Δέσποινα Βαράκλας: Προπόνηση Ασθενών

«Στην Ελλάδα, η σχέση του θεράποντα και του ασθενή είναι τελείως μονόπλευρη. Ο θεράπων λέει κάποια πράγματα στον ασθενή, οποίος στο τέλος της συνάντησης μένει με λειψές γνώσεις. Δεν καταλαβαίνει πολύ καλά τι έχει, φοβάται και δεν προσπαθεί όσο θα μπορούσε να προσπαθήσει, προκειμένου να το ξεπεράσει. Έτσι, πολύ συχνά χάνει τη μάχη με την ασθένεια, μόνο και μόνο επειδή δεν κατάλαβε ποτέ τι είχε».
Αυτή είναι η πικρή αλήθεια, την οποία μου εξήγησε η Δέσποινα Βαράκλας όταν συναντηθήκαμε με σκοπό να μου μιλήσει για το project της, την Προπόνηση Ασθενών.

Η Δέσποινα είναι μια Ελληνίδα που γεννήθηκε και μεγάλωσε στα Ιεροσόλυμα, σπούδασε και εργάστηκε στην Αμερική και πριν από οκτώ χρόνια επέστρεψε στην Ελλάδα. Από μικρή είχε μια ιδιαίτερη αγάπη για τη φροντίδα του ασθενούς, πράγμα που άρχισε να εκδηλώνεται έμπρακτα στα 10 της, όταν έγινε εθελόντρια σε νοσοκομείο στα Ιεροσόλυμα, κάνοντας μεταφράσεις για ασθενείς που δεν μιλούσαν την τοπική διάλεκτο. Σήμερα είναι κλινικός διαιτολόγος με πτυχίο στην ψυχολογία και αποφασισμένη να αλλάξει τη σχέση θεράποντος-ασθενούς, όπως την ξέραμε ως τώρα στη χώρα μας.

Επιμόρφωση Ασθενών Vs Προπόνηση Ασθενών
«Η Επιμόρφωση Ασθενών είναι ένα μάθημα το οποίο διδάσκεται στις ιατρικές και παραϊατρικές σχολές του εξωτερικού, εδώ και πολλά χρόνια» λέει η Δέσποινα. «Οι υποψήφιοι γιατροί μαθαίνουν να επιμορφώνουν τους ασθενείς τους όσον αφορά στην ασθένειά τους, ούτως ώστε να γνωρίζουν αρκετά πράγματα για να τη χειριστούν όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικά. Θυμάμαι τον πρώτο ασθενή που επιμόρφωσα όταν ήμουν φοιτήτρια, ο οποίος ήταν 82 ετών και του είχαν μόλις κάνει διάγνωση διαβήτη. Όταν τελείωσα την επιμόρφωση, η καθηγήτρια μου είπε «Girl, this is your thing». Αυτό μου άρεσε να κάνω και μπορούσα να το κάνω καλά.

Εδώ στην Ελλάδα όμως, μιλώντας με ασθενείς μου που είχαν διαβήτη, διαπίστωσα ότι υπάρχει ένα μεγάλο κενό. Χαρακτηριστικά, όταν τους ζητούσα να μου περιγράψουν με δικά τους λόγια τι είναι ο διαβήτης, αυτοί μου απαντούσαν ότι δεν μπορούσαν να φάνε γλυκά. Αναρωτήθηκα λοιπόν, πώς περιμένουμε από τον ασθενή να χειριστεί την ασθένειά του, αφού δεν έχει κατανοήσει καν τι είναι αυτό από το οποίο πάσχει; Ασχολήθηκα γύρω στα δέκα χρόνια με την Επιμόρφωση Ασθενών και μέσα από την ενασχόλησή μου αυτή, γεννήθηκε το project Προπόνηση Ασθενών, που προχωρά ένα βήμα παραπέρα».

