«Να είσαι ό,τι θέλεις, αλλά με όλη σου την ψυχή»: 20 αποφθέγματα του «καταραμένου ποιητή», Μπωντλαίρ

Κατά τον μυθιστοριογράφο, Ζυλ Μπαρμπέ ντ’ Ωρεβιγύ, ήταν «Δάντης μιας παρηκμασμένης εποχής». Ένας αληθινός εστέτ, ο Σάρλ Μπωντλαίρ (Charles Baudelaire) χαρακτηρίστηκε έτσι λόγω της εξαιρετικής κομψότητας και της περιφρονητική του στάσης. Ποιητής, μεταφραστής και κριτικός λογοτεχνίας, αυτός ο κορυφαία μορφή των γραμμάτων καθιερώνεται ως ο «ψάλτης της νεωτερικότητας», όπως υποστηρίζει στο δοκίμιό του «Ο ζωγράφος της σύγχρονης ζωής». Αποκομμένος από κάθε λογοτεχνικό κίνημα, κατά τη διάρκεια της ζωής του υπέστη δριμεία κριτική για τα γραπτά του και τη θεματική του.

Γεννημένος στις 9 Απριλίου 1821 στο Παρίσι, όταν απελευθερώθηκε οριστικά από τα δεσμά της σκέψης, γεννήθηκαν «Τα Άνθη του Κακού» (Fleurs du Mal) που ήταν ίσως η σημαντικότερη και πιο σημαντική ποιητική συλλογή που εκδόθηκε στην Ευρώπη τον 19ο αιώνα. Διεκδικώντας αντιαστικές αξίες και αντιπαραβάλλοντάς τον σημαντικά στο περιβάλλον του η ποιητική αυτή συλλογή που προσφέρει μια νέα αντίληψη της ομορφιάς που δεν ορίζεται πλέον σε σχέση με την ηθική. Η συλλογή δημοσιεύτηκε το 1857 στην συνέχεια καταδικάζεται μερικώς «για προσβολή των δημοσίων και των καλών ηθών».

Το ανομολόγητο και απρόσιτο πάθος (A une passerante), η ανάγκη για εξωτική απόδραση (L’Invitation au voyage), το μεγαλείο του τρόμου (Une Carrogne), το ονειρική και και η μετενσάρκωση (A Previous Life), το μυστήριο (Γάτες) αναδεικνύονται, με τη σειρά τους, ως βασικά θέματα του αντιθετικού έργου του.

Ομοίως, το «Petits poèmes en proze» του 1868 («Μικρά πεζά ποιήματα») ήταν το πιο επιτυχημένο και καινοτόμο πρώιμο πείραμα στην πεζογραφία της εποχής.

Επεξεργάζεται έτσι την πεζογραφία του με σκοπό να τη μετατρέψει σε ένα «αξίωμα», που γίνεται αντιληπτό ως ηθικός διαλογισμός, σύντομος και συγκεντρωμένος, «ικανός να ζωγραφίσει μια εικόνα». Χρησιμοποιώντας μια γλώσσα «όχι πολύ φορτωμένη με στολίδια», η γραφή του παραμένει πιστή, σύμφωνα με τον ίδιο, στη συνοπτικότητα του Σενέκα, του Λα Ροσφουκώ, του Πασκάλ και του Λα Μπρυγιέρ.

Ένας καταραμένος ποιητής

Ο πατέρας του Μπωντλαίρ ήταν άνθρωπος μορφωμένος, αφοσιωμένος στα ιδανικά του Διαφωτισμού και ερασιτέχνης ζωγράφος. Με τον θάνατό του το 1827 άφησε στον Σαρλ πλούσια πνευματική κληρονομιά. Το γεγονός πως ο Σάρλ Μπωντλαίρ έχασε τον πατέρα του σε πολύ νεαρή ηλικία και η μητέρα του παντρεύτηκε για δεύτερη φορά τον Συνταγματάρχη Οπίκ τού στοίχισε σε τέτοιο βαθμό που του αφιέρωσε «το αδυσώπητο μίσος». Κατηγορεί αυτόν τον άκαμπτο και δυσάρεστο πατριό για όλα του τα δεινά: την απόσταση από τη μητέρα του, την απόρριψη της λογοτεχνίας και τη στέρηση μιας αδρανούς ύπαρξης, απαλλαγμένης από περιορισμούς.

