Ο φακός της visual artist, Αλεξάνδρας Μασμανίδη, κάνει κάθε γυναίκα που έχει υποστεί βία πιο γενναία

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Εξάλειψης της βίας κατά των γυναικών, η visual artist Αλεξάνδρα Μασμανίδη μίλησε στο Queen.gr για το πώς βλέπει την κακοποίηση μέσα από την τέχνη. Η ίδια συνδέει συχνά τα έργα της με τη γυναικεία μορφή, το σώμα και το φυσικό περιβάλλον και αγαπά να συνδέει τις δημιουργίες της με τις εμπειρίες των ανθρώπων που κάτι έχουν να πουν.

Η συμμετοχή της στην έκθεση «Το οπτικό της* πεδίο» και η διερεύνηση της δυνατότητας αμφισβήτησης των στερεοτυπικών απεικονίσεων των εμπειριών έμφυλης βίας, που συχνά παρουσιάζονται μέσα από το βλέμμα του κακοποιητή είναι μόνο ένα κομμάτι της δουλειάς της. Εκείνη, μέσα από τα λόγια της, μας δίνει μια οπτική για το πώς ένας καλλιτέχνης βλέπει και απεικονίζει τη βία.

Ο ψυχίατρος Νίκος Γκούβας αναλύει στο queen.gr πώς η διαδικτυακή βία μπορεί να οδηγεί στην κατάθλιψη

Η visual artist Αλεξάνδρα Μασμανίδη συνδέει μέσα από την τέχνη τις εμπειρίες όλων των γυναικών

Ήσασταν μία από τις συν δημιουργούς της έκθεσης «Το οπτικό της* πεδίο». Τι στάθηκε ως αφορμή για να δημιουργηθεί αυτό το project;

Το οπτικό της πεδίο» είναι μια έκθεση που διοργάνωσε το Κέντρο Διοτίμα και η Ε.Τ.Α. Α.Ε με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Εξάλειψης της Έμφυλης Βίας το 2023. Η επιμελήτρια της έκθεσης, Ιωάννα Ζουλή, κάλεσε τη Βέρα Χοτζόγλου, τη Στεφανία Ορφανίδου και εμένα να δημιουργήσουμε νέα φωτογραφικά έργα, διερευνώντας τη δυνατότητα αμφισβήτησης των στερεοτυπικών απεικονίσεων των εμπειριών έμφυλης βίας που συχνά παρουσιάζονται μέσα από το βλέμμα του κακοποιητή. Κεντρικό στοιχείο αυτής της διαδικασίας αποτέλεσε ένα focus group στο οποίο συμμετείχε η επιμελήτρια, οι καλλιτέχνιδες, επαγγελματίες του τμήματος επικοινωνίας, και επιζώσες που υποστηρίζονται από τις υπηρεσίες του φορέα. Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα στο αφιερωμένο blog της Διοτίμα.

Πόσο έντονα συναισθήματα πιστεύετε ότι δημιούργησε η φωτογραφική έκθεση «Το οπτικό της πεδίο» τόσο στο κοινό, όσο και σε εσάς;

Τα συναισθήματα γεννιούνται στη διαδικασία της δημιουργίας. Αυτή εμπεριέχει μια προετοιμασία ψυχολογική. Η αρχή έγινε στο focus group. Στο δωμάτιο αυτό άκουσα τις αφηγήσεις των επιζωσών, αλλά και των υπόλοιπων γυναικών. Ήταν δύσκολα συναισθηματικά και ήρθα σε αμηχανία γιατί δεν είναι εύκολο για κανέναν ανθρωπο να μοιράζεται εμπειρίες κακοποίησης ή ψυχολογικής βιας (ούτε να τις ακούει). Όλες όμως είχαμε βιώσει κάποιο είδος βίας. Αυτό από μόνο του, με έκανε να νιώσω πως δεν είμαι μόνη μου, ούτε και εκείνες. Με βοήθησε να παραμείνω ψύχραιμη και να αισθανθώ δυνατή μέσα από τον κύκλο. Εξ αρχής αυτή η ανάθεση μου φάνηκε πολύ μεγάλη ευθύνη αλλά και μια υποχρέωση απέναντι στον εαυτό μου και τη δουλειά μου. Σε ένα κύκλο γυναικών εκφράζεσαι ελεύθερα χωρίς κριτική χωρίς να σε διακόπτουν γνωρίζοντας οτι υπάρχει εχεμύθεια (είναι κανόνας). Βγήκα μουδιασμένη από τον χώρο. Μέσα σε εκείνο το διάστημα του ενός μήνα και κάτι, μέχρι να πραγματοποιηθεί η έκθεση, πολύ σημαντικό ήταν ότι συνεχίσαμε να συναντιόμαστε με τις καλλιτέχνιδες και την επιμελήτρια μιλώντας για το πού βρισκόμαστε η κάθε μία και πώς προσεγγίζουμε το θέμα. Αυτή η διαδικασία μάς έφερε πιο κοντά και για μένα ήταν πηγή έμπνευσης. Τις ευχαριστώ πολύ για το μοίρασμα και την υποστήριξη.

