Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου: Τι αντίκτυπο έχουν οι εξωτερικές αλλαγές στην ψυχική υγεία;

Η διάγνωση καρκίνου συνοδεύεται από μια σειρά συναισθήματα και πριν καταλάβει ο ασθενής τί συμβαίνει στο σώμα του εσωτερικά, βλέπει τις εξωτερικές αλλαγές – την εικόνα του. Ποσοστά που αγγίζουν και το 70% ασθενών γυναικών ηλικιών 21-44 (ικανά ποσοστά βρίσκουμε και σε μελέτες με άνδρες που έχουν διαγνωστεί με καρκίνο) αναφέρουν ότι η γενικότερη εξωτερική τους εμφάνιση επηρέασε σημαντικά την αυτοεκτίμησή τους. «Ένοιωσα σύγχυση με τις αλλαγές του σώματός μου, σαν να είμαι λιγότερο γυναίκα. Ο καρκίνος μου έκλεψε την αξιοπρέπεια». Δηλώσεις που υποσημειώνουν την αίσθηση αποθάρρυνσης και υποβιβασμού της οντότητάς τους. «Ένοιωθα σαν να είμαι ένα τίποτα πια. Χωρίς στήθος, με χαμένη την θηλυκότητά μου. Ένοιωθα απαίσια από τη θεραπεία και δεν ήθελα να βγαίνω έξω από το σπίτι μου», «Ένοιωθα άρρωστη και δεν ήθελα ο κόσμος να με λυπάται βλέποντας εικόνα ασθενή».

Συνήθως προετοιμάζονται από τον ογκολόγο και το ιατρικό προσωπικό σχετικά με συμπτώματα όπως κόπωση, ζάλη, διάρροια κλπ. τα οποία θεωρούνται σημαντικά. Όμως έχει αποδειχθεί από μελέτες ότι αν οι ασθενείς είναι ενημερωμένοι για το τί μπορεί να συμβεί και εξωτερικά, έχουν καλύτερη ικανότητα να διαχειριστούν την ασθένεια και να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που προκαλούνται από την θεραπεία.

Το ψυχολογικό φορτίο από τις αλλαγές στην εξωτερική εμφάνιση εξαρτάται από τον ασθενή, την ηλικία του, την προσωπικότητά του, το φύλο και την κουλτούρα. Κάποιοι μπορεί να επηρεαστούν από τις αλλαγές στην εμφάνιση κι άλλοι από τις αλλαγές στις σωματικές λειτουργίες. Για ορισμένους, οι σωματικές αλλαγές μπορεί να προσθέσουν στο ψυχολογικό φορτίο εφόσον είναι μια πολύ ξεκάθαρη υπενθύμιση της διάγνωσής του καρκίνου. Μερικές αλλαγές διαρκούν λίγο ενώ άλλες είναι πιο μόνιμες. Τα άτομα που είχαν προβληματισμούς με την εικόνα του σώματός τους πριν τη διάγνωση του καρκίνου συνήθως δυσκολεύονται ακόμα περισσότερο με τις αλλαγές. Η αντίδραση των συντρόφων και άλλων μπορεί επίσης να επηρεάσει τον τρόπο που προσαρμόζεται ένα άτομο στις αλλαγές.

Έρευνες αναφέρουν ποσοστά μεγαλύτερα του 50% των ασθενών να αισθάνονται άσχημα για την εικόνα τους ενώ βρίσκονται σε θεραπεία. Εστιάζοντας στις γυναίκες, αφού χάσουν τον μαστό τους, τα μαλλιά τους, τα φρύδια ή τις βλεφαρίδες τους , πενθούν το σώμα που είχαν προ των αλλαγών και την χαμένη θηλυκότητά τους ενώ βρίσκονται σε θεραπεία. Τα ποσοστά των ασθενών που εμφανίζουν έντονα καταθλιπτικά συμπτώματα τα 2 πρώτα χρόνια από την διάγνωση κι έπειτα αγγίζουν το 80%.