Μετά το Λύκειο (1839) ο Μπωντλαίρ αποφασίζει να ζήσει τη ζωή του ενάντια στις παραδοσιακές αστικές αξίες που ενσαρκώνει η μητέρα του και ο πατριός του. Αποπειράται να ταξιδέψει ως τις Ινδίες, αλλά τελικά αποτυχαίνει. Το ταξίδι αυτό, ωστόσο, πρόκειται να ερεθίσει την φαντασία και την έμπνευσή του (αγάπη για την θάλασσα, οράματα τόπων εξωτικών). Στην επιστροφή του, ερωτεύτηκε τη Jeanne Duval, μια όμορφη γυναίκα, μούσα και έμπνευση για πολλά ποιήματα, γνωστή με το αινιγματικό παρατσούκλι «Μαύρη Αφροδίτη».

Εμφανίζεται στα γραπτά του Μπωντλαίρ με το πρόσχημα της δελεαστικής γυναίκας, άλλοτε συγκρίνεται με «το παιδί», άλλοτε με «την αδερφή», υποδαυλίζοντας «την πολυτέλεια, την ηρεμία και την ηδονή».

Η ποιητική τέχνη, αφιερωμένη σύμφωνα με τον Μπωντλαίρ στον μοναδικό αισθητισμό, δεν παύει ποτέ να ταλαντεύεται ανάμεσα στο ιδανικό, που ενσαρκώνεται από τη γυναικεία φιγούρα και τον εξωτισμό και τη μελαγχολία που δημιουργείται από την αστική ταραχή.

Ο Μπωντλαίρ θεωρείται κληρονόμος του Ρομαντισμού και πρόδρομος του συμβολισμού

Από τους ηθικολόγους του 17ου αιώνα, ο Μπωντλαίρ υιοθέτησε το επίσημο Ιδανικό και το ενδιαφέρον για το στυλ. Πασχίζει να εμφυσήσει τα λόγια του με έναν λογοτεχνικό ηρωισμό τον οποίο μεταγράφει μέσα από μια «ένταση χωρίς επίδειξη» και «συγκέντρωση».

Από τον Αλφρέ ντε Μυσσέ, «κληρονομεί» την «αρρώστια του αιώνα», την «πλήξη», την «ασάφια των παθών», καθώς και μια έλξη για την «αρρώστια και τους πόνους» της ποιητικής δημιουργίας. Θεωρούμενος ως κληρονόμος και ...νεκροθάφτης των Ρομαντικών, ο Μπωντλαίρ σπάνια συνδέεται με τους ηθικολόγους του 17ου αιώνα, οι οποίοι ήταν αφοσιωμένοι στην αποκάλυψη ψευδαισθήσεων και παραπλανητικών αρετών με αποστασιοποίηση.

Κάθε μεγάλο έργο του Ρομαντισμού μαρτυρά το πέρασμα από τη φρίκη στην έκσταση και από την έκσταση στη φρίκη. Από εκεί εντυπώθηκε βαθιά στον Μπωντλαίρ η αίσθηση της κατάρας που βαραίνει κάθε ανθρώπινο πλάσμα μετά το προπατορικό αμάρτημα.

Ο συγγραφέας του The Destruction δεν φαίνεται εκ πρώτης όψεως να εξαρτάται από τους συγγραφείς του Grand Siècle, που συχνά συγχέεται με την καρικατούρα των «κλασικών χρόνων» όπου βασιλεύει η Ρητορική σαφήνεια, η τάξη και η στενότητα μεταξύ καρδιάς και λογικής.

Ο Μπωντλαίρ συμμετείχε στην τάση της άρνησης της εποικοδομητικής χρήσης της λογοτεχνίας, της υποταγής στην αστική ηθική τάξη και της εργαλειοποίησης της τέχνης.

