Πώς η μοναξιά μπορεί να σε επηρεάσει ψυχικά και σωματικά (+ πώς να διαχειριστείς το All by Myself)

Νέες έρευνες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τις βλαβερές συνέπειες της μοναξιάς: Συνδέεται με μια σειρά από ψυχικά και σωματικά προβλήματα υγείας. Μάλιστα, οι ειδικοί φοβούνται ότι η πανδημία COVID-19 έχει προκαλέσει και μια επιδείνωση μιας άλλης «πανδημίας», αυτή της μοναξιάς.

Καθώς αρχίζουμε να ανακάμπτουμε από την πανδημία λοιπόν, μπορούν να ληφθούν μέτρα σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο για την αντιμετώπιση της μοναξιάς. Πράγματι, όλοι νιώθουν μοναξιά μερικές φορές. Είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα που μπορεί να μας αφήσει απομονωμένους να νοσταλγούμε τη σύνδεση και την αίσθηση οικειότητας. Μάλιστα, εκτός από τα κοινωνικά προβλήματα, η μοναξιά κάνει επίσης κακό στην υγεία μας.

Ίσως δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η μοναξιά συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο διαταραχών της διάθεσης, όπως η κατάθλιψη και το άγχος, καθώς και με προβλήματα με τον ύπνο. Η μοναξιά όμως μας επηρεάζει και σωματικά. Έχει βρεθεί ότι αυξάνει τον κίνδυνο υψηλής αρτηριακής πίεσης, καρδιακών παθήσεων και εγκεφαλικού επεισοδίου. Οι ηλικιωμένοι που αισθάνονται κοινωνικά απομονωμένοι διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο άνοιας.

«Για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα της μοναξιάς, χρειαζόμαστε κάτι περισσότερο από μεμονωμένες προσεγγίσεις», δήλωσε η Melody Ding, PhD, επιδημιολόγος και επιστήμονας συμπεριφοράς του πληθυσμού στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ. «Η ανάδειξη της μοναξιάς σε ζήτημα δημόσιας υγείας απαιτεί να επανεξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο οικοδομούμε την κοινωνία μας, όπως τον τρόπο με τον οποίο ζούμε, κινούμαστε, εργαζόμαστε και κοινωνικοποιούμαστε».

Η Ding και οι συνεργάτες της δημοσίευσαν πρόσφατα μια μελέτη πηγή στο The BMJ που διαπίστωσε προβληματικά επίπεδα μοναξιάς στις περισσότερες χώρες σε όλο τον κόσμο. Οι ερευνητές ανέλυσαν δεδομένα από 113 χώρες που κάλυψαν την περίοδο από το 2000 έως το 2019. Τα ευρήματα αυτά δεν αποτέλεσαν έκπληξη: Τα επίπεδα μοναξιάς βρίσκονται εδώ και χρόνια σε ανησυχητικά επίπεδα σε όλο τον κόσμο, γεγονός που ώθησε ορισμένους ειδικούς να την ονομάσουν επιδημία μοναξιάς».

Με την πανδημία της COVID-19 όμως, πολλοί ειδικοί σε θέματα ψυχικής υγείας φοβούνται ότι το πρόβλημα έχει επιδεινωθεί. Τα πρώτα στοιχεία δείχνουν ότι αυτό είναι αλήθεια. Μια πρόσφατη μελέτη από το Harvard Graduate School of Education διαπίστωσε ότι περισσότεροι από 1 στους 3 Αμερικανούς αντιμετώπισαν «σοβαρή μοναξιά» κατά τη διάρκεια της πανδημίας, με τους νέους ενήλικες και τις μητέρες με μικρά παιδιά να επηρεάζονται περισσότερο.

«Από τη φύση τους, οι άνθρωποι είναι κοινωνικά πλάσματα που αποζητούν την αλληλεπίδραση με τους άλλους. Χωρίς αυτήν, η ψυχική μας υγεία μπορεί να επιδεινωθεί σημαντικά», εξηγεί η Paraskevi Noulas, PsyD, ψυχολόγος στο NYU Langone Health. «Εξ ου και ο λόγος που η απομόνωση στις φυλακές είναι μια από τις πιο σκληρές περιπτώσεις και οδηγεί σε ψύχωση και αυτοκτονικές σκέψεις».

