Κατάθλιψη: γιατί «χτυπάει» τους διάσημους; Και τελικά, την ξεπερνάς ποτέ;

Τις τελευταίες μέρες παρακολουθήσαμε όλοι μουδιασμένοι να ξετυλίγεται ένα κουβάρι από στοιχεία που καταλήγει σ’ έναν γνώριμο, ύπουλο εχθρό, την κατάθλιψη. Είναι η ίδια σκοτεινή διαδρομή στην οποία έχουν παγιδευτεί σε διάφορες φάσεις της ζωής τους τρανταχτά ονόματα της show business, από τον Johnny Depp, την Halle Berry, τον Owen Wilson και την Kate Moss ως την Adele, τον Jim Carrey και την Drew Barrymore, ενώ εξαιτίας της χάθηκαν με τραγικό τρόπο αγαπημένοι καλλιτέχνες όπως οι Robin Williams, Amy Winehouse, Heath Ledger και Janet Jackson…

Η νευροψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια (προσωποκεντρικης προσέγγισης) δρ Άννα Πολεμικού απαντά σε μερικά από τα καυτά ερωτήματα που όσο υπάρχουν άνθρωποι που υποφέρουν από την κατάθλιψη θα κρατούν το φάκελο «κατάθλιψη» ανοιχτό.

- Robin Williams, Amy Winehouse, Heath Ledger, Janet Jackson… όλοι τους έμοιαζαν να τα έχουν όλα, αλλά πίσω από τα δυνατά φώτα της δημοσιότητας, στο μυαλό και την ψυχή τους παιζόταν ένα σκοτεινό και επικίνδυνο παιχνίδι, που τελικά τους οδήγησε στο θάνατο. Γιατί φαίνεται πως οι celebrities μπαίνουν πιο εύκολα στο «στόχαστρο» της κατάθλιψης;

Πράγματι, πρόκειται για εξαιρετικά χαρισματικούς καλλιτέχνες, ο καθένας από τους οποίους διακρίθηκε στο χώρο του, και των οποίων η συνεισφορά έτυχε ευρύτατης αναγνώρισης. Συνδετικοί παράγοντες μεταξύ τους: υπήρξαν καλλιτέχνες και υπήρξαν επώνυμοι. Η Amy Winehouse, για παράδειγμα, εκτός από διακεκριμένη μουσικός αναγνωρίστηκε και ως ταλαντούχα ποιήτρια, με τους στίχους της να συμπεριλαμβάνονται σήμερα στη διδακτέα ύλη κορυφαίων πανεπιστημίων, όπως είναι εκείνο του Cambridge.

Εφόσον μιλάμε για κατάθλιψη, μια κατεξοχήν συναισθηματική διαταραχή, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι το συναίσθημα -το εργαλείο με το οποίο υπηρέτησαν την τέχνη με τόση επιτυχία- υπήρξε το στοιχείο της ιδιοσυγκρασίας το οποίο ναι μεν τους ανέδειξε, αλλά ταυτόχρονα, τους πρόδωσε. Δεν χωρά αμφιβολία ότι το εύρος και βάθος που επέδειξαν με το συναίσθημά τους αποτυπώθηκε ποικιλοτρόπως στην τέχνη τους και συντέλεσε στην επαγγελματική τους επιτυχία. Από την άλλη, η δυσκολία που επέδειξαν στη διαχείρισή των συναισθημάτων τους αποτέλεσε την αχίλλειο πτέρνα τους. Ο συναισθηματικός πλούτος -και δη, ένας συναισθηματικός πλούτος της εμβέλειας των εν λόγω καλλιτεχνών- χρειάζεται να συντροφεύεται από αντιστοίχως πλούσια συναισθηματική παιδεία. Ειδάλλως, η συναισθηματική αυτορρύθμιση κινδυνεύει να υπάρξει δυσχερής, ενώ ενδέχεται να καραδοκεί η ψυχική νόσος που δεν είναι άλλο παρά μια ακραία έκφανση χαρακτηριστικών που διαθέτουμε όλοι οι άνθρωποι –ψυχικά πάσχοντες και μη.

Αν προσθέσουμε τον παράγοντα «επωνυμία» στην εξίσωση, οι άνθρωποι που βιώνουν την κατακερματισμένη αίσθηση του Εγώ (που αναπόφευκτα δημιουργεί ή συντηρεί η ψυχική νόσος) και καλούνται να υπηρετήσουν όχι μόνο την εύθραυστη αυτοεικόνα τους, αλλά και να σταθούν επάξια στον ιδανικό, ηρωοποιημένο εαυτό που επιζητά το ακροατήριό τους, εξωθούνται ορμητικότερα σε ακραίες και δύσκολα διαχειρίσιμες καταστάσεις. Αυτή η πάλη μεταξύ πραγματικού και ιδανικού εαυτού μπορεί οδηγήσει σε βαθύτερη απομόνωση, απόγνωση και απελπισία – πολλές φορές, δυστυχώς, με μοιραίες συνέπειες.