Σκοπός της Προπόνησης Ασθενών δεν είναι μόνο να δίνονται οι απαραίτητες πληροφορίες στον ασθενή, αλλά και η απαραίτητη προσοχή στον τρόπο με τον οποίο ο θεράπων θα τον χειριστεί. Πρώτα ο γιατρός πρέπει να εκπαιδευτεί στο να προσεγγίζει τον ασθενή του σωστά και μετά να ξεκινά την επιμόρφωσή του και να τον κινητοποιεί. Κατά τη γνώμη της Δέσποινας, «το γεγονός ότι οι γιατροί έχουν ένα πτυχίο, δεν σημαίνει αυτόματα ότι ξέρουν να προσεγγίζουν τον ασθενή και να του μεταφέρουν τις γνώσεις τους, ούτε ότι αντιλαμβάνονται τις αντιδράσεις του. Βλέπουμε ότι πολλοί διαβητικοί δεν μετράνε το ζάχαρό τους συστηματικά ή ότι δεν προσέχουν τη δίαιτά τους. Ταυτόχρονα όμως ξέρουμε ότι κανένας τους δεν θέλει να είναι διαβητικός. Γιατί λοιπόν δεν κάνουν αυτά που πρέπει προκειμένου ν' αποφύγουν τις επιπλοκές του διαβήτη, που είναι αρκετά σοβαρές; Προφανώς γιατί κάτι συμβαίνει στην επικοινωνία τους με το θεράποντα και όσο υπάρχει κακή επικοινωνία μεταξύ των δύο βασικών λίθων του συστήματος, τόσο χειρότερο είναι το σύστημα και τόσο φεύγει από το επίκεντρο της δουλειάς μας ο ασθενής. Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα, το κύριο ενδιαφέρον του θεράποντος δεν είναι ο ασθενής ή η δουλειά του, αλλά κάτι άλλο, για την κατάκτηση του οποίου ο θεράπων χρησιμοποιεί τον ασθενή».

Η πορεία της Προπόνησης Ασθενών
«Την άνοιξη του 2009 δημιούργησα σε θεωρητικό επίπεδο την Προπόνηση Ασθενών, βάση της οποίας είναι η ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ θεράποντος και ασθενούς. Στην Π.Α., πρώτα προπονείται ο θεράπων, μαθαίνοντας κάποιες τεχνικές και στη συνέχεια τις εφαρμόζει στους ασθενείς του. Αμέσως μετά εφήρμοσα τη θεωρία μου στους ασθενείς μου και από την πρώτη στιγμή πρόσεξα ότι έγιναν πολύ πιο κινητοποιημένοι ως προς το χειρισμό αυτού που είχαν. Επίσης παρατήρησα ότι με τη νέα μεθοδολογία, οι νέοι ασθενείς μου επέστρεφαν πάντα, γιατί ήταν σα να άγγιζα ακριβώς το κομμάτι που τους πονούσε και έβρισκαν τον τρόπο να μιλήσουν γι' αυτό και να το αντιμετωπίσουν χωρίς να το φοβούνται».

Αμέσως απευθύνθηκε στον DESG (Diabetes Education Study Group) που ανήκει στον EASD (European Association for the Study of Diabetes) και έστειλε τη θεωρία της. Τους ζήτησε χρόνο για να την παρουσιάσει στο επόμενο Συνέδριο του 2010 στο Παρίσι και δέχθηκαν. Μέχρι τότε όμως, δεν έμεινε αδρανής. Τον Αύγουστο του 2009 επικοινώνησε με το Σύλλογο Διαβητικών Παιδιών και ζήτησε να συναντήσει τα παιδιά. Πήγε στην κατασκήνωσή τους για να εφαρμόσει την Προπόνηση Ασθενών και αρχικά τους ζήτησε να της ζωγραφίσουν ή να της γράψουν τι είναι η αρρώστια τους. «Είδα ανατριχιατικά πράγματα... Μίλησα στα παιδιά και εφήρμοσα σε αυτά την Προπόνηση Ασθενών ώστε να συμφιλιωθούν με την ασθένειά τους και αμέσως μετά τους ζήτησα να ζωγραφίσουν ή να γράψουν για δεύτερη φορά τι είναι ο διαβήτης. Τα αποτελέσματα ήταν εκπληκτικά. Από κομμένα χέρια και πόδια, είδα μπαλαρίνες και λουλούδια».