Και ενώ η φυσική απομάκρυνση από τους άλλους ήταν ένα απαραίτητο βήμα για να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας και τις οικογένειές μας από την COVID-19, οι επιπτώσεις στην ψυχική μας υγεία εξακολουθούν να υπάρχουν.

«Η πανδημία είχε τόσο τεράστιο αντίκτυπο στην κοινωνία μας, σε σημείο που ακόμα δεν έχουμε κατανοήσει πλήρως τις συνέπειες. Το αν η πανδημία θα οδηγήσει σε υψηλότερα επίπεδα μακροχρόνιας μοναξιάς μένει να το δούμε», εξηγεί η Noulas.

Από τη μία πλευρά, η πανδημία έχει διαταράξει την κοινωνική μας ζωή, γεγονός που θα μπορούσε να οδηγήσει στη μοναξιά. Από την άλλη πλευρά, η πανδημία μας έδωσε μια μοναδική ευκαιρία να συνδεθούμε με διαφορετικούς τρόπους, έτσι ώστε η γεωγραφική απόσταση να έχει γίνει λιγότερο εμπόδιο για να δημιουργήσουμε σχέσεις.

Κάτι στο οποίο οι ειδικοί θέλουν να δώσουν έμφαση, είναι η διαφοροποίηση μεταξύ μοναξιάς και κοινωνικής απομόνωσης.

«Η μοναξιά είναι διαφορετική από την κοινωνική απομόνωση», αναφέρει η Hillary Ammon, PsyD, επίκουρη καθηγήτρια κλινικής ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή Perelman του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια, προσθέτοντας «Η μοναξιά είναι το εσωτερικό συναίσθημα που νιώθει κάποιος, ενώ η κοινωνική απομόνωση είναι η πρακτική έλλειψη κοινωνικής σύνδεσης με άλλους».

Από αυτή την άποψη, ακόμη και οι άνθρωποι που αλληλεπιδρούν καθημερινά με άλλους, είτε στο σπίτι τους είτε στη δουλειά τους, μπορούν να εξακολουθούν να αισθάνονται μοναξιά- απλά με διαφορετικούς τρόπους από τους ανθρώπους που ζουν μόνοι τους.

«Για όσους ζουν με άλλους, θα περιέγραφα τη μοναξιά περισσότερο ως μια λαχτάρα να ξαναγίνουν μέρος της κοινωνίας. Αυτή η ομάδα ανθρώπων ζει, βλέπει και μιλάει με άλλους σε καθημερινή βάση. Ωστόσο, οι τυπικές νόρμες ζωής που υπήρχαν πριν από την πανδημία έχουν χαθεί. Έτσι, αυτό που οι άνθρωποι πιστεύω ότι ποθούν περισσότερο τώρα είναι η επιθυμία να ζήσουν τη ζωή τους πλήρως».

Κάτι που επίσης παίζει τεράστιο ρόλο στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι παραμένουν συνδεδεμένοι στην εποχή μας, είναι η τεχνολογία. Ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της πανδημίας και των αυστηρών περιορισμών, όπου αποτελούσε τον μόνο τρόπο να έρθουμε σε επικοινωνία: «Έχει δώσει σε πολλούς ανθρώπους την ευκαιρία να εργάζονται εξ αποστάσεως, καθώς και να συνδέονται με φίλους και οικογένεια μέσω πλατφορμών όπως το Zoom», δηλώνει η Ammon.

Η πανδημία ώθησε επίσης τη μεγαλύτερη εδραίωση της τηλεϊατρικής, η οποία επέτρεψε στους ανθρώπους να βλέπουν διαδικτυακά επαγγελματίες ψυχικής υγείας για τη διαχείριση προβλημάτων ψυχικής υγείας. «Ωστόσο, η συζήτηση με κάποιον μέσω βιντεοσυνομιλίας μπορεί να μην έχει τα ίδια θετικά αποτελέσματα με την αλληλεπίδραση με κάποιον από κοντά», εξηγεί η Ammon.

