Πώς μπορεί να «σώσει» κάποιος τον εγκέφαλό του από τη γνωστική παρακμή;

Ναι. Είναι εφικτό να βελτιώσουμε τη γνώση, τη λογική και τη μνήμη καθώς ο εγκέφαλός μας γερνάει. Αλλά αν είμαστε αφοσιωμένοι μόνο στο καθημερινό μας σταυρόλεξο με την ελπίδα ότι αυτό από μόνο του θα μας κρατήσει διαυγείς και σε εγρήγορση, τότε έχουμε πέσει σε τεράστια πλάνη.

Οι ερευνητές λένε ότι δεν υπάρχει μαγικό φίλτρο για τη βελτίωση της γνωστικής ικανότητας και ότι όλα είναι συνδυαστικά. «Δεν είναι μόνο η επίλυση σταυρόλεξων», λέει η Anja Soldan, PhD, αναπληρώτρια καθηγήτρια νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο John Hopkins, η οποία αυτή τη στιγμή εργάζεται σε μια ερευνητική μελέτη για το πώς γερνά ο εγκέφαλος και προσθέτει, «Το να εκθέτετε τον εαυτό σας σε νέα πράγματα, νέες ιδέες, νέες εμπειρίες—αυτό είναι ωφέλιμο».

Η δημιουργία νέων εμπειριών μπορεί να μας βοηθήσει να δημιουργήσουμε αυτό που οι επιστήμονες αποκαλούν «γνωστικό μας απόθεμα». Είναι δύσκολο να το ορίσουν, αλλά όπως υποδηλώνει το όνομα, είναι σαν εφεδρική νοητική δραστηριότητα. Καθώς η δομή του εγκεφάλου μας (συμπεριλαμβανομένου του εγκεφαλικού φλοιού, συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου και οδών λευκής ουσίας που συνδέουν περιοχές του εγκεφάλου) αρχίζει να αλλάζει και πιθανώς να συρρικνώνεται με την ηλικία περισσότερο γνωστικό απόθεμα δίνει στον εγκέφαλό μας ανθεκτικότητα που του επιτρέπει να συνεχίσει να λειτουργεί καλά, ακόμη και όταν η φυσική του δομή δεν είναι στην καλύτερη του κατάσταση.

Η έννοια της γνωστικού αποθέματος προέρχεται από μια μελέτη του 1989 των αποτελεσμάτων αυτοψίας ηλικιωμένων γυναικών. Θεωρούνταν γνωστικά υγιείς τη στιγμή του θανάτου τους, ωστόσο ο εγκέφαλός τους είχε πολλές πλάκες που εμφανίζονται σε άτομα με προχωρημένη νόσο Αλτσχάιμερ. Οι επιστήμονες απέδωσαν την ασυμφωνία μεταξύ του φυσικού εγκεφάλου των γυναικών και της γνωστικής τους υγείας σε κάποιο είδος αποθέματος που τους επέτρεπε να αντισταθμίσουν τις αλλαγές στον εγκέφαλό τους.

Τα τέσσερα στοιχεία - φωτιά, γη, αέρας και νερό & πώς θα ανακαλύψεις τη «γλώσσα υποστήριξής» σου

Δόμηση γνωστικού αποθέματος

Τι δημιουργεί το γνωστικό απόθεμα; «Δεν έχουμε ακόμη καλή κατανόηση», λέει η Soldan. «Μόλις αρχίζουμε να κατανοούμε τι συμβαίνει στον εγκέφαλο που επιτρέπει σε κάποιον να έχει αυτό που πιστεύουμε ότι είναι πιο αποθεματικό από κάποιον άλλο». Θα μπορούσε να είναι οτιδήποτε, από το μέγεθος του εγκεφάλου ενός ατόμου μέχρι την αύξηση της συνδεσιμότητας του εγκεφάλου λόγω του πόσο «παρών» ήταν σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. «Πιστεύουμε ότι έχει να κάνει με το πώς επεξεργαζόμαστε καταστάσεις στον εγκέφαλό μας, πώς λύνουμε προβλήματα, πώς θυμόμαστε -αυτές οι γνωστικές διαδικασίες είναι πιθανώς πιο ανθεκτικές σε μερικούς ανθρώπους παρά σε άλλους», λέει ο Yaakov Stern, PhD, καθηγητής νευροψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια.