Ο ίδιος ο Μπωντλαίρ αναφέρθηκε «σε άντρες του κόσμου, σε στρατιώτες, σε τυχοδιώκτες ή ακόμα και σε απλούς αυλικούς που γράφουν, μερικές φορές κολασμένα πολύ όμορφα βιβλία που εμείς, άνθρωποι του επαγγέλματος, είμαστε αναγκασμένοι να θαυμάζουμε» (Το Έργο και η ζωή του Eugène Delacroix).

Γεμάτος χρέη, αναγκάζεται στο τέλος της ζωής του να εξοριστεί στο Βέλγιο. Έπασχε από εγκεφαλικές παθήσεις στις Βρυξέλλες, πέθανε ημιπαράλυτος στο Παρίσι το στις 31 Αυγούστου του 1867.

Να είσαι ό,τι θέλεις, αλλά με όλη σου την ψυχή & 20 αποφθέγματα του «καταραμένου ποιητή», Μπωντλαίρ

Στη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του ανθρώπου ξέχασαν δύο δικαιώματα: της αντίρρησης και της φυγής.

Να είσαι πάντα ποιητής, ακόμα και στον πεζό λόγο.

Δεν μπορώ να συλλάβω κάποιο τύπο ομορφιάς, στον οποίο δεν υπάρχει μελαγχολία.

Αγάπη: η ανάγκη να φύγεις από τον εαυτό σου.

Το Κακό γίνεται πάντα χωρίς προσπάθεια, φυσικά, μοιραία. Το Καλό είναι πάντα αποτέλεσμα κάποιας τεχνικής.

Τι σημασία έχει η αιώνια καταδίκη για κάποιον που έχει βρει μέσα σε μια μοναδική στιγμή το άπειρο της ηδονής;

Ας είμαστε επιφυλακτικοί απέναντι στον κοινό άνθρωπο, στην κοινή λογική, στο συναίσθημα, στην έμπνευση και στο προφανές.

Η φαντασία είναι το βασίλειο της αλήθειας, ενώ το εφικτό είναι μια από τις επαρχίες της αλήθειας.

Αυτό που είναι μεθυστικό στο κακό γούστο είναι η αριστοκρατική ηδονή να γίνεσαι δυσάρεστος.

Έχω περισσότερες αναμνήσεις από όσες αν ήμουν χιλίων ετών.

Ο μοναδικός λυρισμός που έχει ο κοινός άνθρωπος είναι η σeξουαλικότητα.

Αν η λέξη δεν υπάρχει, επινόησέ την, αλλά πρώτα βεβαιώσου ότι δεν υπάρχει.

Αυτό που είναι ενοχλητικό με τον έρωτα είναι ότι πρόκειται για ένα έγκλημα που δεν μπορείς να το διαπράξεις χωρίς συνένοχο.

Ό,τι είναι δημιούργημα του πνεύματος είναι πιο ζωντανό από την ύλη.

Είναι ώρα να μεθύσετε! Για να μην είστε οι βασανισμένοι σκλάβοι του χρόνου, μεθύστε χωρίς διακοπή. Με κρασί, με ποίηση, με αρετή, με ό,τι θέλετε!

Να είσαι ό,τι θέλεις, αλλά με όλη σου την ψυχή.

Όταν ο ποιητής επιδιώκει ένα ηθικό δίδαγμα, περιορίζει την ποιητική του δύναμη.

Υπάρχει μια κάποια δειλία, μάλλον μια κάποια αδυναμία στους αξιοπρεπείς ανθρώπους. Μόνο οι παλιάνθρωποι είναι πεπεισμένοι για ένα πράγμα: ότι πρέπει να πετύχουν. Οπότε πετυχαίνουν.

Οτιδήποτε είναι ωραίο και ευγενές είναι αποτέλεσμα λογικής και υπολογισμού.

Αυτό που είναι ενοχλητικό με τον έρωτα είναι ότι πρόκειται για ένα έγκλημα που δεν μπορείς να το διαπράξεις χωρίς συνένοχο.