Οι αλλαγές στην εξωτερική εμφάνιση δεν οδηγούν μόνο σε χειρότερη εικόνα εαυτού και αυξημένο φόβο για αρνητικές κριτικές από άλλους αλλά προκαλούν και άγχος για τις σχέσεις με τους άλλους διότι είναι σημάδια της ασθένειας και τρέμουν στην ιδέα ότι ο κόσμος θα καταλάβει ότι είναι ασθενείς. Συχνά προκαλεί πρόβλημα να συνεχίσουν να πηγαίνουν στο χώρο εργασίας τους κι αυτό έχει άμεσο αντίκτυπο στην καθημερινότητά του νοικοκυριού τους ιδίως αν ο δικός τους μισθός είναι κύριο έσοδο της οικογένειας και είναι απαραίτητο να διατηρήσουν κοινωνικές σχέσεις. Ο τρόπος που διαχειρίζονται τις αλλαγές στο σώμα (ορατές ή μη) επηρεάζει τον τρόπο που σχετίζονται με τους άλλους. Πολλές φορές οι αλλαγές στην εικόνα αποτελούν τον κύριο λόγο αλλαγής εργασίας. Διότι αρκετές μελέτες έδειξαν ότι υπάρχει άμεση σχέση σε γυναίκες που νοσούν μεταξύ μιας καλής εξωτερικής εμφάνισης και της εσωτερικής καλής αίσθησης εαυτού. Κι όσο δύσκολο είναι να διαχειριστείς μερικές από τις πιο μεγάλες παρενέργειες της χημειοθεραπείας, μπορεί να είναι το ίδιο δύσκολο ή και δυσκολότερο να διαχειριστείς τις εξωτερικές σωματικές αλλαγές. Συχνά ο ιατρός συστήνει ψυχολογική υποστήριξη ως εξαιρετικά βοηθητικό αμέσως μετά τη διάγνωση. Για να μπορέσει να αναγνωρίσει και να επεξεργαστεί τα συναισθήματά του, να βρει τρόπους να μοιραστεί όσα επιθυμεί με φίλους και οικογένεια και να συζητήσει ανησυχίες σχετικά με τις αλλαγές που μπορεί να φέρει στη ζωή του ο καρκίνος. Καθώς ξεκινούν τις θεραπείες, ξέρουν ότι θα υπάρξουν αλλαγές. Θεωρητικά το ακούν. Αλλά συναισθηματικά γίνεται αντιληπτό όταν αρχίσουν να βλέπουν τις αλλαγές.

Όταν θεωρούνται θύματα του καρκίνου – όπως συχνά αναφέρονται - οι γυναίκες αισθάνονται ένοχες σαν να φταίνε για την ασθένειά τους, σαν να μην έκαναν κάτι σωστά. Νοιώθουν ενοχές προς τα παιδιά τους. Και κουβαλούν μεγάλο βάρος στους ώμους τους και έναν τεράστιο φόβο. Έχοντας την ευκαιρία να εκφράσουν τα συναισθήματά τους στον κατάλληλο ειδικό, χωρίς φόβο και ντροπή, βγάζουν μεγάλη δημιουργικότητα και ενέργεια. Βρίσκουν μέσα τους την ελπίδα για το μέλλον. Δεν τελειώνουν όλα επειδή έχουν καρκίνο. Στο νοσοκομείο χάνουν την ιδιωτικότητα και τις προσωπικές τους στιγμές. Και όταν χάνεις τα προσωπικά σου βήματα, χάνεις τον αυτοέλεγχό σου. Στο νοσοκομείο πρέπει να αφεθείς και αυτό είναι αρκετά επώδυνο εσωτερικά. Οι στιγμές προσωπικής φροντίδας μπορούν να επαναφέρουν το αίσθημα της αξιοπρέπειας. Αυτές οι γυναίκες έχουν δύναμη αλλά είναι μπλοκαρισμένη μέσα τους. Με στήριξη νοιώθουν μοναδικές και ξεχωριστές – κι έτσι ανακτούν την αυτοπεποίθησή τους. Ο αντίκτυπος είναι σημαντικός.

Με την σωστή πληροφόρηση υπάρχουν πολλά που μπορεί να κάνει για να συνεχίζει να μοιάζει σε αυτό που ήταν. Κι αυτό εν συνεχεία θα τη βοηθήσει να νοιώθει τον εαυτό της όπως ήταν. Έτσι, δυναμωμένη έχει την ευκαιρία να αποφύγει συζητήσεις που δεν είναι έτοιμη να κάνει – με τα παιδιά της, τους γνωστούς και καλοπροαίρετους ξένους. Σαφώς της επιτρέπει να πηγαίνει στην εργασία της με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, χωρίς το φόβο ότι ο εργοδότης ή οι συνάδελφοι θα την παραμερίσουν ως άρρωστο άτομο.

Μιλώντας με μια γυναίκα που είναι αρκετά χρόνια στον χώρο της ομορφιάς άκουσα επί του πρακτέου το πόσο σημαντικό είναι πέραν της στήριξης από το ιατρικό προσωπικό, τον ψυχολόγο, και τον άμεσο φιλικό και οικογενειακό κύκλο, ένας άνθρωπος επαγγελματίας που προσφέρει τις υπηρεσίες ομορφιάς και σε ανθρώπους με χρόνιες ασθένειες, με σεβασμό και με τις απαραίτητες εφαρμογές, χωρίς να τους στερεί η ασθένεια αυτό τους δικαίωμά. Η Φανή Γκολέμη είναι πτυχιούχος Αισθητικός και τα τελευταία 12 χρόνια ειδικεύεται στο ημιμονιμο μακιγιάζ. Βρέθηκα στο χώρο της μετά από σύσταση και για συγκεκριμένη υπηρεσία. Η συζήτηση μας οδήγησε σε ένα πολύ λεπτό ζήτημα ασθένειας. Και θα ήθελα να μοιραστώ τα λόγια της αυτολεξεί.