Υπάρχουν επίσης και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Η Ammon σημειώνει ότι ακόμη και πριν από την πανδημία, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πιθανόν να έπαιζαν ρόλο στην αύξηση του αισθήματος μοναξιάς. «Πρώτον, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συχνά μας κάνουν να αισθανόμαστε συνδεδεμένοι με άλλους μέσω κοινών ενδιαφερόντων ή κάνοντας "like" σε αναρτήσεις. Ωστόσο, αυτή η συνδεσιμότητα δεν είναι για πολλούς το ίδιο με την αλληλεπίδραση με κάποιον από κοντά».

Είναι επίσης σχεδόν αδύνατο να εμποδίσουμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να παρεισφρήσουν στις προσωπικές αλληλεπιδράσεις. Συχνά, οι άνθρωποι κάνουν scrolling στο Facebook ή στο Instagram ενώ βγαίνουν για φαγητό με άλλους, συμμετέχουν σε μια κοινωνική έξοδο ή ακόμη και ενώ συνομιλούν με τον σύντροφό τους στο σπίτι. Αυτό τους εμποδίζει από το να είναι πλήρως παρόντες και αφοσιωμένοι.

Ποιος κινδυνεύει περισσότερο από τη μοναξιά;

Ιστορικά, οι ηλικιωμένοι ενήλικες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο μοναξιάς. Συχνά ενθαρρύνονται έντονα να συνταξιοδοτηθούν σε μια ορισμένη ηλικία και καθώς οι άνθρωποι μπαίνουν στην τρίτη ηλικία, νιώθουν ότι έχουν μικρότερης βαρύτητας θέση στην κοινωνία. Πολλοί εγκαθίστανται σε κοινότητες ηλικιωμένων, σε εγκαταστάσεις υποστηριζόμενης φροντίδας και σε οίκους ευγηρίας.

Ο ηλικιακός πληθυσμός αυτός απομονώθηκε ακόμη περισσότερο κατά τη διάρκεια της πανδημίας, με την απομόνωση αυτή να προκαλεί ακόμη μεγαλύτερες ανησυχίες για τη μοναξιά.

Οι νέοι άνθρωποι και όσοι ζουν μόνοι τους ένιωσαν επίσης αυξημένο κίνδυνο μοναξιάς κατά τη διάρκεια της πανδημίας «Η έλλειψη κοινωνικοποίησης πρόσωπο με πρόσωπο αποτελεί ανησυχία για τους νέους ενήλικες, τους εφήβους και τα παιδιά», δηλώνει η Ammon προσθέτοντας, «Η προσωπική κοινωνικοποίηση είναι σημαντική όταν εξετάζουμε την ανάπτυξη».

Ορισμένα άτομα με σοβαρές ψυχικές παθήσεις, όσοι μόλις έφτασαν σε μια χώρα ή μετακόμισαν πρόσφατα και βρίσκονται μακριά από την οικογένεια και τους φίλους τους, καθώς και όσοι αισθάνονται παρεξηγημένοι ή ανεπιθύμητοι από την κοινωνία τους αισθάνονται συχνά μοναξιά. Εν ολίγοις και κατά μία έννοια, οι άνθρωποι που χρειάζονται περισσότερο την κοινωνική υποστήριξη είναι δυστυχώς συχνά εκείνοι που δυσκολεύονται περισσότερο να την βρουν.

Ο Roger O'Sullivan, PhD, διευθυντής της έρευνας και ανάπτυξης για τη γήρανση στο Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας στο Δουβλίνο, ζήτησε να εκπονηθεί περισσότερη έρευνα σχετικά με το ποιες κοινωνικές ομάδες κινδυνεύουν περισσότερο από τη μοναξιά για την καλύτερη αντιμετώπισή της.