Η Kate Moss έπεσε από μικρή στα βαθιά νερά της show business. Στα 24 της νοσηλεύτηκε στην κλινική Priory για να αντιμετωπίσει την κατάθλιψη.

- Σε πολλές περιπτώσεις η κατάθλιψη επανέρχεται ξανά και ξανά. Ο Robin Williams, για παράδειγμα, έδινε μάχη εναντίον της για δεκαετίες ολόκληρες, ενώ ο Jim Carrey χρειάστηκε να λάβει φαρμακευτική αγωγή σε διαφορετικές φάσεις της ζωής του, για να την αντιμετωπίσει. Τελικά μπορεί κανείς να είναι σίγουρος ότι έχει ξεπεράσει την κατάθλιψη για πάντα ή λειτουργεί σαν ένα «ζιζάνιο» που απλά πέφτει σε νάρκη και κάποια στιγμή μπορεί να ξαναχτυπήσει;

Η θλίψη, η δυσθυμία, η κατάθλιψη αποτελούν εκφάνσεις ενός φάσματος ανθρώπινων συναισθημάτων. Όλοι οι άνθρωποι έχουμε μέρες που αισθανόμαστε λιγότερο ή περισσότερο μελαγχολικοί. Η μελαγχολία έχει εμπνεύσει και έχει αποτυπωθεί σε μεγαλειώδη λογοτεχνικά, μουσικά και θεατρικά έργα, ως οικουμενικό συναίσθημα. Υπό αυτήν την έννοια, δεν υπάρχει κάποιο κομβικό σημείο στο οποίο μπορεί να αποφανθεί κάποιος ότι «σήμερα δεν είμαι καταθλιπτικός» ή «από σήμερα ξεκινάω να βουτώ (ξανά) στην κατάθλιψη».

Ωστόσο, τα άτομα που πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια της άγριας, επίμονης, κλινικής κατάθλιψης αποτελούν τον πληθυσμό εκείνο που οφείλει να μεριμνά με μεγαλύτερη φροντίδα για την ψυχική του υγεία. Μέσω της θεραπευτικής συμμαχίας που εδραιώνει το άτομο με τον θεραπευτή ή την θεραπεύτριά του, προσφέρεται ένα ασφαλές πλαίσιο μέσα από το οποίο μπορεί να παρακολουθήσει και να αναγνωρίσει τον τρόπο με τον οποίο υπάρχει και λειτουργεί στην καθημερινότητά του. Με αυτόν τον τρόπο, τα άτομα με ιστορικό κατάθλιψης μπορούν να προλάβουν και να ελαχιστοποιήσουν τον υποτροπιασμό και να μάθουν να υπάρχουν πιο συμμετοχικά, ολοκληρωτικά και γαλήνια στη ζωή. Η συναισθηματική παιδεία είναι προϊόν μάθησης και μπορεί να κατακτηθεί.

Ούτε η Beyonce Knowles έχει ξεφύγει από τη μάστιγα, αφού όταν διαλύθηκαν οι Destiny’s Child πέρασε μια μεγάλη κρίση κατάθλιψης.

- Με αφορμή την πρόσφατη αεροπορική τραγωδία, αναζωπυρώθηκε το θέμα των παρενεργειών της φαρμακευτικής αγωγής. Κάποιοι προσπάθησαν να συνδέσουν τη λήψη τέτοιων σκευασμάτων με διάφορες αιματηρές επιθέσεις, π.χ. σε σχολεία, υποστηρίζοντας ότι πολλοί από τους θύτες είχαν ξεκινήσει αγωγή με συγκεκριμένα σκευάσματα…

Παρά τα τεράστια βήματα που έχουν γίνει ως προς την απενεχοποίηση του στίγματός της, σήμερα η φαρμακευτική αγωγή για την αντιμετώπιση της μείζονος κατάθλιψης εξακολουθεί να είναι παρεξηγημένη από το ευρύ κοινό. Στην πραγματικότητα, τα φάρμακα νέας γενιάς δεν επιφέρουν παρενέργειες και μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό υποβοήθημα για τους ανθρώπους που βασανίζονται από την κλινική κατάθλιψη. Σε συνδυασμό με την ψυχοθεραπευτική διαδικασία, μπορούν να επιφέρουν σημαντική ανακούφιση, ώστε το άτομο να διαχειριστεί τον πόνο και να επικεντρωθεί στην προσωπική του ανάπτυξη με περισσότερη άνεση.