Για τις μέρες της έκθεσης έχω να πω πως ένιωσα συγκίνηση στην εκδήλωση ''επανεγγράφοντας το βλέμμα επιχειρώντας μια ενδυναμωτική αναπαράσταση του τραύματος'' με ομιλήτριες την Έλενα Τζελέπη και την Ιωάννα Ζουλή. Η έκθεση είχε γεμίσει με κόσμο που φάνηκε να ενδιαφέρεται πολύ να ακούσει και η ατμόσφαιρα ήταν ηλεκτρισμένη λόγω της συζήτησης. Για μένα σημαντικό ήταν άτομα που έχουν υποστεί έμφυλη βία και μπουν μέσα στο χώρο της έκθεσης να μη ζήσουν ξανά το τραύμα αλλά να νιώσουν αλληλεγγύη και αυτοπεποίθηση.

Με ποια αφορμή ξεκινήσατε να συνδέετε τη δουλειά σας με τη βία κατά των γυναικών;

Η αλήθεια είναι πως δε συνδέω συνειδητά την τέχνη μου με το θέμα της βίας κατά των γυναικών πέρα από την ανάθεση αυτής της έκθεσης. Πολλές φορές κατά τη ροή της δημιουργίας, οι διαδρομές που ακολουθώ δεν είναι απαραίτητα ρητές αλλά εμπεριέχουν ενστικτώδεις εκφάνσεις που πηγάζουν από το υλικό που υπάρχει γύρω μου στην καθημερινότητά μου. Φαίνεται πως αν ανατρέξω στο αρχείο μου η γυναικεία μορφή, το σώμα και το φυσικό περιβάλλον είναι θέματα που αναδεικνύω περισσότερο. Ο λόγος είναι ότι οι γυναίκες που απαρτίζουν τη ζωή μου ή έχω συναντήσει κατά καιρούς με έχουν κάνει δυνατή, να νιώθω ασφάλεια, εμπιστοσύνη και υπερηφάνεια. Μέσα από τις γυναικείες συλλογικότητες μαθαίνω να διεκδικώ. Δεν ξέρω τι υπάρχει πιο σημαντικό από το να ξέρω ότι δεν είμαι μόνη. Οπότε με ένα τρόπο πιστεύω πως με τις εικόνες μου ανταποδίδω τον θαυμασμό που έχω για εκείνες.

Δυστυχώς, η πραγματικότητα παρέχει άφθονες αφορμές για να στοχαστούμε πάνω στο θέμα της έμφυλης βίας και είναι σημαντικό να μην σταματάμε μόνο εκεί, αλλά να προχωράμε σε δράσεις που διεκδικούν αλλαγή.

Πώς μπορεί το τραύμα μιας γυναίκας να αναπαρασταθεί οπτικά, έχοντας ένα ενδυναμωτικό αποτέλεσμα;

Ο σημαντικότερος λόγος που στρέφομαι στην τέχνη είναι η αυτοέκφραση. Μέσα από αυτή μπορώ να είμαι απόλυτα ειλικρινής με τον εαυτό μου, όπως πιστεύω ότι συμβαίνει και σε κάθε καλλιτέχνη/-ιδα. Όταν εκφράζουμε τον δικό μας πόνο ή τραύμα μέσα από τα έργα μας, αυτά ενεργοποιούν τις αισθήσεις του κοινού και με έναν τρόπο, ο πόνος γίνεται συλλογικός. Η τέχνη συνδέει τις εμπειρίες μας με τις εμπειρίες άλλων.

Η Φρίντα Κάλο είχε πει: «Ζωγραφίζω τον εαυτό μου γιατί είμαι εκείνη που ξέρω καλύτερα. Η τέχνη είναι ο τρόπος να μετατρέψω τον πόνο μου σε κάτι όμορφο». Στα έργα της, το τραυματισμένο της σώμα παρουσιάζεται μαζί με συμβολισμούς αντοχής και δύναμης, υπενθυμίζοντας ότι η ευαλωτότητα μπορεί να συνυπάρχει με τη δύναμη.

Αντίστοιχα, η Άνα Μεντιέτα χρησιμοποιεί τη φύση ως θεραπευτικό εργαλείο. Όπως είχε πει: «Θέλω το σώμα μου να είναι ένα με τη φύση. Μέσα από αυτή τη σύνδεση, αναγεννιέμαι». Στο έργο της, Rape Scene, αν και η προσέγγιση είναι σκληρή, η αναπαράσταση μιας σκηνής βιασμού στο σπίτι της, μπροστά σε γνωστούς και φίλους, ήταν για την ίδια ένας τρόπος να αντιμετωπίσει τη σιωπή και την αδράνεια της κοινωνίας απέναντι στη βία κατά των γυναικών.

