Ενδοοικογενειακή βία στα «χρόνια του COVID-19»: Τί αλλάζει στη ζωή του θύματος;

Ο περιορισμός στο σπίτι λόγω των μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης ενάντια στην εξάπλωση της πανδημίας του COVID-19, σε μερικούς ανθρώπους παρατηρήθηκαν και όμορφα συναισθήματα στη ιδέα ότι θα δουλεύουν από το σπίτι, με περισσότερο χρόνο για την οικογένειά τους. Την ίδια στιγμή, μεγάλη δυσφορία βίωσαν όσοι ζουν με κάποιο βίαιο μέλος στην οικογένειά τους είτε σύντροφο είτε άλλο άτομο.

Όσοι ασχολούνται με την ενδοοικογενειακή βία, σε οικογένειες όπου υπάρχουν περιστατικά συγκρούσεων και βίας, παρατηρούν αύξηση της κακοποίησης σε κρίσεις όπως οι πανδημίες, οι φυσικές καταστροφές και οι πόλεμοι αλλά και σε περιόδους αργιών και διακοπές. Οι συνθήκες καραντίνας παρουσιάζουν ακόμα μεγαλύτερα ποσοστά κινδύνου. Οι γυναίκες περνούν πολύ περισσότερο χρόνο με τον θύτη και έτσι αποκτά μεγαλύτερο έλεγχο στη ζωή τους. Η μεγαλύτερη ανησυχία σε αυτή την κατάσταση είναι ότι οι υπηρεσίες υποστήριξης των θυμάτων μειώνονται. Οι λόγοι αυτής της αύξησης είναι πολύ συγκεκριμένοι.

Αρχικά, η πανδημία από μόνη της είναι μια κατάσταση που περιορίζει την αίσθηση ελέγχου στη ζωή του ανθρώπου. Ο θύτης έχει απόλυτη ανάγκη να νοιώθει ότι ελέγχει την ημέρα του κι αυτό μπορεί να τον κάνει να κινηθεί ενάντια στο θύμα του, προκειμένου να νοιώσει ότι ανακτά κάποιο έλεγχο. Προφανώς μια ήδη κακή σχέση, θα χειροτερεύσει. Οι εργασιακές και οικονομικές δυσκολίες είναι μια πηγή άγχους που οδηγεί σε περισσότερη κακοποίηση. Αν υφίσταται διακοπή εργασίας, ο θύτης διψά για έλεγχο ακόμα κι αφού έχει υπάρξει μια σχετική προσαρμογή.

Δεύτερον, η κοινωνική υποστήριξη από τους φίλους, την οικογένεια και άλλους συμπονετικούς συμμάχους, είναι απαραίτητη για τα άτομα που κακοποιούνται. Οι προτεινόμενοι τρόποι εργασίας περιορίζουν την κοινωνική συναναστροφή όταν για μερικούς, το εργασιακό περιβάλλον αποτελούσε μια ευκαιρία διαφυγής από τον ελεγκτικό σύντροφο. Και προφανώς η κοινωνική αποστασιοποίηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον βίαιο σύντροφο ως εργαλείο άσκησης ελέγχου, και αύξησης της συχνότητας και της επικινδυνότητας της κακοποίησης κατά των υπόλοιπων μελών του σπιτιού, εμποδίζοντας ευκαιρίες για υποστήριξη και διατήρηση πηγών ασφαλείας. Την ίδια στιγμή το θύμα δεν μπορεί να βρει καταφύγιο σε σπίτι φίλου ή συγγενή, ιδίως αυτοί που έχουν μεγάλης ηλικίας ανθρώπους ή παιδιά στο σπίτι, από φόβο μην εκθέσουν την οικογένειά τους στον ιό.

Ένας άλλος λόγος είναι ότι η εξάπλωση του ιού προκαλεί σε παγκόσμιο επίπεδο οικονομική κρίση, κάτι που θα δυσκολέψει σημαντικά τα θύματα σε περίπτωση που είχαν σχεδιάσει να φύγουν από την κακοποιητική σχέση, καθώς απαιτείται μια σχετική οικονομική ανεξαρτησία. Και τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος είναι σαφές ότι θα είναι πιο ευάλωτα στην οικονομική κρίση.

Τί αλλάζει στη ζωή του θύματος ;

Προηγούμενες πανδημίες όπως ο Έμπολα και ο SARS μας έμαθαν ότι συνοδεύονται από αύξηση στην ενδοοικογενειακή βία και υποδεικνύουν ότι δεν θα πρέπει να ξεχνάμε τα θύματα κατά τις κρίσεις δημόσιας υγείας. Αύξηση στην ενδοοικογενειακή βία έχει ήδη καταγραφεί στην Κίνα.