Μετά από τα ενθαρρυντικά αυτά αποτελέσματα, δεν υπήρχε περίπτωση να σταματήσει. Το Σεπτέμβρη του 2009 πήγε στο Κάιρο, σε ένα άλλο συνέδριο όπου μίλησε για την Προπόνηση Ασθενών με ιδιαίτερα ενθαρρυντικές αντιδράσεις. Μάλιστα, ο Πρύτανης του Sheffield University στην Αγγλία της ζήτησε να συνεργαστούν επάνω σε αυτό το κομμάτι.

Από το εξωτερικό στην Ελλάδα
Η Δέσποινα γνώριζε πολύ καλά πως δεν είχε νόημα να μπλεχτεί με τα γρανάζια της ελληνικής γραφειοκρατίας. Αν ήθελε το project της να εφαρμοστεί στη χώρα μας, έπρεπε να κατακτήσει πρώτα το εξωτερικό. Έτσι κι έγινε: σε μια πανευρωπαϊκή μελέτη που σκόπευαν να κάνουν στο Πανεπιστήμιο του Sheffield που αναφέραμε, αποφάσισαν να έχουν και τη συμμετοχή της Ελλάδας. Μετά από όλα αυτά, το Νοέμβριο του 2010 η Δέσποινα πήγε στο Ελληνικό συνέδριο των Διαιτολόγων και για άλλη μια φορά τους μίλησε για την Προπόνηση Ασθενών. Επί τόπου έκλεισαν το πρώτο εργαστήριο Π.Α. για τους Διαιτολόγους, το οποίο πραγματοποιήθηκε στο Χαροκόπειο με εισηγήτρια την ίδια.

Ακολούθησε το Παρίσι όπου βρίσκονταν οι πιο σκληροί κριτές, όμως η Δέσποινα, μετά από όλα αυτά, δεν φοβόταν τίποτα. Η θεωρία της έγινε αμέσως αποδεκτή και τον επόμενο χρόνο, θεωρήθηκε δεδομένο ότι η θεματολογία του συνεδρίου που θα γινόταν στην Ελλάδα, θα ήταν η Π.Α. - χωρίς καν να το ζητήσει. Το Φεβρουάριο του 2011 το συνέδριο πραγματοποιήθηκε στον Πόρο με μεγαλύτερη συμμετοχή από ποτέ.

«Από τότε προχωράμε ραγδαία και γίνονται προτάσεις από διάφορα νοσοκομεία για εργαστήρια και εκπαίδευση των διαιτολόγων. Ξέρω ότι η Προπόνηση Ασθενών θα μπει σύντομα στο σύστημα. Προς το παρόν, ο μόνος που το κάνει ως εκπαιδευτής είμαι εγώ, ο στόχος όμως είναι να βγουν και άλλοι και να εξαπλωθεί σε όλη τη χώρα παίρνοντας και άλλες μορφές. Για παράδειγμα, ο Σεφ τον οποίο είχα καλέσει στο συνέδριο για να μαγειρέψει μαζί με τους γιατρούς (οι οποίοι μόνο έτσι θα κατανοούσαν μία από τις καθημερινές δυσκολίες του να είναι κανείς διαβητικός) ενθουσιάστηκε με την Π.Α. και θέλει με τη σειρά του να διδάξει στους σπουδαστές μαγειρικής, πώς να αντιμετωπίζουν πελάτες με κάποια ασθένεια –π.χ. καρδιοπαθείς ή διαβητικούς.

Αυτό που θέλω είναι η Προπόνηση Ασθενών να μπει δυναμικά όχι μόνο στο σύστημα υγείας αλλά και στο σπίτι μας, ώστε ο ασθενής να πηγαίνει στο γιατρό και να απαιτεί από αυτόν ουσιαστική επικοινωνία και όχι μόνο θεραπεία». Μακάρι