Frida Kahlo: Η γυναίκα πίσω από τον μύθο

Γράφει η Νατάσσα Σχοινά

Η ζωή θέλει δύναμη. Να παλεύεις. Να νιώθεις. Να ξεπερνάς. Να ζεις. Όποιος πει ότι είναι εύκολη, μάλλον έχει υπάρξει αρκετά τυχερός -ή και άτυχος, καθώς μερικές φορές οι δυσκολίες σε κάνουν να κατανοείς και να εκτιμάς περισσότερο τα καλά- να ζήσει αυτό που για πολλούς αποτελεί ιδανικό σενάριο.

Υπάρχουν, όμως, και οι άλλες περιπτώσεις. Εκείνοι οι άνθρωποι που μέσα από τα κεκτημένα τους δίνουν κουράγιο και θάρρος όχι μόνο στους δικούς τους, αλλά σε ολόκληρες γενιές ανθρώπων που ακούν μέσα από διηγήσεις τα σκληρά βιώματα της ζωής τους.

Με τη Frida Kahlo «γνωρίστηκα» κάπου στο Γυμνάσιο. Θυμάμαι ήταν μία καθηγήτρια Λογοτεχνίας που μου έκανε τις «συστάσεις». Το όνομά της εμφανίστηκε συνειρμικά σε μία κουβέντα που είχαμε για ένα φιλικό πρόσωπο που είχε πάθει τότε αυτοκινητιστικό ατύχημα και δεν ξέραμε σε τι κατάσταση θα έμενε μετά το εξιτήριο από το νοσοκομείο (σ.σ. Ευτυχώς, τα πράγματα πήγαν πολύ καλύτερα από αυτό που περιμέναμε).

Τότε, έκρινε πως ήταν καλή ευκαιρία να μου διηγηθεί την ιστορία της μεξικανής ζωγράφου με το διαπεραστικό βλέμμα και με έκανε να αναθεωρήσω πολλά πράγματα και καταστάσεις της ζωής. Αν μη τι άλλο, κατάφερε να με κάνει να αμφιβάλλω πολλές φορές για το mentality στο οποίο πιθανώς να μπαίνω σε δύσκολα γεγονότα της ζωής μου.

Τα πρώτα χρόνια της Kahlo

Για την Magdalena Carmen Frida Kahlo y Calderón, όπως ήταν το όνομά της, η ζωή είχε στο πρόγραμμα δυσκολίες και δοκιμασίες ήδη από τα πρώτα χρόνια της ζωής της. Γεννήθηκε στις 6 Ιουλίου του 1907 στο Coyoacán του Μεξικό, όμως, όταν ήταν μόλις 6 ετών, έπαθε πολιομυελίτιδα, μία οξεία ιογενή, μολυσματική ασθένεια που ονομάζεται διαφορετικά και «παιδική παράλυση», που την άφησε καθηλωμένη στο κρεβάτι για 9 μήνες. Αυτό, όμως, δεν ήταν και το μοναδικό που της προκάλεσε.

Η μικρή Frida άρχισε να κουτσαίνει. Ο περίγυρός της και ειδικά τα παιδιά της ηλικίας της ήταν πολύ σκληρά. Για να μπορέσει να αποφύγει τον χλευασμό και τον συνεχή σχολιασμό της κατάστασής της, άρχισε να φοράει μακριά φορέματα που μπορούσαν να κρύψουν το γεγονός ότι το δεξί της πόδι έμεινε παραμορφωμένο και ελαφρώς κοντύτερο από το αριστερό, ενώ τα παπούτσια της ήταν ειδικά διαμορφωμένα για να διευκολύνουν στη βάδιση.

Το αυτοκινητιστικό που της άλλαξε τη ζωή

Τα χρόνια περνούσαν, η Frida έδειχνε όλο και περισσότερο ότι το μυαλό και η δημιουργικότητά της αναπτύσσονταν με ραγδαίους ρυθμούς και το 1922 έφτασε να γίνει ένα από τα ελάχιστα κορίτσια που φοιτούσαν στη διακεκριμένη Escuela Nacional Preparatoria. Στα 18 της, ωστόσο, το λεωφορείο στο οποίο επέβαινε ενεπλάκη σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Η Kahlo σώθηκε, αλλά με σοβαρούς τραυματισμούς που την ακολούθησαν σε όλη της τη ζωή. Το πυελικό της κόκαλο έσπασε, μία σιδερένια κουπαστή τρύπησε την κοιλιά και τη μήτρα της, το δεξί της πόδι έσπασε σε 11 σημεία και η σπονδυλική της στήλη σε τρία.

Οι γιατροί πίστευαν ότι δε θα καταφέρει να σωθεί, αλλά εκείνη τους διέψευσε περίτρανα. Για 3 μήνες, παρέμεινε στο νοσοκομείο. Μόλις άνοιξε τα μάτια της, ζήτησε να ζωγραφίσει. Πρώτο της έργο, το αυτοκινητιστικό. Μία ξύλινη κατασκευή τοποθετήθηκε με κλίση πάνω στο κρεβάτι, ενώ στο ταβάνι ένας καθρέφτης για να μπορεί να βλέπει και να ζωγραφίζει το είδωλό της, «το πρόσωπο που ήξερε περισσότερο απ' όλους, επειδή ήταν συχνά πολύ μόνη».

