«Ένα παιδί περνά μόνο 49 μέρες τον χρόνο με τον γονιό που δεν ασκεί την επιμέλεια»

Οι επιπτώσεις της απομάκρυνσης ενός γονιού από τη ζωή του παιδιού είναι μεγάλες. Η Νομοθεσία δεν προβλέπει συνεπιμέλεια, αλλά αποκλειστική επιμέλεια στον ένα γονέα -στην πλειοψηφία τη μητέρα-, με τον άλλον να μπορεί να βλέπει το παιδί του μόνο μέσω μερικών επισκέψεων, σαν να είναι ένας απλός συγγενής. Η τεράστια σημασία που έχει το να μη χάσει το παιδί την παρουσία του μπαμπά του είναι πέρα από αυτονόητη. Ο μπαμπάς πρέπει να είναι και να παραμένει πρωταγωνιστής και ήρωας στη ζωή του. Απλά και αδιαπραγμάτευτα. Όλα τα υπόλοιπα είναι λάθη και και απαραχαιωμένοι νόμοι που έπρεπε να είχαν αλλάξει εδώ και πολύ καιρό. Δυστυχώς, όμως, παραμένουν. Και ενώ ξέρουμε πολύ καλά τι πρέπει να γίνει στο θεωρητικό, το πρακτικό χωλαίνει, αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις που έχει στην ψυχοσύνθεση ενός παιδιού.

Ακριβώς για να αλλάξει βάσει νόμου αυτή η εντελώς λανθασμένη κατάσταση δημιουργήθηκαν οι Ενεργοί Μπαμπάδες, μία αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία που μάχεται για την κοινή επιμέλεια. Εμείς μιλήσαμε με τον πρόεδρο της εταιρείας, Σταύρο Σίπκα, και μας έδωσε συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης σχετικά με την εταιρεία και τον εξαιρετικά σημαντικό της σκοπό.

Οι Ενεργοί Μπαμπάδες είναι μία πρωτοβουλία αυτών που λέμε «Ευρωπαϊκών προδιαγραφών». Ποια είναι η ιστορία πίσω από τη δημιουργία της και πόσο σημαντικό είναι το όνομα «Ενεργοί Μπαμπάδες» να έχει δικαστική υπόσταση;

Η ιστορία της πρωτοβουλίας της ομάδας είναι απλή και προέκυψε από μια κοινωνική πραγματικότητα: τον ολοένα αυξανόμενο αριθμό διαζυγίων, 19.190 μόνο το 2017 σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ που αφορούσαν 16.103 ανήλικα παιδιά. Περίπου 44 παιδιά την ημέρα! Αυτά τα νούμερα, μαζί με το επικρατούν νομολογιακό έθιμο σύμφωνα με το οποίο η ευθύνη για την ανατροφή ενός παιδιού αποδίδεται στον ένα γονέα, κατά 98% τη μητέρα καθιστώντας τον έτερο γονέα, συνηθέστατα τον πατέρα, σε επισκέπτη των παιδιών για δύο σαββατοκύριακα κάθε μήνα. Ακόμη και για απλή ενημέρωση του γονέα που δεν ασκεί την επιμέλεια του παιδιού αναφορικά με πχ. μια νοσηλεία του σε δημόσιο νοσοκομείο, απαιτείται η έκδοση εισαγγελικής παραγγελίας! Επιπλέον, έχει συσσωρευθεί ένας ικανός όγκος ποιοτικών επιστημονικών μελετών από πολλές χώρες του εξωτερικού που δείχνουν ότι για την υγιή ψυχοσωματική ανάπτυξη των παιδιών απαιτείται η παρουσία και ανατροφή τους και από τους δύο γονείς κατά τουλάχιστον 35% του χρόνου τους σε καθημερινότητα και διακοπές. Τα οφέλη από μια τέτοια λύση είναι πολλαπλά για τα παιδιά τόσο αναφορικά με τους δείκτες αποδοτικότητάς τους στο σχολείο όσο και στην μείωση του συναισθηματικού στρες, προβλημάτων με χρήση αλκοόλ και απαγορευμένων ουσιών, στην κοινωνικοποίησή τους, κ.ά. Έτσι, όταν ο υπουργός δικαιοσύνης εξήγγειλε την αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου ήταν σχεδόν αυτονόητη η συνάντηση πολλών ανθρώπων, κυρίως μπαμπάδων, λόγω και μόνο της στατιστικής πραγματικότητας που μόλις περιέγραψα, αλλά και πολλών μαμάδων, χωρισμένων και μη, γιαγιάδων, θείων και πολλών απλών πολιτών χωρίς παιδιά, και των δύο φύλων, που πιστεύουν ότι η πολιτεία πρέπει να μεριμνήσει ώστε μετά από ένα διαζύγιο ή στις περιπτωσεις παιδιών εκτός γάμου να μπορούν αυτά να ανατρέφονται εξίσου και ισότιμα και από τους δύο γονείς τους. Καθώς η ομάδα μεγάλωνε κατέστη εμφανές ότι προκειμένου να μπορεί ο λόγος της να φτάσει στους ιθύνοντες θα έπρεπε να έχει νομική υπόσταση και για αυτό το λόγο συγκροτήθηκε η αστική μη κερδοσκοπική εταιρία “Ενεργοί Μπαμπάδες, για τα δικαιώματα του παιδιού”. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε και εκδίδουμε δελτία τύπου, οργανώνουμε επίσημα έρευνες σχετικά με τους σκοπούς μας, κάνουμε επίσημες συναντήσεις με πρόσωπα και φορείς, κ.ά.

