Η τέχνη είναι δύναμη και το ΕΜΣΤ ανακαλύπτει τι θα άλλαζε «αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο»

Ο πολιτισμός έχει τη δύναμη να διαμορφώνει συνειδήσεις. Κι αν αυτό είναι μία γενική αλήθεια, τότε, όποιος κρατά τα ηνία στις τέχνες, κρατά στα χέρια του και την ισχύ.

Τι θα γινόταν, λοιπόν, αν ισχύς ήταν στα χέρια των γυναικών; «Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο» πόσο διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα για την κοινωνία αλλά και τις ίδιες;

Αυτό το ερώτημα θέτει ο κύκλος εκθέσεων του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, που παρουσιάζει σε τρία μέρη έργα γυναικών που πρόκειται να «κατακλείσουν» τους χώρους του τους επόμενους μήνες.

«Γυναίκες, μαζί», «Χρόνος στα χέρια μου», «Η αναζήτηση της ευτυχίας για όσους περισσότερους γίνεται» και «D Possessions» είναι οι τίτλοι των εκθέσεων που μπορείς να βρεις στο μουσείο από τις 14 Δεκεμβρίου. Όλες τους από γυναίκες δημιουργούς που έχουν την μαγευτική δύναμη να σε κάνουν να αναρωτηθείς «τι θα γινόταν αν οι γυναίκες έβρισκαν την θέση που τους αρμόζει στην ιστορία της τέχνης»; Άραγε, θα έκλειναν οι πληγές;

Εκείνες που σέρνονται από το παρελθόν στο παρόν χωρίς τύψεις. Όπως, για παράδειγμα, εκείνη η πληγή που «αναστήθηκε» με την κατάργηση της άμβλωσης τις ΗΠΑ, που βγήκε από τα χρονοντούλαπα της ιστορίας μετά από περίπου 50 χρόνια. Η κοινωνία κάνει βήματα μπροστά, επισημαίνει η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ, Κατερίνα Γρέγου, αλλά «για κάθε δύο βήματα μπροστά, κάνει κι ένα βήμα πίσω», συνεχίζει. Αυτή η τακτική επιβεβαιώνει ότι τα οπισθοδρομικά κατάλοιπα είναι στην πραγματικότητα βαθιά ριζωμένα μέσα μας.

Η κοινωνική αδυναμία να απελευθερωθούμε από τα δεσμά των ανισοτήτων που σχετίζονται με το φύλο αποτελεί έναν ακόμα λόγο που αξίζει να επιστεφτείς τις εκθέσεις που έχουν ως «ομπρέλα» τον τίτλο «Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;».

Από τον παρελθόν στο παρόν και τον σουρεαλισμό

Οι εκθέσεις «Γυναίκες, μαζί», «Χρόνος στα χέρια μου», «Η αναζήτηση της ευτυχίας για όσους περισσότερους γίνεται» και «D Possessions» δε μιλούν απαραίτητα για γυναίκες. Τα έργα θίγουν ποικίλα ζητήματα, από δημιουργούς που μας ταξιδεύουν από το παρελθόν στο παρόν, κι από εκεί σε ένα σουρεαλιστικό «κάπου» που δεν έχει χρονικό προσδιορισμό, αλλά έχει πολλά χρώματα, μουσική και αναμνήσεις που ψάχνουν τρόπο να χαθούν.

Αυτές οι αναμνήσεις βρίσκουν στέγη στην πρώτη ατομική έκθεση της Δανάης Ανεστιάδου, την οποία επιμελήθηκε η Ιόλη Τζανετάκη και ονομάζεται «D Possessions».

Γλυπτά, κολάζ, σκηνικά εξαρτήματα ταινιών, κρύσταλλοι και σιδερένια αντικείμενα δημιουργούν μία αλληγορική σκηνογραφία. Τα στοιχεία που συγκροτούν αυτή την έκθεση δημιουργούν ένα γοητευτικά ευχάριστο περιβάλλον, το οποίο συγχρόνως προκαλεί μια αλλόκοτη και δυσοίωνη αίσθηση υπερρεαλισμού. Ακροβατώντας ανάμεσα στη φημολογία, τη φαντασία και τον μυστικισμό, η Ανεσιάδου σχολιάζει την κοινωνία και την πολιτική που διαμορφώνονται στη σύγχρονη εποχή.