Οι αλλαγές στην εργασία λόγω της πανδημίας προκαλούν άγχος τόσο στον θύτη όσο και στο θύμα. Ενώ η χρόνια ανεργία δεν είναι παράγοντας κινδύνου, η ξαφνική παύση ή και απόλυση, είναι μια ανησυχία ιδίως αν ο θύτης δούλευε κάπου για καιρό και απρόσμενα σταμάτησε. Σε περιπτώσεις που το θύμα έχασε τη δουλειά του πριν προλάβει να μαζέψει χρήματα για κάτι τέτοιο, θα ξανασκεφτεί αν θα ακολουθήσει το πλάνο του να αφήσει μια κακοποιητική σχέση. Ομοίως, αν ένα θύμα που μόλις έφυγε από μια τέτοια σχέση απολύθηκε λόγω της πανδημίας, μπορεί να σκεφτεί να ξαναγυρίσει αν αισθάνεται ότι είναι η μόνη του επιλογή.

Η μεγαλύτερη ανησυχία μας είναι ότι τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας δεν τολμούν απ` την μία να αναζητήσουν ιατρική περίθαλψη μετά από σωματική κακοποίηση, φοβούμενα την πιθανότητα μόλυνσης, και απ` την άλλη, δεν μπορούν πρακτικά να ζητήσουν βοήθεια. Συνήθως επικοινωνούν τηλεφωνικά για να ζητήσουν στήριξη ή άμεση βοήθεια όταν είναι μακριά από τον βίαιο σύντροφο (από το εργασιακό περιβάλλον ή εκτός σπιτιού), κάτι που τώρα είναι αδύνατον διότι ο θύτης είτε είναι πάντα κοντά τους είτε παρακολουθεί τα τηλεφωνήματά τους.

Είναι υποχρεωμένα να είναι με τον θύτη για μεγάλα χρονικά διαστήματα και να αντέξουν την συμπεριφορά τους υπό συνθήκες άγχους, δηλαδή με συχνότερες συγκρούσεις. Με τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης, ο θύτης δεν έχει διέξοδο για τον θυμό ή την ματαίωσή του οπότε ξεσπάει στο θύμα του που τώρα είναι 100% διαθέσιμο. Είναι άξιο αναφοράς ότι στην Ιταλία, οι γυναίκες που ζήτησαν βοήθεια χρησιμοποίησαν τα SMS ή τα e-mails αντί των τηλεφωνικών κλήσεων, προκειμένου να μην τις καταλάβουν οι δράστες.

Πώς όμως σκέφτεται ο θύτης εν μέσω πανδημίας ;

Όσο βρισκόμαστε σε κοινωνική αποστασιοποίηση, οι ώρες που περνούμε με τον εαυτό μας αυξάνουν, κάτι που για κάποιους είναι πολύ ευχάριστο. Πολύ σκέψη, πολύ ανάλυση και καταστροφολογία είναι τρόποι με τους οποίους η σκέψη μας στρεβλώνεται και οι συμπεριφορές μας μετέπειτα. Η μεγαλύτερη ανησυχία και ο πανικός μπορεί να μας κάνει να αντιδράσουμε με παράλογο τρόπο και αυτό μπορεί να είναι μια επιπρόσθετη αιτία ψυχολογικής ή σωματικής βίας. Όταν ο θύτης αισθανθεί ότι χάνει τον έλεγχο της ζωής του, αντί να αναλάβει την ευθύνη, στρέφεται σε εξωτερικούς παράγοντες και προβάλλει τα προβλήματά του σε άλλους ανθρώπους. Και η εξάπλωση της πανδημίας είναι ακριβώς αυτό. Κάτι που δεν μπορεί κανείς να ελέγξει. Όμως όταν αισθανόμαστε άγχος, η ανάγκη μας είναι να καταπραΰνουμε τον εαυτό μας και κάποιοι μπορεί να στραφούν στα γλυκά, ή να αποσπαστούν με κάποιο παιχνίδι ή δημιουργική απασχόληση, ή άσκηση. Ο θύτης θα εστιάσει στο πώς θα ελέγξει το περιβάλλον του και εν συνεχεία θα επιτεθεί στο θύμα του.

Μπορεί να χρησιμοποιήσει την μεταδοτικότητα του ιού για να απομόνωση ακόμα περισσότερο το θύμα του από φίλους και συγγενείς. Άρα η πανδημία μπορεί να γίνει έως και σύμμαχός του. Έχοντας τον άνθρωπό του εγκλωβισμένο στο σπίτι, μπορεί πολύ πιο εύκολα να τον ελέγξει. Και φυσικά είναι στιγμές που επικαλούνται μέχρι και τις συμβουλές των ιατρών σχετικά με την παραμονή στο σπίτι. Είναι λοιπόν απαραίτητο το θύμα να μην επιτρέψει στον θύτη του, να χρησιμοποιήσει την κοινωνική αποστασιοποίηση για να το ελέγξει.