«Δεν έχουν όλοι τον ίδιο κίνδυνο να γίνουν μοναχικοί: Έχει αποδειχθεί ότι η φτώχεια, η κακή σωματική ή ψυχική υγεία, οι λίγες κοινοτικές σχέσεις και η μοναχική διαβίωση αυξάνουν τον κίνδυνο μοναξιάς, τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Απαιτείται καλύτερη κατανόηση της έντασης και του αντίκτυπου της εμπειρίας της μοναξιάς, καθώς και των πολιτισμικών διαφορών και των γεωγραφικών παραλλαγών».

Τι συμβαίνει τώρα, στην μετά την πανδημία εποχή, με την αντιμετώπιση της μοναξιάς;

Καθώς οι περιορισμοί του COVID-19 συνεχίζουν να αίρονται, πολλοί άνθρωποι επιλέγουν να επανέλθουν στην κοινωνία με τρόπους που μπορεί να έμοιαζαν απρόσιτοι τα τελευταία δύο χρόνια. Οι ειδικοί λένε ότι για τη διαχείριση της μοναξιάς στο μέλλον, απαιτείται μια πολυεπίπεδη προσέγγιση.

«Η αντιμετώπιση της μοναξιάς απαιτεί βασικά να βελτιώσουμε πολλές πτυχές της κοινωνίας μας», δηλώνει η Ding προσθέτοντας, «Το πιο θεμελιώδες, σε συστημικό επίπεδο, είναι να επιστήσουμε την προσοχή μας στη δομή της κοινωνικής πρόνοιας, την κατάσταση της στέγασης, τις πολιτικές μεταφορών, τις ανισότητες, τον διχασμό και τις πολώσεις».

Καλό θα ήταν επίσης να γίνουν εκστρατείες ευαισθητοποίησης του κοινού για τη μείωση του στίγματος γύρω από τη μοναξιά.

Σε προσωπικό επίπεδο, οι ειδικοί σε θέματα ψυχικής υγείας λένε ότι οι άνθρωποι μπορούν να κάνουν πολλά για να αποτρέψουν τη μοναξιά στη ζωή τους, πετυχαίνοντας μια ισορροπία μεταξύ της ασφάλειας και της ανάγκης τους για κοινωνικοποίηση.

Αυτή η ισορροπία είναι διαφορετική για τον καθένα. Ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να μην αισθάνονται έτοιμοι να κοινωνικοποιηθούν σε εσωτερικούς χώρους χωρίς μάσκες, αλλά μπορεί να είναι πρόθυμοι να δουν αγαπημένα τους πρόσωπα σε εσωτερικούς χώρους με μάσκες. Άλλοι μπορεί να επιλέξουν να βλέπουν τους αγαπημένους τους σε εξωτερικούς χώρους. Ως κοινωνία, θα πρέπει να είμαστε ευέλικτοι και να σεβόμαστε τις επιλογές και τις επιθυμίες των άλλων. Άλλωστε, πολλοί ένιωσαν κοινωνικό άγχος όταν, μετά την πανδημία και την αποστασιοποίηση, επέστρεψαν στην «κανονικότητα»- κάτι που οι ειδικοί λένε ότι είναι φυσιολογικό. Η ισορροπία είναι πραγματικά το κλειδί εδώ, οπότε αυτό που γενικά ενθαρρύνουν οι πάροχοι ψυχικής υγείας είναι να βρούμε μια ισορροπία ανάμεσα στο να απολαμβάνουμε χρόνο μόνοι μας, είτε πρόκειται για δουλειά είτε για προσωπική ευχαρίστηση, και στο να συναντιόμαστε με άλλους.

«Αυτή θα είναι μια ακόμη μεταβατική διαδικασία για εμάς, στην οποία όμως θα προσαρμοστούμε γρήγορα, δεδομένου του πόσο ανθεκτικοί είμαστε», δηλώνει η Noulas προσθέτοντας, «Είναι στη φύση του ανθρώπου να προσαρμόζεται και να ξεπερνά μεγάλες αντιξοότητες για να επιβιώνει και να ακμάζει, και αυτή η διαδικασία μετά την πανδημία δεν θα είναι διαφορετική».