Με ποια αφορμή αποφασίσατε να δημιουργήσετε τους Ενεργούς Μπαμπάδες; Ένα δύσκολο διαζύγιο;

Η απότομη αποκοπή του γονιού (συνήθως του πατέρα) μετά από μία διάσταση ή διαζύγιο από τα παιδιά του, τον αποδομεί ψυχικά και σωματικά. Αυτή η αγωνία που νιώθει ο γονιός για τη νέα πραγματικότητα που ζουν τα παιδιά του, αποκομμένα από τις μέχρι τότε συνήθειες τους, και τη συναισθηματική σχέση που έχουν με τον πυρήνα της οικογένειας, με οδήγησαν σε όλες αυτές τις ενέργειες που χρειάζονται για να δημιουργηθεί αυτή η ομάδα. Σημαντικό ρόλο έπαιξε και η επιδείνωση της κατάστασης κατά την διάρκεια του πρώτου lockdown όπου οι συνθήκες της φυσικής παρουσίας για το γονιό που δεν έχει την επιμέλεια επιδεινώθηκαν.

Η δυσκολία του διαζυγίου είναι ανεξάρτητος παράγοντας και δε σχετίζεται με την επικοινωνία που έχει ο γονιός που δεν έχει την επιμέλεια. Όπως ήδη ειπώθηκε, σε όλα τα διαζύγια κατά 98% η επιμέλεια αποδίδεται στην μητέρα. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε η ομάδα μας, μετά από ένα χωρισμό στην Ελλάδα, με βάση δικαστικές αποφάσεις, ένα παιδί περνά κατά μέσο όρο μόνο το 13,42 % του χρόνου του με τον γονέα που δεν ασκεί την επιμέλεια, δηλαδή μόνο 49 ημέρες το έτος.

Δυστυχώς, δεν έχει αλλάξει κάτι, υπάρχει μια κινητικότητα από το υπουργείο Δικαιοσύνης τον τελευταίο χρόνο για αναμόρφωση του Οικογενειακού Δικαίου, αλλά όσον αφορά στον χρόνο ανατροφής μεταξύ παιδιού και γονέα που δεν ασκεί την επιμέλεια, δεν έχει αλλάξει τίποτα μέχρι σήμερα.