Η Λήδα Παπακωνσταντίνου κρατά τον χρόνο στα χέρια της

Η 78χρονη σήμερα Λήδα Παπακωνσταντίνου είναι μία από τις σημαντικότερες καλλιτέχνιδες της ιστορίας της σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα. Βάζοντας στο επίκεντρο το σώμα, η Παπακωνσταντίνου διερευνά ζητήματα που σχετίζονται με το φύλο, τη σεξουαλικότητα, τη συλλογή προσωπικής μνήμης, την ιστορία, την πολιτική και την οικολογία. Το έργο της έχει διάφορες μορφές, περφόρμανς, γλυπτικά έργα, βίντεο, in situ εγκαταστάσεις, ζωγραφική, κ.ά

Ο τίτλος της έκθεσης της, «Χρόνος στα χέρια μου», προέρχεται από την ομότιτλη in situ εγκατάσταση που δημιούργησε η καλλιτέχνιδα το 2010 για το σταθμό του μετρό στο Μοναστηράκι, που βασιζόταν σε φωτογραφία της προβολής του βίντεο με τίτλο «Τα βέλη είναι του έρωτα», πάνω σε τοίχο των οθωμανικών Λουτρών Μπέη Χαμάμ στη Θεσσαλονίκη.

Το έργο για τη δημιουργία του οποίου η Λήδα Παπακωνσταντίνου εμπνεύστηκε από τις μετανάστριες του 2000, αποτέλεσε ένα από εκείνα που μας εντυπωσίασαν ιδιαίτερα.

Αφορμή για τη σύλληψη της ιδέας που θυμίζει κοντέινερ ήταν ένα ντοκιμαντέρ που η δημιουργός είδε αρχές της δεκαετίας του 2000 για τους μετανάστες. Άρχισε να προβληματίζεται σχετικά με τις συνθήκες ζωής τους. Αποτέλεσμα της ανησυχίας της ήταν να δημιουργήσει το συγκεκριμένο έργο, που μπορεί να μην αποτελείται εξ ολοκλήρου από ρούχα μεταναστών, αλλά αποτελείται εξ ολοκλήρου από μεταχειρισμένα ρούχα, κάποια από τα οποία της τα έδιναν γνωστοί και φίλοι.

Τα ρούχα είναι ραμμένα μεταξύ τους και αυτή η επιλογή δεν είναι τυχαία, αφού το ράψιμο είναι κι αυτό μέρος της τέχνης της.

«Ντύνομαι αποκλειστικά με μεταχειρισμένα ρούχα», μας αναφέρει η ίδια σε μία συζήτηση που έχουμε σχετικά με όλα τα παραπάνω, μπροστά από το έργο της. «Είναι τρόπος ζωής», προσθέτει και μας βοηθά να αντιληφθούμε ότι η συγκεκριμένη συνήθεια έχει «ριζώσει» μέσα της, και δεν είναι κάτι που προσπαθεί λόγω οικολογικής συνείδησης.

Αν επιστεφτείς την έκθεση «Χρόνος στα Χέρια μου» που θα βρίσκεται στο υπόγειο του ΕΜΣΤ μέχρι τις 21 Απριλίου 2024, θα έχεις τη δυνατότητα να μπεις και στο εσωτερικό του έργου, όπου το νόημα αποκτά ακόμα μεγαλύτερο βάθος, αφού, αν δώσεις λίγο χρόνο, μία οθόνη και μία γυναίκα θα αγγίξουν ευαίσθητες χορδές σου.

Γυναίκες, μαζί και στην τέχνη

Στον τρίτο όροφο του μουσείου βρίσκονται οι «Γυναίκες, μαζί», μία συλλογική έκθεση που αποτελείται από έργα της συλλογής του ΕΜΣΤ καθώς και την πρώτη παρουσίαση μίας σειράς έργων από τη Δωρεά της συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου, τη σημαντικότερη δωρεά στην ιστορία του Μουσείου.

Στόχος του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης είναι με τη συγκεκριμένη έκθεση:

«να δηλώσει με έναν ξεκάθαρο και τολμηρό τρόπο την ανάγκη να ξαναγραφτεί η ιστορία της ελληνικής τέχνης, ώστε να αναδειχτούν έμφυλες όψεις της που έχουν μείνει στη σκιά. Η έκθεση ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί αποτελείται αποκλειστικά από έργα γυναικών δημιουργών της συλλογής του και παίρνει θέση σε ένα κεφαλαιώδες ζήτημα που αντιμετωπίζουν όλα τα μουσεία στις μέρες μας: την υποεκπροσώπηση των γυναικών και την επιτακτική ανάγκη ανάληψης δράσης για την έμφυλη ισότητα – μία από τις κύριες και κοινές προβληματικές που διέπει όλα τα "κύματα" φεμινισμού ανά τα χρόνια, όσες διαφορές κι αν έχουν μεταξύ τους».

