Ποια είναι η ψυχοσύνθεση της γυναίκας-θύμα;

Ακούμε συχνά ανθρώπους να υποστηρίζουν ότι οι γυναίκες που μένουν σε σχέσεις όπου υπάρχει βία και κακοποίηση, το κάνουν συνειδητά και σε κάποιο βαθμό αυτό τους αρέσει. Είναι η σχέση που συχνά τιτλοφορείται ως «σχέση αγάπης – μίσους». Όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.

Η γυναίκα-θύμα βιώνει βαθιά θλίψη, η οποία συνήθως σχετίζεται με πραγματικά τραύματα, αληθινό πόνο που συνέβη στην παιδική ηλικία, και έχει θυματοποιηθεί από πολύ νωρίς στη ζωή με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Μεγαλώνοντας με ακραία επικριτικούς και βίαιους γονείς, το παιδί θα αναπτύξει έντονα συναισθήματα ντροπής και ενοχής με την δυναμική να καθοδηγήσουν και την ενήλικη ζωή του, αν η θυματοποίηση δεν εντοπιστεί και αντιμετωπιστεί νωρίς. Λειτουργώντας με θυματοποιημένη λογική ( λόγω αρνητικής σκέψης, επίκρισης από τρίτους, μοιρολατρία, επιβολή τιμωρίας παρουσία λάθους) θα ζει μέσω της αποφυγής της όποιας προσωπικής ευθύνης για όσα αισθάνεται και πράττει, κατηγορώντας τους άλλους και την ίδια στιγμή θεωρώντας ότι υπάρχει λόγος για τον πόνο και τη δυστυχία που βιώνει. Προφανώς και αυτός ο μηχανισμός είναι αυτοκαταστροφικός καθώς εμποδίζει την επιτυχία των προσωπικών σχέσεων και την αναζήτηση της ευτυχίας στη ζωή.

Όμως το ότι η γυναίκα λειτουργεί ως θύμα δεν βασίζεται σε αυτές τις πληγές, τα τραύματα ή τις δυσκολίες – παρ` όλο που το θύμα μπορεί με μεγάλη επιτυχία να πείθει τον εαυτό του και τους άλλους για την αιτία. Αντίθετα, η ταυτότητα του θύματος βασίζεται στην ταύτιση με την θυματοποίηση. Αυτή η ταύτιση υποσυνείδητα επιμένει ώστε το άτομο που ταυτίστηκε να μην μπορεί να είναι τίποτε άλλο παρά θύμα. Η ζωή ορίζεται από τις σκέψεις και τα συναισθήματα μιας διάχυτης μορφής θυματοποίησης ακόμα κι όταν το θύμα δεν θυματοποιείται.

Η γυναίκα – θύμα είναι μια προσωπικότητα που έχει ταυτιστεί με κάθε είδους κρίση, τραύμα, ασθένεια ή άλλες δυσκολίες που έχουν συμβεί στη ζωή της, ιδίως αυτές που συνέβησαν αρκετά νωρίς. Αυτή η ταύτιση αποτελεί τακτική επιβίωσης. Είναι καλύτερο να ζει με γνώμονα ότι η ζωή είναι ένας μεγάλος Γολγοθάς όπου πάντα θα χάνει, αντί να διατηρεί και ανανεώνει ελπίδες ότι θα τα καταφέρει. Θεωρεί ότι οι ελπίδες μπορεί να χαθούν και τότε θα διαλυθεί ολοκληρωτικά. Άρα, γιατί απλά να μην αποφεύγει όλη αυτή τη διαδικασία ώντας το αιώνιο θύμα ;

Η γυναίκα θύμα έχει ένα πολύ συγκεκριμένο σύστημα πεποιθήσεων. Η ζωή είναι πάρα πολύ σκληρή. Δεν αξίζει να σηκωθώ αφού θα ξαναπέσω και θα πονέσω ακόμα περισσότερο. Να είμαι πάντα σε ετοιμότητα γιατί η κακοτοπιά είναι στη γωνία. Δεν μπορώ να εμπιστευτώ κανέναν. Δεν μπορώ γενικώς. Δεν καταλαβαίνεις πόσο δύσκολο είναι για μένα. Όλοι πάντα με κακομεταχειρίζονται. Οι άλλοι είναι πάντα καλύτεροι, πιο κακοί και πιο έξυπνοι από μένα. Αυτές οι πεποιθήσεις έχουν τον ρόλο της «προστασίας» της από την συμμετοχή στη ζωή και την διαχείριση των δυσκολιών της. Γιατί αν το κάνει, ρισκάρει πολλά. Άρα ο καλύτερος τρόπος να ζεις είναι απλά να μένεις στα λίγα και στα χαμηλά και ποτέ να μην προσδοκάς περισσότερα.

