Η επιστήμη είναι γένους θηλυκού

Την Δρ. Φωτεινή Λάμαρη, την γνωρίσαμε στα φετινά βραβεία L'ORÉAL-UNESCO, έναν θεσμό αφιερωμένο στις Γυναίκες στην Επιστήμη. Χημικός, Επίκουρη Καθηγήτρια στο Εργαστήριο Φαρμακογνωσίας & Χημείας Φυσικών Προϊόντων του Τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Πατρών, η Φωτεινή Λάμαρη είναι μια επιστήμονας χαμηλών τόνων, αφοσιωμένη στο αντικείμενο που λατρεύει, εργάζεται μαζί με την ομάδα της να βρει νέους δρόμους στο χώρο των φαρμάκων. Ταυτόχρονα, έχει μια υπέροχη οικογένεια που λατρεύει και δεν χάνει με τίποτα το χαμόγελό της και την αισιοδοξία της. Για όλα αυτά, μίλησε στο Queen.gr


Περιγράψτε μας την επιστημονική σας δραστηριότητα με λίγα λόγια.

Πεδίο μου είναι η φαρμακογνωσία, και με απλά λόγια, μελετάω τις δυνατότητες των φυσικών προϊόντων να λειτουργήσουν ως φάρμακα. Κι αυτό γιατί τα φυσικά προϊόντα είναι κατ' αρχάς «φυσικά» δηλαδή τα έχει κατασκευάσει η φύση να επιτελούν μία βιολογική λειτουργία, και ταυτόχρονα παρουσιάζουν μία πολυπλοκότητα στη δομή τους (ως αποτέλεσμα εξέλιξης εκατομμυρίων ετών) που μας καθοδηγεί σε μονοπάτια σκέψης πέρα από την κλασική συνθετική συμβατικότητα.
Εμείς ως ερευνητική ομάδα ασχολούμαστε με τα αυτοφυή και καλλιεργούμενα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά της ελληνικής χλωρίδας, όπως τον κρόκο, το μύρτιλλο, το τσάι του βουνού, το βαλσαμόχορτο και το μαστιχόδεντρο. Κι αυτό, γιατί έχουμε το προνόμιο να ζούμε στην Ελλάδα που δεν αποτελεί μόνο μία από τις πλουσιότερες περιοχές του κόσμου σε βιοποικιλότητα, αλλά ταυτόχρονα διαθέτει τεράστιες αναξιοποίητες δυνατότητες καλλιέργειας φαρμακευτικών φυτών υψηλής ποιότητας. Από κει και πέρα, μελετούμε τόσο σε επίπεδο απομονωμένων φυσικών προϊόντων όσο και ολικών εκχυλισμάτων -μιας και στη θεραπευτική όλων των εποχών και τόπων τα φυτικά εκχυλίσματα κατείχαν σημαντικό ρόλο.


Γιατί ο κρόκος (αυτό που γνωρίζουμε και ως σαφράν) είναι πολύτιμος στη φαρμακολογία;

Ο κρόκος χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα σε αρκετές περιοχές της Μεσογείου, της Μέσης Ανατολής και της Ινδίας για θεραπευτικούς σκοπούς, κύρια δε για γυναικολογικές και οφθαλμικές παθήσεις. Οι θεραπευτικές του ιδιότητες απορρέουν από τη μοναδική σύνθεσή του• είναι πλούσιος σε κροκίνες, ουσίες οι οποίες επειδή είναι διαλυτές στο νερό (σε αντίθεση με άλλες που ανήκουν στην ίδια «κατηγορία») πιθανόν απορροφώνται καλύτερα από τον οργανισμό, κι αυτό είναι κάτι που μελετάμε αυτή τη στιγμή.
Ταυτόχρονα, η ερευνητική μας ομάδα έχει μελετήσει και αναδείξει τις αντιοξειδωτικές ιδιότητες του κρόκου σε αρκετά βιολογικά συστήματα, και την ευεργετική δράση του ως προς τη μνήμη και τη μάθηση. Επίσης έχουμε επεκτείνει τη μελέτη μας και σε αυτοφυή είδη κρόκου του ελληνικού χώρου που δεν έχουν έως τώρα μελετηθεί.