«Η γυναικεία φιγούρα είναι συνυφασμένη με την ομορφιά

Σε κάθε έκφανση της ζωής της βλέπε κορίτσι- μάνα - γιαγιά ασχολείται με την εικόνα της

Αυτό δεν αλλάζει ποτέ ούτε ακόμα και όταν ασθενεί ...Στην καρκινοπαθή ειδικά που επηρεάζει σε τέτοιο σοβαρό βαθμό την εξωτερική της εμφάνισης.

Στη δουλειά μου έχω συναντήσει παρά πολλές φορές γυναίκες που αδυνατούν να αντιμετωπίσουν την αλλαγή που συμβαίνει.

Και αφού όλοι έχουμε επιστημονικά αποδεχτεί τον ορισμό του ψυχοσωματικού γνωρίζουμε ότι όσο είναι δυνατό να αρρωστήσουμε από μόνοι μας τον εαυτό μας άλλο τόσο μπορούμε να τον βοηθήσουμε αν πάρουμε τα ψυχολογικά στηρίγματα.

Και συγκεκριμένα εδώ η γυναίκα καρκινοπαθής παίρνει δύναμη όταν νιώθει ότι δεν διαφοροποιείται οπτικά από το σύνολο του πληθυσμού και δεν δακτυλοδεικτείτε με οίκτο.

Νιώθω πολύ τυχερή που με την τέχνη μου έχω βοηθήσει σε ψυχολογικό επίπεδο γυναίκες να παλέψουν την ασθένεια τους.

Ειδικά σε αυτές που προνόησαν κι έκαναν ημιμονιμο μακιγιάζ με το που έγινε η διάγνωση και πρώτου ξεκινήσουν τη χημειοθεραπεία έχω να πω πως δεν χρειάστηκε να βιώσουν αυτό το αισθητικό σοκ ...

Για τις περισσότερες από αυτές που γνωρίζω έχω να πω πως σήμερα είναι υγιείς κ σίγουρα ομορφότερες.

Γιατί ομορφιά δεν είναι τίποτα περισσότερο από την συμμετρία και την αρμονία της φύσης !»

Όταν η ασθενής νοιώθει ψυχικά δυνατή, αναγνωρίζει ότι θέλει να νοιώθει όμορφη, τρέφεται κατάλληλα και αυτό έχει θετική επιρροή στην ψυχική της υγεία και εν συνεχεία στο ανοσοποιητικό σύστημα. Είναι άκρως σημαντικό για μια γυναίκα να νοιώθει όμορφη και να μην απογοητεύεται στην σκέψη ότι τα φάρμακα και η ασθένεια την άλλαξαν ολοκληρωτικά και αρνητικά.

Μπορεί να ακούγεται επιφανειακό και ανούσιο θέμα μπροστά στο μεγαλείο της ζωής αλλά για πολλές γυναίκες που έχουν χτυπηθεί από καρκίνο ή άλλες απειλητικές για τη ζωή ασθένειες, η εμφάνισή τους είναι μια έγνοια όλη δική τους που συχνά ντρέπονται να την εκφράσουν. Αντί να ενθαρρύνουμε αναφερόμενοι στις θεραπείες, θα ήταν πολύ πιο άμεσα ανακουφιστικό να τη βοηθήσουμε να βάψει τα νύχια της, να κάνει το μακιγιάζ της, να κάνει κάτι ματαιόδοξο και ανώριμο και πολύ αποσπαστικό για λίγα λεπτά κάθε μέρα. Ενώ το σώμα της δημιουργεί μεγάλη εσωτερική αναστάτωση, θα τη βοηθούσε πολύ να το ελέγξει όσο περισσότερο μπορεί εξωτερικά. Ένα καινούργιο χτένισμα μας κάνει να νοιώσουμε υγιείς και όμορφες στην κανονική ζωή μας, γιατί να μην έχουν λοιπόν τον ίδιο αντίκτυπο για κάποιον που μόλις επιβίωσε (ή προσπαθεί να επιβιώσει) από μια απειλητική για τη ζωή ασθένεια;

Η εικόνα του σώματός μας – που αφορά την δική μας αντίληψη, στάσεις και συναισθήματα για το σώμα και την εμφάνισή μας – έχει μεγάλη δύναμη. Μπορεί να ακούς από τους άλλους πόσο όμορφη είσαι κι αυτό να προκαλεί διάφορες αντιδράσεις μέσα σου. Στην ουσία, είσαι ο άνθρωπος του οποίου η γνώμη μετράει περισσότερο. Και είναι πολλές οι φορές που βοηθάει να φαίνεσαι καλά και φυσιολογική, ακόμα κι αν δεν νοιώθεις καλά και φυσιολογική. Γιατί σε βοηθάει να νοιώθεις ότι έχεις τον έλεγχο τουλάχιστον σε ένα κομμάτι της ζωής σου.

Ioanna P. Theodorakopoulos, PsyD, MSc
Counseling Psychologist - Psychotherapist
Fertility counselor
Head of counseling services of FEELWELLTODAY.com

itheodorakopoulou@feelwelltoday.com