Τι προβλέπει σήμερα η νομοθεσία για την επιμέλεια των παιδιών και τι πρέπει να αλλάξει, ώστε και οι γονείς αλλά και τα παιδιά να συνεχίζουν να έχουν μία υγιή και παραγωγική σχέση ακόμα και μετά τον χωρισμό του ζευγαριού και να μη φθείρουν τους δεσμούς που έχουν διαμορφώσει την προσωπικότητα των μεν και των δε;

Σήμερα η Νομοθεσία προβλέπει αποκλειστική επιμέλεια στον ένα γονέα και επικοινωνία στον άλλον 2-4 μέρες το μήνα, με αποτέλεσμα ο ένας γονιός να είναι σε όλα υπεύθυνος για την ανατροφή του παιδιού, για την καθημερινότητα του, για θέματα που αφορούν την εκπαίδευση του, την υγεία του, τον τόπο διαμονής του παιδιού. Και ο άλλος να είναι ένας απλός επισκέπτης, χωρίς να μπορεί να συμμετέχει ούτε σε απλές καθημερινές αποφάσεις για το παιδί του. Παρότι προβλέπεται η δυνατότητα απλής ενημέρωσης του γονέα που δεν ασκεί την επιμέλεια του τέκνου για θέματα που το αφορούν, η σχετική διάταξη του αστικού κώδικα παραμένει γράμμα κενό αφού δεν υπάρχει τρόπος επιβολής της. Σε σχετική έρευνα που διεξήγαγε η ομάδα μας αναφορικά με τις συμπεριφορές γονικής αποξένωσης μετά από ένα χωρισμό, συμπεριφορές δηλαδή που σκόπιμα απομακρύνουν το παιδί από τον ένα γονέα, το 82% των ατόμων που είχαν βιώσει τέτοιες συμπεριφορές στο οικογενειακό περιβάλλον τους, δήλωσαν σκόπιμη παράλειψη ενημέρωσης του γονέα που δεν ασκεί την επιμέλεια από τον έτερο γονέα ακόμη και για βασικά θέματα, όπως πχ σε ποιό σχολείο φοιτά το παιδί.

Αυτό που πρέπει να αλλάξει είναι να νομοθετηθεί η κοινή ανατροφή ως δικαίωμα του παιδιού και η νομική ισότητα μεταξύ των γονέων, με αδιάσπαστη γονική μέριμνα και κοινή επιμέλεια και από τους δύο γονείς. Γονείς, δηλαδή, που δεν έχουν αποδειχθεί ακατάλληλοι για τον γονικό τους ρόλο θα πρέπει να εξακολουθούν να διατηρούν τη νομική ιδιότητα του γονέα στο σύνολό της ανεξάρτητα από τη νομική σχέση που έχουν με τον έτερο γονέα (γάμος, διαζύγιο, παιδί εκτός γάμου, κλπ). Πρόκειται για το θεσμό της κατά νομικό τεκμήριο -δηλαδή ως κατάσταση προεπιλογής- συνεπιμέλειας κατά την οποία οι γονείς λαμβάνουν από κοινού όλες τις αποφάσεις που αφορούν τα τέκνα τους και μπορούν αυτά να περνούν ισότιμο χρόνο με κάθε γονέα.

Ένα διαζύγιο επηρεάζει τόσο τους γονείς όσο και τα παιδιά. Πόσο δύσκολο είναι για έναν μπαμπά κάποιος να του ορίζει ποσοτικά και χρονικά πότε μπορεί να δει το παιδί του; Και ποιες επιπτώσεις έχει αυτό στο ίδιο το παιδί;

