Οι νέοι δίνουν μια δεύτερη ευκαιρία στα μουσεία και η τέχνη γίνεται σύμμαχος για τη ψυχική υγεία

Αν αναλογιστείς κάποια στιγμή πόσο κοντά έρχεσαι με την τέχνη και τον πολιτισμό, ίσως να συνειδητοποιήσεις πως η επαφή σου δεν είναι τόσο συχνή. Τι θα έλεγες, όμως, αν μάθαινες πως και μόνο η επίσκεψή σου σε ένα μουσείο μπορεί να σε ανακουφίσει ψυχικά;

Μερικές φορές βάζουμε την ενασχόληση με τον πολιτισμό σε δεύτερη μοίρα. Οι γρήγοροι ρυθμοί ζωής, η πίεση, η δουλειά και οι υποχρεώσεις μάς κάνουν να απομακρυνόμαστε από τους χώρους που βρίσκονται στην καρδιά του πολιτισμού. Τα μουσεία, τα θέατρα, οι κινηματογράφοι, πολιτιστικά κέντρα και γκαλερί τέχνης, είναι μόνο μερικές από τις επιλογές που δεν κάνουμε στην καθημερινότητά μας.

Πώς θα ήταν η ψυχική μας υγεία σε έναν κόσμο χωρίς μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

Συνήθως ψάχνουμε, επίσης, τρόπους να απομακρύνουμε το άγχος και την πίεση από τη ζωή μας. Καθημερινά ερχόμαστε αντιμέτωποι με τα αρνητικά μας συναισθήματα και προσπαθούμε να διαχειριστούμε ό,τι δύσκολο μας συμβαίνει. Έχουμε σκεφτεί, όμως, τι ρόλο μπορεί να παίξει ο πολιτισμός στη ψυχή μας; Μάλλον όχι και τόσο.

Η Ελευθερία Κωστάκου είναι κλινική κοινωνική λειτουργός και μουσικός και μίλησε στο queen.gr για τον ρόλο που μπορούν να παίξουν η τέχνη και ο πολιτισμός στις ζωές μας, πώς μπορούν να μας ανακουφίσουνσε δύσκολες στιγμές και να αποτελέσουν εναλλακτική μορφή ψυχοθεραπείας.

Οι πολιτιστικοί χώροι ως εναλλακτική μορφή ψυχοθεραπείας και ευημερίας

Είναι τα μουσεία, τα θέατρα και τα σινεμά ικανά να χαλαρώσουν τη ψυχή μας; Η Ελευθερία δίνει τη δική της απάντηση και εξηγεί όσα ίσως και ποτέ δεν έχουμε σκεφτεί.

«Ήδη από την αρχαιότητα, η τέχνη θεωρούνταν αναπόσπαστο κομμάτι της ψυχικής υγείας και της ανθρώπινης ανάπτυξης. Μέσω της μουσικής, του θεάτρου, της γλυπτικής και του χορού, οι αρχαίοι Έλληνες συνδύαζαν τη δημιουργική έκφραση με την ψυχολογική ισορροπία και την ηθική καλλιέργεια, προβάλλοντας έτσι ένα ολοκληρωμένο πρότυπο υγείας που περιελάμβανε την αρμονία σώματος και ψυχής. Η τέχνη θεωρούνταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την έννοια της "κάθαρσης", που περιγράφεται και στον Αριστοτέλη και θεωρείτο ότι επιδρά ευεργετικά στην ψυχή.»

Σήμερα, είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι η τέχνη έχει τη μοναδική ικανότητα να λειτουργεί ως εφαλτήριο για την ψυχή, προσφέροντας πνευματική ανύψωση και βαθιά προσωπική κατανόηση. Μέσα από διάφορες μορφές τέχνης, όπως η ζωγραφική, η μουσική, το θέατρο και η ποίηση, η τέχνη ανοίγει έναν δρόμο προς την κατανόηση και την επεξεργασία συναισθημάτων και οδηγεί σε εσωτερικά μονοπάτια του ατόμου.

«Για παράδειγμα, ένα έργο τέχνης μπορεί να αφυπνίσει μη εκφρασμένα συναισθήματα, δημιουργώντας μια γέφυρα ανάμεσα στον εξωτερικό κόσμο και τα εσωτερικά βιώματα. Επιπλέον, η τέχνη, ιδιαίτερα σε δυσμενής περιόδους, μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο ψυχικής αναγέννησης. Ένα άτομο που βρίσκεται σε κατάσταση θλίψης, άγχους ή σύγχυσης μπορεί να βρει διέξοδο και λύτρωση μέσα από την τέχνη. Ο συμβολισμός, τα χρώματα και οι μορφές που εκφράζονται μέσα από τα καλλιτεχνικά έργα μπορούν να βοηθήσουν στη διαχείριση των ψυχικών τραυμάτων και να οδηγήσουν σε μια μορφή ψυχικής κάθαρσης. Άλλωστε, μοναδική ιδιότητα της τέχνης είναι να απελευθερώνει την σκέψη από τον στείρο ορθολογισμό, δίνοντας χώρο στη φαντασία να αναπτυχθεί ελεύθερα. Αυτή η απελευθέρωση της σκέψης αναζωογονεί την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση και επιτρέπει στο άτομο να ξεφύγει από το βίωμα της καθημερινότητας και να εξερευνήσει νέες ιδέες, όνειρα και τον εσωτερικό του κόσμο.»