Η γυναίκα – θύμα πάντα παραπονιέται και γκρινιάζει στους άλλους για το πόσο δύσκολη είναι η ζωή. Αλλά αν κάποιος της προτείνει κάποιες εναλλακτικές για να αλλάξει τη ζωή της, εκείνη κλασσικά θα εμφανίσει μια τεράστια λίστα με «Ναι, αλλά….». Αν κάποιος την πιέσει συνειδητά σε αυτό το γεγονός, θα αρχίσει να κλαίει και θα λέει επανειλημμένα ότι δεν την καταλαβαίνει πόσο δύσκολα είναι για εκείνη. Η ζωή είναι δυσκολότερη για εκείνη από ότι για τους άλλους- δεν ξέρει το γιατί – αλλά είναι. Μπορεί να βρει όλων των ειδών τα λογικά επιχειρήματα για να στηρίξει αυτή την πεποίθηση αλλά η αλήθεια είναι ότι είναι μεγάλη της ανάγκη να συνεχίσει να πιστεύει ότι η ζωή είναι δύσκολή αλλιώς θα γίνει ακόμα πιο δύσκολη.

Θα ικετέψει να της φτιάξεις τη ζωή αλλά όταν προσφερθείς είτε θα βρει τρόπο να σαμποτάρει την κίνησή σου ή θα παραπονεθεί ότι τα έκανες όλα λάθος και θα αναρωτηθεί και τι σου συμβαίνει ! Ή θα αρνηθεί όλες τις βοήθειές σου μονομιάς ! Κι εσύ απ` την άλλη θα νοιώσεις έντονο θυμό και θα προσπαθήσεις σκληρά να την κάνεις να δει ότι χρειάζεται βοήθεια ή κάποια λύση στο πρόβλημα ενώ θα μείνεις με την ελπίδα, κόντρα στην ελπίδα να το κατανοήσει.

Σαφώς το δευτερεύον όφελος για το θύμα είναι ότι μπορεί να κρατήσει κοντά της ανθρώπους που νοιάζονται για εκείνη – γιατί ποιός πραγματικά θα μπορούσε να εγκαταλείψει αβοήθητο το θύμα και να μην αισθανθεί ενοχές ; Με αυτό τον τρόπο, η γυναίκα-θύμα προσπαθεί να πάρει την φροντίδα των γύρω της σε όλα τα επίπεδα (από οικονομική έως την συνολική λήψη αποφάσεων για τη δική της ζωής). Μοιάζει να ξέρει τα κουμπιά των άλλων ώστε να παραμείνουν κοντά της και συνήθως είναι ψυχοσωματικές εκδηλώσεις. Δεν είναι σπάνιο να δούμε κάποιον βίαιο άνθρωπο να επικαλείται τον επισκιασμένο έως τότε ρόλο του θύματος προκειμένου να δικαιολογήσει την βία που ασκεί στους άλλους.

Μία από τις δυσκολότερες συνέπειες που ζει η γυναίκα-θύμα λόγω της θυματοποίησης της είναι το γεγονός ότι συχνά έλκει συντρόφους θύτες. Κι αυτό διότι ο θύτης αναζητά άτομα που διατίθενται προς εκμετάλλευση. Σε σχέση με έναν αλκοολικό σύντροφο, μπορεί να παραπονιέται για το αντικειμενικά δυσλειτουργικό θέμα του άλλου όμως πολύ γρήγορα θα χρησιμοποιήσει αυτό το θέμα για να δικαιολογήσει την παθητικότητά της ή τις πράξεις της, κατηγορώντας τον για όσα εκείνη πράττει. Όμως είναι σαφές ότι η ίδια ευθύνεται για τις πράξεις της και σε καμία περίπτωση το πρόβλημα του συντρόφου της.