Πώς θα το καταλάβεις ως θύμα ότι ο άνθρωπος που έχει ξανασυμπεριφερθεί βίαια θα εκμεταλλευτεί την κοινωνική αποστασιοποίηση προς όφελός του ;

• Επιμένει ότι δεν μπορείς να φύγεις από το σπίτι.
• Μόνο εκείνος μπορεί να πάει στο σούπερ μάρκετ ή στο πάρκο.
• Δεν βγαίνεις γιατί όταν το έκανες , ενώ γύριζες είχες ταχυκαρδία λόγω μεγάλου τρόμου για το τί θα πει ή θα κάνει το βίαιο άτομο.
• Φοβάσαι ότι δεν θα σου ανοίξει την πόρτα.
• Ότι θα δεχτείς προσβλητικά λόγια και θα αρνείται να σου μιλήσει για ώρες.
• Επιμένει να κλείσεις το τηλέφωνο όταν σε καλούν φίλοι και οικογένεια .
• Αρπάζει το κινητό ή παρακολουθεί με ποιόν επικοινωνείς.
• Τρέμεις μην δουν βία τα παιδιά τώρα που είναι στο σπίτι συνεχώς.
• Απειλεί ότι θα σε διώξει από το σπίτι αν καταπατήσεις του κανόνες του.
• Σε πιέζει να πλύνεις τα χέρια σου ακόμα κι αν δεν έχεις πάει κάπου.

Όλα αυτά σημαίνουν ότι πρέπει άμεσα να προστατεύσεις τον εαυτό σου.

• Περιόρισε την έκθεση σε κοινωνικά δίκτυα και ειδήσεις. Η συνεχής ανάγνωση και παρακολούθηση ειδήσεων για τον ιό, μπορεί να αυξήσει το στρες.
• Μπορεί να είναι κάτι δύσκολο να προσέχεις τον εαυτό σου κι αυτό ισχύει για τους ανθρώπους που νοιώθουν ότι δεν αξίζουν την αγάπη. Το να μάθεις να καλλιεργείς σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές που προωθούν την σωματική, συναισθηματική και πνευματική υγεία δεν είναι εγωισμός. Αντίθετα, φροντίδα του εαυτού σου σημαίνει να προσέχω την σωματική μου υγεία και διατηρώ τις πηγές στήριξης που έχω.

• Κάνε ένα σχέδιο ασφάλειας ή μια σειρά βημάτων που μπορείς να κάνεις για να ελαχιστοποιήσεις τον κίνδυνο.
• Βρες έναν ασφαλή χώρο στο σπίτι για στιγμές που υπάρχει ένταση και μερίμνησε να υπάρχει δυνατότητα εξόδου από εκεί αν χρειαστεί. Απόφυγε την κουζίνα ή το μπάνιο καθώς εκεί υπάρχουν αντικείμενα που θα μπορούσαν να μετατραπούν σε «όπλα».
• Επειδή η απομόνωση είναι χαρακτηριστικό των κακοποιητικών σχέσεων, βρες τρόπους να ενισχύσεις την επαφή σου με ανθρώπους που μπορούν να σε βοηθήσουν. Χρησιμοποίησε κωδικούς για να ενημερώσεις όταν είσαι σε κίνδυνο και μοιράσου μαζί τους την πληροφορία.
• Παρ` όλο που τα σχολεία και τα μαγαζιά είναι κλειστά, τα κέντρα στήριξης κακοποιημένων είναι ανοιχτά. Όμως, εφόσον αυτά τα κέντρα μπορεί να έχουν μικρότερη διαθεσιμότητα λόγω του COVID-19, σκέψου αν έχεις κάποιον έμπιστο φίλο ή συγγενή στον οποίο θα μπορούσες να μείνεις σε περίπτωση κίνδυνου.

Παρατηρώντας πια τις δευτερογενείς συνέπειες της κρίσης του κορωνοϊού, πρέπει να συμπεριλάβουμε τον αντίκτυπο της ενδοοικογενειακής βίας και την προτεραιότητα σε υπηρεσίες υποστήριξης των θυμάτων. Σύμφωνα με την Γενική Γραμματέα Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, Μαρία Συρεγγέλα, δεν έχουμε ακόμα δημοσιευμένα νούμερα για τη χώρα μας ώστε να έχουμε εικόνα του προβλήματος. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν θα μας αγγίξει.

Ιωάννα Π. Θεοδωρακοπούλου, PsyD, MSc,

Συμβουλευτικός Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια

e-mail : itheodorakopoulou@feelwelltoday.com,
i.theodorakopoulos@ymail.com