Δεν κέρδισε ποτέ Όσκαρ και τα Όσκαρ δεν κέρδισαν ποτέ την Ειρήνη Παπά

Αγέρωχη, δωρική, θεωρητική, δυναμική, περήφανη, γοητευτική, μελαχρινή με έντονο βλέμμα, επιβλητική ομορφιά, ακριβοθώρητη, απλή, χαμηλών τόνων, ανεξάρτητη αγωνίστρια*. Το να φανταστεί κανείς, λοιπόν, την Ειρήνη Παπά να περιγράφεται ως «στάρλετ» είναι εντελώς παράλογο. Το να τη φανταστεί κανείς να περιγράφεται μόνο ως μία όμορφη γυναίκα ή για να ορίσει την ομορφιά, μοιάζει επίσης άκυρο και εκτός θέματος. Ή για να το θέσω αλλιώς: υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν πάντα πολλά όμορφα κορίτσια στον κινηματογράφο, αλλά όχι πολλές γυναίκες με τέτοιο εκτόπισμα. Και η Ειρήνη Παπά ήταν αυτή η γυναίκα, αυτή η κυρία, αυτή η σπουδαία ηθοποιός που διέπρεψε όσο ελάχιστες στο εξωτερικό.

Ο πατέρας της γυναίκας-σύμβολο, ήταν πολύ ανοιχτόμυαλος και πίστευε πως οι γυναίκες ήταν ίσες με τους άντρες και έτσι διαπαιδαγωγούσε τις τρεις κόρες του. Κατά τα λεγόμενά της, η γυναίκα που έγινε διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης σε συνέντευξή της είχε πει με την εκφραστική της φωνή: «Ο πατέρας μου με έμαθε πως υπάρχει μόνο μία αριστοκρατία, του πνεύματος. Δεν υπάρχουν κύριοι και επίσημοι, αλλά άνθρωποι. Με έμαθε ότι ο σεβασμός με υποτιμάει, ενώ η αγάπη με εξυψώνει».

Οι ταινίες όπου συμμετείχε η κορυφαία Ελληνίδα ηθοποιός ή αλλιώς η Καρυάτιδα κατά τα αφιερώματα της εποχής, είχαν τεράστια επιτυχία στο εξωτερικό και η προβολή της χώρας βοήθησε στην ανάπτυξη του ελληνικού τουρισμού. Σε συνέντευξή της αναφορικά με το πώς υπέκυπτε στον πειρασμό ενός ρόλου η ποιότητα είχε τον πρώτο ρόλο και δεν θα περίμενε κανείς κάτι λιγότερο από κάτι που είπε:

*«Ποτέ δεν θέλησα να παίξω αισθησιακούς ρόλους ή ρόλους επιθυμητών γυναικών. Αυτό που ήθελα πάντα είναι να παίζω εμένα, δηλαδή την ανεξάρτητη αγωνίστρια».

Ας είμαστε ειλικρινείς: δεν ήταν αλλά ούτε και είναι εύκολο να διαπρέψει κανείς στο εκτός συνόρων. Και η Ειρήνη Παπά ήρθε αντιμέτωπη με αρκετά εμπόδια. Το ύψος της, εκτός από το ότι ίσως κάποιες φορές αποτελούσε πρόβλημα για έναν ρόλο, μεταξύ άλλων, μπορεί να την απέκλειε στο να συμπρωταγωνιστήσει με πολλούς κορυφαίους άντρες ηθοποιούς της εποχής. Η προφορά της δημιουργούσε «πρόβλημα» και το γεγονός πως το πρόσωπό της έγραφε απόλυτα στον φακό προκαλούσε από ζήλια μέχρι απόρριψη.

Και η αλήθεια είναι πως είχε πάρει μέρος σε σχεδόν 80 ταινίες. Μεταξύ πολλών άλλων, ήταν η χήρα στον «Ζορμπά», η αντάρτισσα στα «Κανόνια του Ναβαρόνε». Δεν «αγαπούσε» απλώς την αρχαία ελληνική τραγωδία αλλά κατάφερε να τη μεταφέρει με μορφή σύγχρονη και επιδραστική στο θέατρο, στην Ελλάδα και, κυρίως, στη Νέα Υόρκη. Επιπλέον, άφησε για πάντα σ' αυτήν το στίγμα της, μαζί με τον Μιχάλη Κακογιάννη με τον οποίο μοιράζονταν το ίδιο όραμα, με την κινηματογραφική απόδοση της «Ηλέκτρας» το 1962 και της «Ιφιγένειας» το 1977. Αυτές ήταν οι δύο από τις τρεις ταινίες με πρωταγωνίστρια την Ειρήνη Παππά που προτάθηκαν για Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας: το κέρδισε η τρίτη, το «Ζ» του Κώστα Γαβρά, το 1969. Η ίδια όμως ποτέ δεν κέρδισε ένα Όσκαρ.