Ποια είναι τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει μια γυναίκα που προσπαθεί να κάνει ακαδημαϊκή καριέρα στην Ελλάδα;

Προσωπικά δεν αντιμετώπισα κάποια δυσκολία στην είσοδό μου στον ακαδημαϊκό χώρο που να πηγάζει από το φύλο μου. Ο συγκεκριμένος χώρος είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικός και απαιτητικός και αυτό είναι που τον κάνει ιδιαίτερα θελκτικό στα μάτια μου. Όμως, η παγκόσμια εμπειρία δείχνει ότι υφίσταται σοβαρό πρόβλημα στην κάλυψη των υψηλών θέσεων (ακαδημαϊκών και διοικητικών), η αιτία όμως γι' αυτό είναι αντικείμενο συζήτησης και προβληματισμού.
Η προσωπική μου εμπειρία λέει ότι οι πιο σημαντικές δυσκολίες εμφανίζονται συνήθως με την έλευση των παιδιών. Αν και θεωρητικά τα προβλήματα είναι κοινά και για τους δύο γονείς, υπάρχουν ακόμα καλά ριζωμένα στερεότυπα που αποδίδουν στη γυναίκα την κύρια ή την αποκλειστική ευθύνη για την οικογένεια και την ανατροφή των παιδιών, κάτι το οποίο ασπάζεται και μεγάλος αριθμός νέων κοριτσιών. Οπότε, μία γυναίκα έχει λιγότερο χρόνο στη διάθεσή της ώστε να καθιερωθεί στη δουλειά της αφού εκ των πραγμάτων θα «καταναλώσει» κάποιες περιόδους της ζωής της στη μητρότητα ή στην ανατροφή των παιδιών. Αυτό λοιπόν που για ένα άνδρα συνάδελφο μπορεί να αποτελεί καθημερινότητα (π.χ. να μείνει μέχρι αργά στο γραφείο ή στο εργαστήριο) ή πολύ εύκολο (π.χ. να «πεταχτεί» για μία συνάντηση στο εξωτερικό), για μία γυναίκα μπορεί να είναι υπέρβαση, αναστάτωση στο σπίτι και λόγος «τύψεων».


Γιατί δεν ακολουθήσατε καριέρα σε κάποιο ερευνητικό κέντρο ή μεγάλο πανεπιστήμιο του εξωτερικού; Αν σας δινόταν η ευκαιρία θα φεύγατε σήμερα από τη χώρα;

Μου αρέσει η Ελλάδα και πιστεύω ότι γίνεται αξιόλογη έρευνα στα ελληνικά πανεπιστήμια και ερευνητικά ινστιτούτα, άμεσα ανταγωνίσιμη με αυτή που διεξάγεται και στο εξωτερικό. Θα σκεφτόμουν να φύγω στο εξωτερικό μόνο αν η κατάσταση χειροτέρευε σε τέτοιο βαθμό που δεν θα μπορούσαμε να αναθρέψουμε ως οικογένεια σωστά τα παιδιά μας, και πιστεύω ότι ακόμα δεν έφτασε αυτή η ώρα. Θέλω να ελπίζω ότι η κατάσταση θα βελτιωθεί.