Φυσικά, η ανακούφιση που παρέχουν τα φάρμακα, συνήθως είναι πρόσκαιρη και σύγχρονη με τον τερματισμό της φαρμακευτικής αγωγής. Οι μακρόχρονες αλλαγές που θα αποτελέσουν ασπίδα προστασίας κατά των υποτροπών και θα παράσχουν την εκμάθηση ενός νέου τρόπου να υπάρχει το άτομο, αποκομίζονται, πρωτίστως, μέσα από την ψυχοθεραπεία. Συμπληρωματικά, βοηθητικά για πολλούς έχουν υπάρξει (μεταξύ άλλων) ο διαλογισμός, η αναζήτηση της πνευματικής ταυτότητας ή/και η άθληση.

Ένα πράγμα που, πιθανόν, να αποκομίζει κάποιος από την ψυχοθεραπεία είναι ότι το μόνο σίγουρο στη ζωή είναι ότι τίποτα δεν είναι σίγουρο. Η ζωή, στα καλύτερά της, είναι μια ρέουσα διαδικασία αλλαγής, όχι μια κατάσταση. Η ψυχοθεραπεία εκπαιδεύει το άτομο να μαθαίνει, να αλλάζει, να ωριμάζει και να αποδέχεται με ανοιχτοσύνη τις αλλαγές που επιφέρει η ίδια η ζωή. Τα καταθλιπτικά επεισόδια μπορούν να έχουν έναυσμα την απώλεια, το πένθος, την απόρριψη, τις ενοχές, τη μοναξιά: γεγονότα τα οποία όλοι καλούμαστε να διαχειριστούμε κάποια στιγμή. Η προσωπική ενδυνάμωση που προσφέρει η ψυχοθεραπευτική διαδικασία αναμφίβολα ενισχύει το ψυχικό απόθεμα με το οποίο αντικρίζει κανείς τις σκληρές όψεις της πραγματικότητας, όταν αυτές αναδύονται.

Η Amy Winehouse δεν έκρυψε ποτέ τη μάχη που έδινε με την κατάθλιψη: «Από τα 16 μου παίρνω χάπια για να διώξω το μεγάλο μαύρο σύννεφο που νιώθω σαν να με ακολουθεί παντού» είχε πει πολύ πριν βρεθεί νεκρή το 2011.

- Στον αντίποδα των τραγικών περιπτώσεων όπως ο Williams και η Winehouse, στη show business υπάρχουν και πολλά παραδείγματα ανθρώπων που πάλεψαν με την κατάθλιψη και τη νίκησαν, όπως ο Brad Pitt που τη βίωσε στην αρχή της καριέρας του. Τελικά, πόσο σημαντικό είναι να φροντίζουμε την ψυχική υγεία μας όσο και τη σωματική;

Παρά το γεγονός ότι σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας επιστημονικούς τρόπος με τους οποίους μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την ψυχική δυσφορία και την ψυχική νόσο, δεν το κάνουμε. Κι όμως, τα ψυχικά τραύματα ταλανίζουν τους ανθρώπους συχνότερα από ό,τι τα σωματικά. Όπως το αφρόντιστο σώμα, έτσι και το ψυχικό τραύμα που παραμένει αφρόντιστο τείνει να χειροτερεύει με την πάροδο του χρόνου. Η πρόγνωση είναι ευνοϊκότερη για τους ανθρώπους εκείνους στους οποίους θα προσφερθεί στήριξη έγκαιρα, στα πρώτα σημάδια ψυχικής δυσφορίας.

Υπάρχει, επίσης, η τάση να ταυτίζουμε το συναίσθημα με αδυναμία. «Είσαι δυνατός/ή, ξεπέρασέ το» ή «μπορείς και μόνος/-η, προσπάθησε». Δεν ξέρω ποιοι είναι εκείνοι που μπορούν ή εκείνοι που πρέπει να περάσουν (και να ξεπεράσουν) την όποια ψυχική νόσο μόνοι τους. Αυτό που ξέρω, όμως, είναι ότι δεν χρειάζεται. Δε χρειάζεται ούτε τόση μοναξιά ούτε τόση δύναμη. Υπάρχουν άνθρωποι καταρτισμένοι, οι οποίοι πιστεύουν στο συναίσθημα και επενδύουν σε αυτό. Αναγνωρίζουν ότι είναι δύναμη, είναι πηγή χαράς, αγάπης, του ανήκειν, της δημιουργίας, της έμπνευσης. Άνθρωποι που μπορούν να βοηθήσουν. Κι δεν έχω παρά να ενθαρρύνω τον καθένα που προσπαθεί να επουλώσει την όποια ψυχική πληγή, να απλώσει το χέρι και να αναζητήσει βοήθεια.