Άλλες σημαντικές ταινίες στις οποίες εμφανίστηκε ήταν: «Στον καθένα το δικό του» («A ciascuno il suo», 1966) του Έλιο Πέτρι, «Σάντα Μάμα» (The Brotherhood,1968) του Μάρτιν Ριτ, «Η Άννα των χιλίων ημερών («Anne of the Thousand Days», 1969) του Τσαρλς Τζάροτ, «Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι («Cristo si e fermato a Eboli», 1979) του Φραντζέσκο Ρόζι, «Ερέντιρα» (Eréndira, 1983) του Ρούι Γκέρα και «Χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου» («Cronaca di una morte annunciate», 1987) του Φραντζέσκο Ρόζι, βασισμένων στα ομώνυμα έργα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες. Μία από τις τελευταίες εμφανίσεις της στην μεγάλη οθόνη ήταν στην ταινία του Τζον Μάντεν «Το Μαντολίνο του Λοχαγού Κορέλι» («Captain Corelli's Mandolin», 2001).

Η Ειρήνη Παπά ποτέ δεν υιοθέτησε τον τίτλο της σταρ, ωστόσο σαν γυναίκα γοήτευε πολύ τους άνδρες. Μάλιστα, πολλές φορές δεν δίσταζε να εμφανίζεται μπροστά σε δημοσιογράφους και φωτογράφους χωρίς ίχνος μακιγιάζ. Εκτός από τον γάμο της που άρχισε και τελείωσε όταν ήταν πολύ νέα, οι φήμες για την προσωπική της ζωή ήταν πάντα έντονες, αλλά εκείνη δεν μιλούσε ποτέ στις συνεντεύξεις της για τους έρωτες και το γεγονός πως δεν απέκτησε παιδιά.

Πάντως είναι γνωστό ότι ο Μάρλον Μπράντο και ο Άντονι Κουίν ήταν οι δύο συμπρωταγωνιστές της που είχαν στιγματιστεί από την επαφή μαζί της, όπως και ο συγγραφέας Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες. Το ίδιο και ο μεγιστάνας Αγά Χαν, παντρεμένος με τη Ρίτα Χέιγουορθ για ένα χρονικό διάστημα, που ήταν τρελά ερωτευμένος μαζί της.

Ανάμεσα σε πολλές διακρίσεις και χιλιόμετρα επιτυχίας, η Bella Greca, το 2000 έλαβε τον τίτλο της «Γυναίκας της Ευρώπης» ενώ τιμήθηκε και με τον Χρυσό Λέοντα της Μπιενάλε. Ο τότε πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωστής Στεφανόπουλος την τίμησε με το μετάλλιο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος (1995) και το 2008 έλαβε το Βραβείο Ρώμη στο αρχαίο θέατρο της «Όστια Αντίκα».

Η Ειρήνη Παπά έφυγε από τη ζωή στις 15 Σεπτεμβρίου του 2023, 11 μέρες μετά τα 96α γενέθλιά της, πλήρης ημερών. Τα τελευταία χρόνια πολλά ακούστηκαν για την κατάσταση της υγείας της όμως δεν είναι καθόλου ωραίο να μεταφέρονται ιατρικά δεδομένα και πόσω μάλλον ενός ανθρώπου που επέλεξε να ζει με περηφάνια σε όλη του τη ζωή. Μερικές φορές δεν χρειάζεται να μιλάμε. Χρειάζεται να ακούμε. Έτσι, ίσως μάθουμε και να απομαγνητοφωνούμε τις σιωπές. Εν προκειμένω τη δική της.

Με αφορμή την επέτειο του θανάτου της, ακολουθούν 20 αποφθέγματα της Ειρήνης Παπά που αντικατοπτρίζουν την προσωπικότητά της:

1. «Όταν σβήσουν τα φώτα είσαι μόνος σου. Σκοτάδι. Πας σπίτι, ξεβάφεσαι, τέλειωσε»
2. «Δεν μου αρέσει η επανάληψη»
3. «Εγώ θέλω να τα κερδίσω όλα με τη δικιά μου την αξία και με το σπαθί μου»
4. «Με ρωτήσανε εμένα; Αν είμαι εγώ Σταχτοπούτα και αν θέλω να γίνω εγώ ποτέ πριγκίπισσα;»
5. «Ο γάμος είναι σαν το θάνατο. Αν δεν τον αποφασίσεις, θα έρθει μόνος του»
6. «Δεν έχω χρόνο για έρωτες. Έχω δουλειά»
7. «Η ομορφιά είναι σαν το γάλα. Έχει ημερομηνία λήξης»
8. «Η ζωή είναι ένα ταξίδι. Απόλαυσέ το»
9. «Το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή είναι η αγάπη»
10. «Ποτέ μην τα παρατάς. Ποτέ μην εγκαταλείπεις τα όνειρά σου»
11. «Να είσαι ο εαυτός σου. Όλοι οι άλλοι ρόλοι είναι πιασμένοι»
12. «Η ευτυχία είναι μια επιλογή»
13. «Η ζωή είναι πολύ μικρή για να τη σπαταλάς σε αρνητικά πράγματα»
14. «Το γέλιο είναι το καλύτερο φάρμακο»
15. «Η φιλία είναι ένας θησαυρός»
16. «Η οικογένεια είναι το πιο σημαντικό πράγμα στον κόσμο»
17. «Η Ελλάδα είναι η πατρίδα μου. Την αγαπώ με όλη μου την καρδιά»
18. «Η τέχνη είναι η έκφραση της ψυχής»
19. «Η μουσική είναι η παγκόσμια γλώσσα»
20. «Η ειρήνη είναι το πιο πολύτιμο αγαθό»

01

04