Ποια είναι τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζετε στη δουλειά σας σήμερα;

Η υποχρηματοδότηση της έρευνας. Το ποσό δαπανών για την παιδεία και την έρευνα ήταν διαχρονικά χαμηλό στη χώρα μας (το οποίο διεθνώς αποτελεί δείκτη για την οικονομική βιωσιμότητα μιας χώρας, άρα δεν είναι να απορεί κανείς πώς φτάσαμε ως εδώ) και διαρκώς συρρικνώνεται. Αυτό κάνει πλέον ιδιαίτερα δύσκολο για εμάς να λειτουργήσουμε με αξιοπρεπείς και ανταγωνιστικούς όρους.
Επιπρόσθετα, αυτό που κάνει ιδιαίτερα δυσχερή την καθημερινότητα είναι η έλλειψη οργάνωσης και σωστής αξιοποίησης του έμψυχου δυναμικού που αποτελεί την «υποστηρικτική δομή» του Πανεπιστημίου, δηλαδή το διοικητικό και το τεχνικό/επιστημονικό βοηθητικό προσωπικό αφού αναγκάζεσαι συχνά να κάνεις ο ίδιος από τα πιο απλά μέχρι τα πιο απαιτητικά πράγματα, σπαταλώντας τον χρόνο σου.


Επιδρά η κρίση στην ποιότητα και την ποσότητα της έρευνας στα Ελληνικά Πανεπιστήμια;

Είναι απλά τα πράγματα. Στις βιοεπιστήμες, χωρίς λεφτά δεν γίνεται έρευνα, όσο κι αν προσπαθείς, γιατί κάθε βήμα και πράξη μέσα στο εργαστήριο κοστίζει ακριβά: από τα γυαλικά και τους διαλύτες, μέχρι τα επιστημονικά όργανα και τις κυτταρικές καλλιέργειες. Δεν μπορείς να κάνεις έρευνα μόνο με έναν υπολογιστή –τουλάχιστον σε εμάς. Οπότε ελπίζω να αλλάξει η κατάσταση.


Η επιστημονική δουλειά είναι συνήθως αργή στην εξαγωγή αποτελεσμάτων και δύσκολη. Ποια είναι η χαρά που αντλείτε από τη δουλειά σας;

Η ερευνητική δραστηριότητα είναι συνυφασμένη με δημιουργικότητα και πνευματική εγρήγορση. Ακόμη κι η διαδικασία από μόνη της αποτελεί πρόκληση που κάνει τη ζωή σου ενδιαφέρουσα (έστω αν και κάποιες φορές έχεις να περιμένεις αρκετά). Και βέβαια τα αποτελέσματα όταν έρθουν σου δίνουν ιδιαίτερη ικανοποίηση και δύναμη για να συνεχίσεις.
Από την άλλη το ίδιο το περιβάλλον είναι ιδιαίτερα δημιουργικό. Δεν γνωρίζω κάποιον ερευνητή που να επαναπαύεται στις δάφνες του αφού όλοι κινούνται με ασίγαστη περιέργεια θέτοντας διαρκώς νέα ερωτήματα. Παράλληλα, όταν συναναστρέφεσαι καθημερινά με φοιτητές σου μεταφέρουν τεράστιες ποσότητες ενέργειας και σε κάνουν να νιώθεις νεώτερος, ακόμη κι όταν δεν είσαι «τόσο» μικρός...


Συνδυάζεται καριέρα με οικογενειακή ζωή; Έχετε βρεθεί ποτέ σε δίλημμα ανάμεσα στα δύο και πώς τελικά καταφέρατε να τα φέρατε σε ισορροπία;

Βεβαίως, συνδυάζεται. Προσωπικά δεν έχω βρεθεί ποτέ στο δίλημμα καριέρα ή οικογένεια, και όποιες δυσκολίες προκύπτουν αντιμετωπίζονται με την υποστήριξη του συζύγου μου και των γονιών μας. Η οικογένεια σου δίνει πολύ μεγάλη χαρά, πληρότητα, ισορροπία και διαύγεια να ιεραρχήσεις τα ζητήματα που αντιμετωπίζεις στην καθημερινότητα. Από την άλλη, πρέπει κι εσύ να θέτεις κάποιες «κόκκινες γραμμές» στον εαυτό σου όσον αφορά τις διαφορετικές φάσεις της ζωής σου, αφού φαντάζομαι ότι οι ευκαιρίες να δουλέψεις νυχθημερόν που σου εμφανίστηκαν στο παρελθόν θα σου εμφανιστούν και στο μέλλον, αλλά μωρά μεγαλώνεις μια φορά...