Μπορούν οι πολιτιστικοί χώροι να μας κάνουν να νιώσουμε καλύτερα και να αποτελέσουν εναλλακτική μόρφη ψυχοθεραπείας; Η Ελευθερία Κωστάκου λέει «ναι» και δείχνει πώς η τέχνη και ο πολιτισμός έχουν μια πλευρά αντιστρές που συχνά ξεχνάμε.

«Οι πολιτιστικοί χώροι μπορούν πράγματι να αποτελέσουν μια εναλλακτική μορφή ψυχοθεραπείας και να συμβάλλουν στην καταπράυνση αρνητικών συναισθημάτων. Αυτό γίνεται μέσα από διάφορους μηχανισμούς που συνδέουν την τέχνη και την πολιτιστική εμπειρία με την ψυχική υγεία. Παρά το γεγονός ότι δεν αντικαθιστούν τις κλασικές μορφές ψυχοθεραπείας, οι πολιτιστικοί χώροι μπορούν να λειτουργήσουν υποστηρικτικά ή συμπληρωματικά στη διαχείριση των αρνητικών συναισθημάτων, όπως το άγχος, η κατάθλιψη και το στρες. Οι πολιτιστικοί χώροι, όπως μουσεία, γκαλερί και θέατρα, προσφέρουν ένα καταφύγιο ηρεμίας και περισυλλογής. Η ατμόσφαιρα που επικρατεί σε αυτούς τους χώρους συχνά ενθαρρύνει τη χαλάρωση και τη συναισθηματική αποφόρτιση. Η επαφή με την τέχνη σε ένα τέτοιο περιβάλλον μπορεί να μειώσει τα επίπεδα στρες, καθώς οι άνθρωποι απομακρύνονται από τα καθημερινά προβλήματα και αφιερώνονται σε μια πιο στοχαστική, αισθητική εμπειρία. Η αλληλεπίδραση αυτή του ατόμου με το καλλιτεχνικό έργο καλλιεργεί σημαντικά και τα επίπεδα ενσυνειδητότητας (mindfulness). Επιπρόσθετα, οι πολιτιστικοί χώροι προωθούν τη δημιουργικότητα και προσφέρουν ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο οι άνθρωποι μπορούν να εκφραστούν ελεύθερα.»

Πώς μπορεί στην πράξη να μας ανακουφίσει η επαφή με την τέχνη;

Η δημιουργική διαδικασία αποτελεί μια αναγνωρισμένη θεραπευτική πρακτική, καθώς δίνει στα άτομα την ευκαιρία να επεξεργαστούν εσωτερικές συγκρούσεις και συναισθήματα με έναν μη λεκτικό τρόπο, βοηθώντας στην απελευθέρωση «δύσκολων» συναισθημάτων και την επίτευξη μιας εσωτερικής ισορροπίας.

«Συχνά, η συμμετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες μπορεί να προσφέρει στιγμές χαράς, θαυμασμού και συγκίνησης. Αυτές οι εμπειρίες έχουν την ικανότητα να διεγείρουν την παραγωγή ενδορφινών, που συμβάλλουν στην αίσθηση ευεξίας. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε το γεγονός πως οργανωμένες θεραπευτικές συνεδρίες τέχνης (πχ. Art Therapy) έχουν πλέον ενσωματωθεί σε διάφορες δομές ψυχικής υγείας. Τέλος, οι πολιτιστικοί χώροι συχνά δημιουργούν ευκαιρίες για κοινωνική αλληλεπίδραση και σύνδεση με άλλους ανθρώπους. Η συμμετοχή σε καλλιτεχνικά δρώμενα, παραστάσεις ή εκθέσεις φέρνει τα άτομα κοντά σε κοινές εμπειρίες, βοηθώντας τα να νιώσουν μέρος μιας κοινότητας. Αυτή η αίσθηση του ‘ανήκειν’ μειώνει το αίσθημα της μοναξιάς, που συχνά συνοδεύει τα δύσκολα στην επεξεργασία τους συναισθήματα.»