Η έρευνα δείχνει ότι τα πράγματα που είναι γενικά υγιή για τον εγκέφαλό μας είναι πιθανώς χρήσιμα για την οικοδόμηση του γνωστικού μας αποθέματος, όπως:

Εκπαίδευση. Μελέτες δείχνουν ότι τα άτομα που έχουν περισσότερα χρόνια εκπαίδευσης έχουν μειωμένο κίνδυνο να αναπτύξουν άνοια και άλλη γνωστική απώλεια που σχετίζεται με την ηλικία, σε σύγκριση με εκείνους με λιγότερη.

Αναψυχή και κοινωνικές δραστηριότητες. «Υπάρχουν μελέτες που υποδηλώνουν ότι η μεγαλύτερη ενασχόληση με δραστηριότητες που διεγείρουν γνωστικά, κοινωνικά ή σωματικά είναι ευεργετική», λέει ο Soldan. Σε μια μελέτη, τα άτομα που περνούσαν χρόνο με τους φίλους ή την οικογένειά τους, διαβάζοντας, βγαίνοντας σε εστιατόρια ή για να δουν μια ταινία, περπατούσαν ή έκαναν διακοπές είχαν λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν άνοια αργότερα στη ζωή τους.

Διεγερτική εργασία. Μια μελέτη έδειξε ότι τα άτομα με μεγαλύτερη πολυπλοκότητα στην εργασία τους -οτιδήποτε περιελάμβανε λήψη αποφάσεων, επίλυση προβλημάτων, δημιουργική σκέψη ή καθοδήγηση ή καθοδήγηση άλλων- ήταν λιγότερο πιθανό να εμφανίσουν ταχεία γνωστική απώλεια κατά τη συνταξιοδότηση.

Μια ισορροπημένη διατροφή. Η έρευνα δείχνει ότι μια ισορροπημένη διατροφή -πολλά λαχανικά, φρούτα, φασόλια, ξηροί καρποί, δημητριακά ολικής αλέσεως και υγιή λίπη- μπορεί να ωφελήσει τη γνωστική λειτουργία αργότερα στη ζωή. Η δημιουργία μιας ισορροπημένης διατροφής με γνώμονα τον τρόπο ζωής και τις διατροφικές σας προτιμήσεις είναι το κλειδί.

Διγλωσσία. Η εκμάθηση μιας δεύτερης (ή τρίτης ή τέταρτης) γλώσσας μπορεί επίσης να βοηθήσει στην οικοδόμηση γνωστικού αποθέματος, αλλά οι ειδικοί λένε ότι η έρευνα έρχεται σε αντίθεση με τη διγλωσσία. Ορισμένες μελέτες το βρίσκουν ευεργετικό, ενώ άλλες όχι. Πιθανότατα εξαρτάται από το πόσο καλά το άτομο γνωρίζει τη δεύτερη γλώσσα, πόσο συχνά τη χρησιμοποιεί και αν κάνει εναλλαγές. Είτε έτσι είτε αλλιώς, δεν βλάπτει ποτέ η εκμάθηση μιας άλλης γλώσσας.

Το μυστικό στο γεύμα και άλλα 7 hacks για τη διαχείριση της ημερήσιας υπνηλίας στην εργασία

Οι επιστήμονες δεν είναι ακόμη σίγουροι πώς αυτές οι συμπεριφορές ωφελούν δυνητικά το γνωστικό απόθεμα, αλλά θα μπορούσαν να αυξήσουν τη συνδεσιμότητα του εγκεφάλου βελτιώνοντας το συγχρονισμό των περιοχών του, ενισχύοντας τις νευρωνικές συνδέσεις ή βελτιώνοντας τη λειτουργία των νευροδιαβιβαστών.

Αν λοιπόν πρέπει να ολοκληρώσουμε το καθημερινό μας σταυρόλεξο, ας συνεχίσουμε να το κάνουμε γιατί το απολαμβάνουμε. «Ακούτε πολλά για την εκπαίδευση του εγκεφάλου ή το να λύνετε σταυρόλεξα [για τη γνώση], αλλά δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποια μαγική δύναμη μόνο από αυτό», λέει ο Stern.

Συμπερασματικά, το «κλειδί» είναι η δέσμευση -σωματικά, γνωστικά και κοινωνικά- σε όλη μας τη ζωή.