Ενώ λοιπόν βιώνει έντονα την αδικία και εξού και κατηγορεί τους άλλους για όσα της συμβαίνουν, την ίδια στιγμή στις σχέσεις της ενδεχομένως να αισθάνεται ότι της αξίζει να τιμωρείται και όπως αντιλαμβάνεστε υποφέρει από πλημμύρα αρνητικών σκέψεων που την οδηγούν στην αίσθηση εγκλωβισμού. Για εκείνη ο άλλος είναι σκληρός, άδικος, ανώριμος και δεν αναλαμβάνει την δική της ευθύνη στο πρόβλημα από φόβο μην βιώσει ντροπή, ενοχή ή και απόρριψη για το λάθος της. Εκεί οι «τρίτοι» θα την χαρακτηρίσουν εγωίστρια ή και νάρκισσο αλλά τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι. Αντιθέτως αντιδρά στον πόνο και τα τραύματά της. Αυτή η ταύτιση έχει την δύναμη να της προκαλέσει σημαντική αναπηρία με καμία πρόσβαση σε λογικές αποφάσεις. Γι` αυτό και δεν καθορίζει την λύση όποιου θέματος εκείνη αλλά αντιθέτως ζει μέσα από εντάσεις και διαμάχες που οδηγούν σε κατηγορίες και επιρρίψεις ευθυνών και μέχρι εκεί.

Μπορεί να κατηγορεί και να παραπονιέται όμως, δεν πιστεύει ότι θα καταφέρει ποτέ τίποτα ή ότι θα βελτιώσει κάποιον. Αυτό δεν συνδέεται με την πεποίθηση ότι δεν αξίζει κάτι καλύτερο αλλά γιατί πρέπει να πιστεύει ότι η ζωή είναι δύσκολη ή ότι γίνεται όλο και δυσκολότερη. Αυτή η πεποίθηση είναι η μαγική σκέψη που θεωρεί ότι την κρατάει ζωντανή όλο αυτό τον καιρό. Φυσικά, δεν είναι η πηγή ζωής που πιστεύει αλλά εκείνη δεν μπορεί να το δει διότι αν το δει, αυτομάτως θα πρέπει να αναλάβει την ευθύνη της δικής της ζωής και δεν πρέπει ποτέ μα ποτέ να το κάνει αυτό, από φόβο ότι τα πράγματα θα γίνουν πολύ χειρότερα. (χαμηλή αυτοπεποίθηση – καμία εμπιστοσύνη στις ικανότητές της).

Είναι αρκετά δύσκολο για την γυναίκα σε αυτό το ρόλο, να φτάσει στο σημείο να αναγνωρίσει ότι ζει μέσα από την ταυτότητα του θύματος αντί ενός αυθεντικού εαυτού, επειδή οι προσπάθειες χειρισμού και το ιστορικό των αποτυχιών της συνοδεύονται από ντροπή. Σε περίπτωση που φτάσει σε θεραπεία, η διαχείριση αυτού του συναισθήματος ντροπής αλλά και της ενοχής και της χαμηλής αυτοπεποίθησης θα την βοηθήσουν να ακούσει τα μηνύματα που δίνει στον εαυτό της. Μέσω αυτής της οδού, θα αντιληφθεί ότι αυτή η μάσκα και το κουστούμι δεν ήταν ποτέ πραγματικά και ότι υπάρχει ένας εαυτός βαθιά μέσα της, αρκετά δυνατός και ικανός, να βασιστεί σε αυτόν. Η αποδοχή της ευθύνης των συναισθημάτων και των πράξεών της θα οδηγήσουν σε προσωπική δράση και αποφυγή κατηγορίας και επίρριψης ευθύνης στον άλλον.

Ιωάννα Π. Θεοδωρακοπούλου, PsyD, MSc,

Συμβουλευτικός Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια

Επικεφαλής υπηρεσιών συμβουλευτικής στο Feelwelltoday

e-mail : itheodorakopoulou@feelwelltoday.com,
i.theodorakopoulos@ymail.com