Τα έργα της έκθεσης δεν έχουν ενιαία θεματολογία, αλλά δεν είναι λίγες οι φορ΄ς που οι καλλιτέχνιδες προβληματίζονται για κοινά ζητήματα, όπως η σεξουαλικότητα, η ισότητα, η καταπίεση, η ετερότητα.

Στην έκθεση «Γυναίκες, μαζί» παρουσιάζονται συνολικά 49 έργα από 25 καλλιτέχνιδες διαφορετικών γενεών και προέλευσης, δέκα από τις οποίες είναι Ελληνίδες. Οι 12 από αυτές προέρχονται από τη Δωρεά της Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου και οι 13 από την υπάρχουσα συλλογή του ΕΜΣΤ, ενώ επτά από τα έργα είναι νέα αποκτήματα του Μουσείου. Η παρουσίαση περιλαμβάνει επίσης ένα σημαντικό, μουσειακό έργο της Etel Adnan (Λίβανος), το οποίο αποτελεί νέο μακροχρόνιο δανεισμό στο Μουσείο, με την ευγενική παραχώρηση της Saradar Collection (Παρίσι/Βηρυτός).

Το έργο που μας «κέρδισε» λίγο περισσότερο στη συγκεκριμένη έκθεση είναι της Μαρίας Τσάγκαρη, η οποία επιλέγει να κινείται συνεχώς μεταξύ διαφορετικών μέσων, τεχνικών και υλικών.

Το έργο ονομάζεται «I couldn't bear living without you» και αποτελείται από φυσικές ανθρώπινες τρίχες που αγοράστηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Πρόκειται, σύμφωνα με την επίσημη τοποθέτηση της δημιουργού, για ένα χρονικό κουρέματος, το οποίο μιλά για τις δύσκολες συναισθηματικές μεταβάσεις και την πολυπλοκότητα των σχέσεων εξάρτησης μέσα από την πράξη και ερμηνεία ενός κουρέματος.

Από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα, το κούρεμα έχει αποτελέσει ένδειξη πένθους, έχει συνδεθεί με την πρόθεση υποβάθμισης, καταστολής του ερωτισμού, περιορισμού της σεξουαλικότητας, περιθωριοποίησης αλλά και τιμωρίας.

Η Χρύσα Ρωμανού, το παρελθόν και «η αναζήτηση της ευτυχίας για όσους περισσότερους γίνεται»

Η έκθεση της Χρύσας Ρωμανού με τίτλο «Η αναζήτηση της ευτυχίας για όσους περισσότερους γίνεται» περιλαμβάνει έργα από όλες σχεδόν τις ενότητες της δουλειάς της, προκειμένου να αναδείξει τη συνάφεια και την οργανική σχέση μεταξύ τους.

Την ίδια στιγμή, εντάσσει τα έργα στο ιστορικό, πολιτικό και κοινωνικό τους πλαίσιο. Η περιήγηση ξεκινά με τους Μύθους, τα ζωγραφικά έργα της περιόδου που έφυγε για το Παρίσι. Συνεχίζει με τα ιστορικά κολάζ του 1965, τις μεγάλες γλυπτικές κατασκευές Meccano – εμπνευσμένες από το ομώνυμο παιχνίδι κατασκευών το οποίο απευθυνόταν στερεοτυπικά στα αγόρια–, τις μεταξοτυπίες από το περίφημο ατελιέ της Mec Art Graphic στο Παρίσι, και καταλήγει στα ωριμότερα έργα της, τους Χάρτες-Λαβυρίνθους με την χαρακτηριστική τεχνική του ντεκολάζ σε πλέξιγκλας.

Τέλος, η έκθεση, ολοκληρώνεται με ένα βίντεο βασισμένο στο πλούσιο φωτογραφικό αρχείο της Χρύσας Ρωμανού και του συζύγου της, του εξίσου σπουδαίου καλλιτέχνη και καθηγητή της ΑΣΚΤ, Νίκου Κεσσανλή, τονίζοντας την άρρηκτη και αμφίδρομη σχέση τέχνης και ζωής.