Παρά τις ευεργετικές ιδιότητες της τέχνης επάνω μας, φαίνεται πως ξεχνάμε πώς μπορεί να μας επηρεάσει και τι επίδραση έχει ο πολιτισμός στη ψυχή μας. Κατά πόσο, όμως, οι νέοι και κυρίως η Gen Z δίνουν μια ευκαιρία σε αυτή τη μορφή ψυχοθεραπείας; Αντιλαμβάνονται άραγε ότι μουσεία και ψυχική υγεία έχουν μια υπέροχη σύνδεση;

«Οι νέοι σήμερα φαίνεται να ασχολούνται με την τέχνη σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι παλαιότερα, χρησιμοποιώντας την ως μέσο έκφρασης, κατανόησης και αντιμετώπισης των δύσκολων στιγμών τους», τονίζει η Ελευθερία Κωστάκου.

«Παρά τις αλλαγές που φέρνει η τεχνολογία και οι γρήγοροι ρυθμοί της ζωής, πολλοί νέοι στρέφονται στην τέχνη ως έναν τρόπο να διαχειριστούν συναισθηματικά φορτία, να βρουν διέξοδο και να καταπραΰνουν τα «περίπλοκα» συναισθήματα. Οι νέοι συχνά αισθάνονται ότι δεν έχουν τα κατάλληλα εργαλεία για να εκφραστούν. Εδώ συναντούν την τέχνη που προσφέρει έναν εναλλακτικό τρόπο να εκφράσουν ό,τι αδυνατούν να πουν λεκτικά.»

Μέσα από τη ζωγραφική, τη μουσική, τη λογοτεχνία, τη φωτογραφία και άλλες μορφές τέχνης, οι νέοι βρίσκουν ένα ασφαλές καταφύγιο αυτοέκφρασης και συχνά ένα μέσο διαφυγής από τις δυσκολίες της καθημερινότητας, δημιουργώντας ένα πλαίσιο ηρεμίας και ενδοσκόπησης.

Ποιες μορφές προτιμούν οι νέοι; «Φαίνεται να έχουν κάποιες προτιμήσεις σε συγκεκριμένες μορφές τέχνης που συνδυάζουν τον δυναμισμό, την ένταση και την προσωπική έκφραση, ενώ παράλληλα συμβαδίζουν με τις νέες τεχνολογίες. Καταρχάς, η μουσική παραμένει μία από τις πιο δημοφιλείς μορφές τέχνης στους νέους. Η ραπ, η χιπ-χοπ, η ηλεκτρονική μουσική και η indie είναι ιδιαίτερα αγαπητά είδη, ενώ πολλοί νέοι επιλέγουν και τη σύνθεση μουσικής χρησιμοποιώντας ειδικά λογισμικά.»

Η μουσική αποτελεί έναν ισχυρό μηχανισμό έκφρασης και διαχείρισης των συναισθημάτων και ιδιαίτερα σε μια φάση όπως η εφηβεία και τα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής, μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη της προσωπικής ταυτότητας, της αυτογνωσίας και της κοινωνικής ένταξης.

«Επιπλέον, οι μορφές τέχνης όπως το γκράφιτι / street art συχνά εκφράζουν έναν αντισυμβατικό χαρακτήρα, δίνοντας στους νέους την ευκαιρία να εκφράσουν αμφιθυμίες και να ταυτιστούν με κοινωνικά θέματα που αμφισβητούν το status quo. Τέλος, οι νέοι αρέσκονται ιδιαίτερα στη φωτογραφία και τη βιντεογραφία, ειδικά όταν μπορούν να αποτυπώσουν προσωπικές εμπειρίες και εικόνες που άπτονται σε κοινωνικά ζητήματα. Η δημιουργία αυτών των μορφών τέχνης, μέσω εφαρμογών όπως το Instagram και το TikTok, προσφέρει στους νέους ένα σημαντικό εργαλείο αφήγησης, που τους επιτρέπει να αφηγούνται τη δική τους ιστορία και να αισθάνονται πως η φωνή τους ακούγεται.»

Όπως δηλώνει η Ελευθερία Κωστάκου, «η ενασχόληση με καλλιτεχνικές δραστηριότητες προσφέρει μια αίσθηση πληρότητας και ενδυνάμωσης». Με αυτόν τον τρόπο οι άνθρωποι μπορούν να επεξεργαστούν και να έρθουν αντιμέτωποι με τις δυσκολίες τους υπό ένα άλλο πρίσμα, αναπτύσσοντας νέους μηχανισμούς αντιμετώπισης.

Η τέχνη δεν αποτελεί μόνο μια μορφή δημιουργικής ενασχόλησης, αλλά και έναν πολύτιμο παράγοντα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της ψυχικής ανθεκτικότητας. Μήπως ήρθε η ώρα να της δώσουμε μια ακόμα ευκαιρία;

Διάβασε όλο το αφιέρωμα εδώ.