Αυτό που πρέπει να τονίσω είναι οτι η δυσκολία δεν αφορά τόσο τον μπαμπά, δεν αφορά το γονέα, αφορά πρωτίστως το παιδί και μετά το γονέα. Δυσκολεύει την καθημερινότητα του παιδιού τόσο ψυχοσυναισθηματικά όσο και στην διαβίωση του. Αυξάνει το στρες στα παιδιά, διότι δεν υπάρχει προγραμματισμός για επαρκή χρόνο ανατροφής τους και από τους δύο γονείς. Σε μια μεγάλη έρευνα στην οποία συμμετειχαν περίπου 150.000 παιδιά στη Σουηδία, βρέθηκε ότι παιδιά που μεγαλώνουν κυρίως ή μόνο με τον ένα γονέα έχουν ψυχοσωματικά συμπτώματα σε ποσοστό 20%-23% σε αντίθεση τα παιδιά που μεγαλώνουν σε παραδοσιακές οικογένειες που είχαν τέτοια προβλήματα σε ποσοστό 12% και παιδιά που ανατρέφονταν εξίσου και από τους δύο γονείς μετά από ένα χωρισμό που είχαν τέτοια προβλήματα σε ποσοστό 15%! Τα παιδιά δηλαδή οφελούνται κυρίως από την ανατροφή τους ισότιμα και από τους δύο γονείς.

Σήμερα στην Ελλάδα βάσει της δικαστηριακής πρακτικής, το παιδί μπορεί να ζει με τον γονέα που δεν έχει την επιμέλεια 2-4 μέρες το μήνα. Και αυτό εφόσον ο γονέας που έχει την επιμέλεια είναι συνεργάσιμος. Υπάρχουν γονείς που έχουν την επιμέλεια και δεν ευνοούν, έως και αποτρέπουν την επαφή του παιδιού με τον άλλο γονέα, με αποτέλεσμα να αποξενώνουν το παιδί από τον γονέα εκείνον! Έχουμε υψηλά ποσοστά παραβίασης των δικαστικών αποφάσεων επικοινωνίας με τα παιδιά, με αποτέλεσμα να επιδρά όλο αυτό αρνητικά στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Μόνο στην Αττική το 2019 οι σταθμοί της υπηρεσίας (100) που αφορά σε ομάδα Ζ και περιπολικά Αμέσου Δράσεως κατέγραψαν 4.743 τηλεφωνικές κλήσεις για παραβίαση επικοινωνίας παιδιών με το γονέα που δεν ασκεί την επιμέλεια. Ακόμη και σε αυτές τις περιπτώσεις, δυστυχώς, η παρέμβαση των αρχών σπανίως βελτιώνει το χρόνο ή την ποιότητα της επικοινωνίας του παιδιού με τον γονέα που δεν ασκεί την επιμέλεια!

Πόσο έχει επηρεάσει το lockdown τη σχέση που προσπαθεί να καλλιεργήσει και να διατηρήσει ένας διαζευγμένος γονιός με το παιδί του;

Το lockdown έχει αλλάξει ριζικά τη ζωή μας και επηρεάζει την ψυχολογία όλων μας λόγω των περιορισμών που συνεπάγεται. Ωστόσο, πολλοί γονείς ασκούντες την επιμέλεια και στα πλαίσια εργαλειοποίησης των παιδιών εναντίον του έτερου γονεά, έχουν προσπαθήσει να εκμεταλλευτούν την κατάσταση περιορίζοντας επιπλέον τη φυσική επικοινωνία του παιδιού με τον έτερο, μη ασκούντα την επιμέλεια, γονεά. Έχουμε για παράδειγμα γονείς που απαγορεύουν στον έτερο γονέα να δει τα παιδιά με το πρόσχημα της μολυσματικότητας! Ή που έχουν μεταβεί στην επαρχία για μεγάλα χρονικά διαστήματα αδιαφορώντας για το πρόγραμμα εκτέλεσης επικοινωνίας του παιδιού με τον μη ασκούντα την επιμέλεια γονέα, κλπ. Το γεγονός ότι φαινόμενα γονικής αποξένωσης έχουν ενταθεί κατά την περίοδο του κορονοϊού επιβεβαιώνεται από πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την ΑΜΚΕ «Ενεργοί Μπαμπάδες, για τα δικαιώματα του παιδιού» σε δείγμα 941 μπαμπάδων ανήλικων παιδιών, τόσο παντρεμένων όσο και χωρισμένων. Το 59% δήλωσε ότι υφίσταται συμπεριφορές γονικής αποξένωσης και το 41,4% ότι τέτοια φαινόμενα ενδοοικογενειακής βίας, όπως οι συμπεριφορές γονικής αποξένωσης, έχουν ενταθει την περίοδο του κορονοϊού.