Δεδομένων των συνθηκών που επικρατούν σήμερα στην Ελλάδα, τι θα συμβουλεύατε τα νέα παιδιά που έχουν όνειρα για μια παρόμοια καριέρα με τη δικιά σας; Ποια βήματα να ακολουθήσουν;

Οι συνθήκες είναι δύσκολες αυτή την περίοδο, και κανείς δεν γνωρίζει πότε θα αλλάξουν. Η επιστήμη σου προσφέρει την (πνευματική) δυνατότητα να αποδράσεις, αφού τα ζητήματα με τα οποία καταπιάνεσαι είναι διαχρονικά και μακριά από τη φθορά της καθημερινότητας, και ώρες-ώρες ακόμη κι αυτό είναι αρκετό.

Όσον αφορά στο ερώτημά σας, αυτή τη στιγμή συνιστώ σε όλους μας επιμονή, αισιοδοξία, και ισορροπία στη ζωή και θα συμβούλευα τους νέους ανθρώπους αν γοητευτούν από την επιστήμη, να της αφοσιωθούν. Να δουλέψουν μέρα και νύχτα γι' αυτή. Η ανταμοιβή είναι μεγάλη, το «ευ ζην», και η υλική ανταπόδοση με τον έναν ή τον άλλο τρόπο τελικά πάντα έρχεται. Και βέβαια μία γερή δόση «θράσους» στο να αντιμετωπίσουν νέες προκλήσεις (όχι απαραίτητα επιστημονικές) μακριά από τα έως τώρα δεδομένα.


Φέτος ήσασταν ανάμεσα στις επιστήμονες που βραβεύτηκαν με το βραβείο L'ORÉAL-UNESCO. Τι σημαίνει αυτή η βράβευση για σας συναισθηματικά αλλά και πρακτικά;

Αυτή η βράβευση ήταν για εμένα πολύ σημαντική. Κι αυτό γιατί παραδοσιακά παρακολουθούσα τη διαδικασία τόσο των συμμετοχών όσο και των βραβεύσεων και θεωρούσα ότι καθεμία από τις βραβευθείσες που προηγήθηκαν είχαν κάτι σημαντικό να «πουν» επιστημονικά. Έτσι, όταν μου ανακοινώθηκε το αποτέλεσμα πραγματικά «πέταξα» από τη χαρά μου, αφού αποτέλεσε την πρώτη σημαντική εξωτερική αναγνώριση των αποτελεσμάτων του επιστημονικού μου έργου όλα αυτά τα χρόνια. Βέβαια, μαζί με αυτήν την χαρά έρχεται και η αίσθηση ευθύνης ότι η συνέχεια πρέπει να είναι ανάλογη των προσδοκιών...



Λίγα λόγια για τα Ελληνικά Βραβεία L'ORÉAL-UNESCO: Το πρόγραμμα «Ελληνικά Βραβεία L'ORÉAL-UNESCO για τις Γυναίκες στην Επιστήμη» αποτελεί μια από τις συνιστώσες του διεθνούς προγράμματος L'ORÉAL-UNESCO το οποίο έχει θεσμοθετηθεί εδώ και δεκατρία χρόνια και έχει επιβραβεύσει μέχρι σήμερα 1.086 Ερευνήτριες από όλο τον κόσμο.
Το 2009, απονεμήθηκε το Νόμπελ Ιατρικής και το Νόμπελ Χημείας σε βραβευμένες με το Διεθνές βραβείο L'ORÉAL-UNESCO. Η διάκριση αυτή αποτελεί τεράστια αναγνώριση για το θεσμό.