικά, μία καλή ασφάλεια ζωής!). Μπορεί, θεωρητικά να νομίζουμε πως τρέφονταν υγιεινά όμως εκτίθονταν στον κίνδυνο (με το κυνήγι) και χρησιμοποιούσαν πετρώματα που ενδεχομένως να είχαν βλαβερές συνέπειες για την υγεία τους. Επιπλέον, στις προβιομηχανικές κοινωνίες εκρηκτικά ήταν τα ποσοστά της παιδικής θνησιμότητας καθώς, ένα στα δύο παιδιά πέθαιναν.

Τι θα εξερευνήσεις περπατώντας στην έκθεση

Η τρέχουσα έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης καλεί τον επισκέπτη να εξερευνήσει μέσα στο χρόνο και την ιστορία, την εξέλιξη της τέχνης παράλληλα με τη διαδρομή της ζωής, μέσα από το αφαιρετικό και μινιμαλιστικό πρίσμα των κυκλαδίτικων ειδωλίων. Αξίζει να σημειωθεί πως τα ειδώλια στο παρελθόν ήταν ζωγραφισμένα, παρόλο που στο βάθος του χρόνου έχουν μείνει λευκά.

Τι μου έκανε περισσότερο εντύπωση;

Το άγαλμα-ειδώλιο ύψους 1,40 μ. (σχεδόν σε φυσικό μέγεθος) που είναι το δεύτερο μεγαλύτερο στον κόσμο. Υπάρχει μόνο ένα, πιο ψηλό (1,53 μ.) που βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Αν και πιο «κοντό», θα το χαρακτηρίζαμε πιο «πλήρες» αφού… έχει αυτιά!

Στόχος η εκπαίδευση του κοινού

Στόχος των δράσεων του Μουσείου που υλοποιούνται και υποστηρίζει ο Όμιλος Eurolife ERB, είναι μέσα από τις συγκεκριμένες δράσεις, γονείς και παιδιά να καλλιεργούν την αισθητική και τις γνώσεις τους, να διεγείρουν τη φαντασία και την κριτική τους σκέψη και να βελτιώνουν τις γνωστικές και δημιουργικές ικανότητές τους.

«Πιστεύουμε πολύ στο ενδιαφέρον που εκδηλώνει το Μουσείο για τον άνθρωπο και προσπαθούμε να είμαστε συνοδοιπόροι της οικογένειας καθημερινά» σημείωσε η Χριστιάνα Πυρρή, από το τμήμα Marketing του Ομίλου Eurolife ERB. «Προσπαθούμε να προάγουμε τον Πολιτισμό, έχοντας πάντοτε σε πρώτο πλάνο την πρόληψη» συμπλήρωσε η ίδια.

Να σημειωθεί πως η συγκεκριμένη χορηγία του Ομίλου Eurolife ERB εντάσσεται στο συνολικό πρόγραμμα Εταιρικής Υπευθυνότητας που εφαρμόζει ο Όμιλος το οποίο αποτελείται από ένα σύστημα δράσεων που αναπτύσσονται με βάση μια κεντρική φιλοσοφία: Τη στήριξη ουσιαστικών πρωτοβουλιών που δημιουργούν προστιθέμενη αξία σε βάθος χρόνου για το παιδί, την οικογένεια και την κοινωνία συνολικά.

Η έκθεση διοργανώνεται από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης σε σύμπραξη με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και περιλαμβάνει 191 αρχαία αντικείμενα: Από τη συλλογή του ίδιου του Μουσείου, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων (98 έργα από τα Μουσεία Νάξου, Απειράνθου, Σύρου και Πάρου), καθώς και από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου.

Φωτογράφιες: Λευτέρης Παρτσάλης