Τη Frida δεν την ενδιέφερε να ζωγραφίζει αντικείμενα ενός ιδεατού κόσμου, παρά να αποτυπώνει την καθημερινότητα. Τα συναισθήματά της για τη σωματική και ψυχική της υγεία. Τις πολιτικές της απόψεις. «Ο προσωπικός πόνος της Kahlo δεν πρέπει να επισκιάζει την αφοσίωσή της στο Μεξικό και στους Μεξικανούς. Ψάχνοντας τις δικές της ρίζες, επικοινωνούσε την ανησυχία για τη χώρα της καθώς εκείνη πάσχιζε για μία ανεξάρτητη πολιτισμική ταυτότητα», έγραψε η ιστορικός τέχνης Jane Helland στη δημοσίευσή της «Πολιτισμός, Πολιτική και Ταυτότητα στους Πίνακες της Frida Kahlo» (1991).

Ο γάμοι με τον Diego Rivera

Το 1929, η Frida Kahlo παντρεύτηκε τον καλλιτέχνη Diego Rivera. Η σχέση τους σε καμία περίπτωση δεν ήταν μία τυπική ιστορία αγάπης. Πολλοί θα αμφέβαλλαν ότι αυτή υπήρχε σε διάφορα στάδια της ζωής τους, καθώς σημαδεύτηκε από έντονους καβγάδες, απιστίες και από τις δύο πλευρές και ένα διαζύγιο το 1939. Η Kahlo φαίνεται να συνδέθηκε ερωτικά και με τον Ρώσο επαναστάτη Leon Trotsky που, μάλιστα, δολοφονήθηκε στο Coyoacán του Μεξικού.

Με τον Rivera ξαναπαντρεύτηκε το 1940, ωστόσο, ο μονοετής χωρισμός τους την ώθησε να ζωγραφίσει ένα από τα σπουδαιότερα έργα της, The Two Fridas. Κατά πολλούς, αναπαριστά δύο εκδοχές του εαυτού της, την Tejuana Frida που λάτρευε ο Rivera και την πιο Ευρωπαϊκή πλευρά της που εκείνος απέρριπτε.

Η διεθνής αναγνώριση

Η καριέρα της απογειωνόταν. Οι επιρροές της Αναγέννησης, των avant-garde καλλιτεχνών, όπως ο Modigliani και ο Botticelli, αλλά και η παραδοσιακή μεξικανική κουλτούρα έντυναν την πηγή της δημιουργικότητάς της. Μετά την επιτυχημένη της επίσκεψη στη Νέα Υόρκη και τις πρώτες καλές κριτικές του Τύπου, το 1941, έργα της βρέθηκαν στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Τέχνης στη Βοστώνη και τον επόμενο χρόνο στο MOMA.

Αναμενόμενα, η επιστροφή της στο Μεξικό πλέον είχε άλλον αέρα, αυτόν της καταξιωμένης δημιουργού. Έτσι, το 1943 έγινε καθηγήτρια στο Εθνικό Σχολείο Ζωγραφικής, Γλυπτικής και Σχεδίου «La Esmeralda», όπου και προσπαθούσε να μεταφέρει τις γνώσεις της αλλά κυρίως την αγάπη της για την τέχνη και το Μεξικό στους μαθητές της.

Η σωματική και ψυχολογική πτώση και ο αντίκτυπος στα έργα της

Όσο η καριέρα της απογειωνόταν, τόσο η υγεία της χειροτέρευε. Το χειρουργείο που στόχευσε να στηρίξει τη σπονδυλική της στήλη απέτυχε. Άλλη μία μεγάλη απογοήτευση μετά από τους χρόνιους πόνους και τις πολλαπλές αποβολές της από την αδυναμία του σώματός της να κυοφορήσει. Αυτό αναμενόμενα αποτυπώθηκε στην τέχνη της. Οι πίνακές της σιγά-σιγά έπαυαν να είναι λεπτεπίλεπτοι και στρέφονταν σε όλο και πιο έντονη, σκληρή και ωμή αποτύπωση του μυαλού της. «Broken Column» (1944), «Without Hope» (1945), The Wounded Deer (1946), ήταν μερικά από τα έργα που δημιουργήθηκαν εκείνη την εποχή αντικατοπτρίζοντας γλαφυρά το πώς ακριβώς ένιωθε.

Τον Απρίλιο του 1953, μία έκθεσή της είχε προγραμματιστεί στην Galería Arte Contemporaneo. Αρχικά, λόγω της κατάστασής της δε θα παρευρισκόταν, αλλά, επειδή ήθελε να τα καταφέρει, μεταφέρθηκε και τοποθετήθηκε σε ειδικά διαμορφωμένο κρεβάτι μέσα στον χώρο, όπου και παρέμεινε καθ’όλη τη διάρκεια.

Στις 13 Ιουλίου του 1954, η Frida Kahlo πέθανε από πνευμονική εμβολή, αφήνοντας πίσω της ένα έργο που εξυψώθηκε όχι μόνο από τον κόσμο, αλλά και από ιστορικούς τέχνης και πολιτικούς ακτιβιστές.