Τι θα λέγατε στις μαμάδες που δε στηρίζουν την εξίσου κοινή επιμέλεια των παιδιών;

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να σημειώσω ότι σε πρόσφατη πανελλαδική δημοσκόπηση που διενεργήθηκε για λογαριασμό της ΑΜΚΕ «Ενεργοί Μπαμπάδες, για τα δικαιώματα του παιδιού» από την εταιρία Focus Bari σε σταθμισμένο δείγμα 1000 ενηλίκων πολιτών, ανδρών και γυναικών, από όλη τη χώρα το 89% των ερωτηθέντων τάχθηκε υπερ της από κοινού ανατροφής των παιδιών μετά από ένα χωρισμό, και συγκεκριμένα το 90,4% των γυναικών και το 87,3% των ανδρών. Δεν υπάρχουν, δηλαδή, ενδείξεις ότι οι γυναίκες αντιτίθενται σε σημαντικό ποσοστό στην από κοινού ανατροφή των παιδιών με τους πατέρες των παιδιών. Η πλειοψηφία, μάλιστα, των πολιτών απάντησε στην ίδια έρευνα ότι θα λάβει υπόψη της τη στάση των κομμάτων και των πολιτικών στο θέμα αυτό κατά τις επόμενες εκλογές σε ποσοστό 83%, και πάλι χωρίς διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα.

Κανείς, βέβαια, εξ όσων γνωρίζω, δεν έχει ισχυριστεί ότι η άκριτη απόδοση της επιμέλειας ενός παιδιού αδιακρίτως σε γονέα συγκεκριμένου φύλου, δηλαδή η σημερινή τακτική των δικαστηρίων, είναι η σωστή τακτική που πρέπει να ακολουθείται! Σε κάθε περίπτωση, θα ήθελα να επισημάνω την πρωτοβουλία 57 γυναικών, πανεπιστημιακών και ερευνητών, που σε πρόσφατη δημόσια επιστολή τους (https://www.in.gr/2020/11/30/plus/kid/paremvasi-57-gynaikon-panepistimiakon-kai-ereyniton-gia-ti-synepimeleia-sxetika-ti-mitrotita-kai-ton-feminismo/) έθεσαν το ζήτημα της από κοινού ανατροφής των παιδιών και από τους δύο γονείς ως αίτημα απόλυτα συμβατό με τη μητρότητα, αφού προσδίδει πολλαπλά οφέλη στην ψυχοσωματική ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και ως φεμινιστικό αίτημα, μιας και δίνει τη δυνατότητα, κυρίως από άποψη χρόνου, στη γυναίκα να συνεχίσει να επιδιώκει την αυτοπραγματωσή της στον επαγγελματικό στίβο καθώς και την προώθηση της προσωπικής και κοινωνικής της ζωής μετά από ένα χωρισμό. Επιπρόσθετα, το Εθνικό Συμβούλιο Ελληνίδων σε ημερίδα του σχετική με την γονική ισότητα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι: η ανάθεση και στους δύο γονείς της επιμέλειας των παιδιών ως δικαίωμα και καθήκον τους είναι προς το συμφέρον των παιδιών και εξασφαλίζει την τήρηση της αρχής της ισότητας των γονέων, καθώς επίσης, στερεότυπα και προκαταλήψεις ως προς τον ρόλο των γονέων με βάση το φύλο τους, δεν απηχούν τις σύγχρονες αντιλήψεις που επιβάλλουν την ισοτιμία των γονέων, και ανατρέπονται από σύγχρονες ψυχολογικές και ιατρικές έρευνες.

Διάβασε επίσης: Ο Ενεργός Μπαμπάς είναι ο σύγχρονος υπερήρωας