Στις δικές μου συνθέσεις οι θηλυκότητες απεικονίζονται επιβλητικές, άλλοτε ευάλωτες, άλλοτε δυναμικές, τις ντύνω με λουλούδια και χρώματα, φανερώνω το σώμα τους, δεν κρύβω τον ερωτισμό τους. Τα σώματά τους γίνονται σύμβολα αυτοδυναμίας και διεκδίκησης. Υμνώ τη θηλυκότητα και τη μαγική σύνδεσή της με τη φύση η οποία με κάνει να έρχομαι πιο κοντά με την ανθρώπινη πλευρά μου. Μέσα από αυτές ενισχύω την αυτοπεποίθηση μου και την ικανότητά μου να διεκδικήσω με θάρρος τον χώρο μου.

Πώς ένας καλλιτέχνης μπορεί να αναδείξει ένα κοινωνικό πρόβλημα μέσα από την τέχνη του;

Νομίζω πως αν μας αφορά ένα θέμα και αν το ερευνήσουμε σε βάθος ή το βιώνουμε έτσι και αλλιώς, κάποια στιγμή μέσα από τη πρακτική θα βρούμε τρόπο να μιλήσουμε για αυτό. Στη δική μου μεθοδολογία ψάχνω ένα έναυσμα στο φωτογραφικό μου αρχείο - φωτογραφία δρόμου, ντοκουμέντα της δικής μου καθημερινότητας και αναμνηστικές φωτογραφίες - που να πυροδοτήσει την αρχή της δημιουργίας ενός έργου σε σχέση με το κοινωνικό θέμα που με απασχολεί. Με αυτόν τον τρόπο κάθε φορά που βλέπω το υλικό μου το ''διαβάζω'' έχοντας διαφορετική οπτική γωνία. Με λίγα λόγια προσπαθώ μέσα απο την αποτύπωση ενός παρελθοντικού χρόνου, να φανταστώ κόσμους που κάνουν ένα σχόλιο πάνω σε κάποιο κοινωνικό θέμα.

Πώς η τέχνη μπορεί να προσεγγίσει το θέμα της βίας κατά των γυναικών και τι χροιά μπορεί να δώσει;

Με τρυφερότητα και συμπερίληψη, με το αίσθημα της αλληλεγγύης και με σεβασμό προς τα θύματα. Η χροιά που μπορεί να δώσει η τέχνη στο θέμα της έμφυλης βίας μπορεί να είναι καταγγελτική, να είναι επαναστατική, φεμινιστική, αγωνιστική αλλά να φαντάζεται και τον νέο κόσμο. Θα ήθελα να αφιερώσω εδώ τους στίχους των οιστρογόνων (αρτιβίστικη γυναικεία ομάδα) πάνω στη μουσική του κομματιού ''μενεξέδες και ζουμπούλια'' σε όλες τις θηλυκότητες :

Το τραγούδι αρχινάω

με φωνή και με παλμό

Να σου πω μια ιστορία
για ένα όνειρο κοινό

Μενεξέδες και ζουμπούλια
και θαλασσινά πουλιά
Σ’ έναν κόσμο που χωράμε
Όλα μας ελεύθερα

Ίβαλα ίβαλα ω
Έλα κι εσύ στο χορό
Ίβαλα ίβαλα ω
Τ’ όνειρο είν’ εφικτό

Τα λουλούδια δεν ανθίζουν
αν στη γη δεν μπει νερό
Η καρδιά μου δεν χτυπάει
μες στον φόβο όταν ζω

Τι φορούσα, γιατί τώρα,
τι δουλειά είχα εκεί;
Συνηθίσαμε η βία νά ‘χει πάντα αφορμή

Νιώσε τι θέλω να πω
Σκέψου και πράξε γι’ αυτό
Έλα κι εσύ στο χορό
Το όνειρο είναι εφικτό

Είμαι γη, χώμα, γυναίκα,
σώμα που ορίζω Εγώ

Δε γεννιέμαι απ΄ το πλευρό σου,
κι όπου θέλω περπατώ

Να σου πω και για τα σπίτια,
τη δουλειά και το φαί
Οι ευκαιρίες είναι ίσες
Ίση είν’ κι η πληρωμή
Νιώσε τι θέλω να πω
Σκέψου και πράξε γι’ αυτό
Έλα κι εσύ στο χορό
Το όνειρο είναι εφικτό

Υπάρχει κάποιο άλλο project στα μελλοντικά σας σχέδια που να θίγει το ζήτημα της κακοποίησης;

Το επόμενο μου project δεν θίγει άμεσα ζητήματα κακοποίησης. Ωστόσο, η ψυχολογική πίεση που ασκείται στις γυναίκες, ιδιαίτερα γύρω από το ζήτημα της μητρότητας ή της επιλογής τους να μη γίνουν μητέρες, αποτελεί κεντρικό άξονα ενός project που βρίσκεται σε εξέλιξη.

Διαβάστε όλο το αφιέρωμα εδώ.