Μία μέρα στο Μουσείο Κοσμήματος Ηλία Λαλαούνη είναι μία διαδρομή στην παγκόσμια ιστορία τέχνης

Η ατζέντα μου έγραφε συνάντηση στο Μουσείο Κοσμήματος Ηλία Λαλαούνη κάτω από την Ακρόπολη σχετικά νωρίς το πρωί, αφού ήταν άλλη μία μέρα που είχαμε καύσωνα. Οι ερωτήσεις που είχα προετοιμάσει πολλές, το ίδιο και τα χιλιάδες πράγματα που μου έρχονται στο μυαλό ενώ είμαι καθοδόν για να ρωτήσει την κυρία Ιωάννα Λαλαούνη, τον άνθρωπο που κρύβεται πίσω από τη δημιουργία και την πολυετή επιτυχημένη πορεία του μουσείου. Η ίδια με συναντά σχεδόν αμέσως στο ισόγειο του μουσείου, στο πανέμορφο αίθριο του ιστορικού κτιρίου στο Κουκάκι. Και η ιστορία ξετυλίγεται βήμα-βήμα καθώς ξεκινάμε τελικά τη συζήτησή μας σε πλήρη αυτοσχεδιασμό, ο οποίος φαίνεται να είναι ένας αγαπημένος της τρόπος.

Τα τυπικά στοιχεία του Ilias Lalaounis Jewelry Museum είναι λίγο-πολύ γνωστά στους περισσότερους: ιδρύθηκε το 1993 και άνοιξε το 1994. Υπήρξε το πρώτο μουσείο για το κόσμημα στην Ελλάδα και ένα από τα ελάχιστα στο είδος του στον κόσμο. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του είναι πως δεν αφορά μόνο ειδικά το έργο του Ηλία Λαλαούνη, αλλά και το γενικότερο έργο των διακοσμητικών τεχνών και της κοσμηματοποιίας, όπως αυτό αντιπροσωπεύεται από το έργο του ίδιου του καλλιτέχνη και την ελληνική παράδοση. Το πολύτιμο αρχείο του είναι φυσικά ο πυρήνας του μουσείου, ο οποίος αποτελείται από 4.500 πρωτότυπα κοσμήματα και αντικείμενα που δώρισε ο Ηλίας Λαλαούνης μαζί με τη βιβλιοθήκη, το αρχείο με τα σχέδια του, το δημοσιογραφικό υλικό από την δεκαετία του 1950 και έπειτα και πολυάριθμα παλιά εργαλεία του εργαστηρίου του. «Δεν είναι μόνο ένα μουσείο τέχνης του Ηλία Λαλαούνη, αλλά ένα μουσείο που μας δείχνει πώς η επιχειρηματική ευφυία ενός ανθρώπου έκανε το προϊόν του εξαιρετικά επιτυχημένο και εμπορικά,» μου εξηγεί η κυρία Ιωάννα Λαλαούνη, «αφού ο ίδιος ανέπτυξε το έργο του με ένα marketing που διαφοροποιείται ακόμα και σήμερα σε σχέση με το marketing που χρησιμοποιείται από αντίστοιχες εταιρίες παγκοσμίως, είτε είναι fine jewelry industries, είτε luxury items».

Δρόμος από μάλαμα: Τρεις αργυροτεχνίτες ξετυλίγουν το νήμα της ξακουστής λαϊκής τέχνης των Ιωαννίνων

Βάζοντας, λοιπόν, τα πράγματα σε μία σειρά ξεκινήσαμε να μιλάμε για την ιστορία του σημαντικού αυτού κτιρίου, το οποίο αποτέλεσε τα εργαστήρια του οίκου Lalaounis για δεκαετίες. « Είναι μία πολυκατοικία του 1925, που την είχε αγοράσει ο παππούς μου ο Γιάννης Λαλαούνης,» μου λέει η κυρία Λαλαούνη αφηγούμενη την πρώιμη ιστορία του πατέρα της ως σχεδιαστή στον οίκο Zolotas μέχρι και το 1968, όταν αποφάσισε να φύγει και να ιδρύσει ένα brand με το όνομα και την υπογραφή του. «Κράτησε τα εργαστήρια και με ένα δάνειο του Μποδοσάκη κατάφερε να κρατήσει και το εργοστάσιό του και το κατάστημα στην οδό Πανεπιστημίου. Μέσα σε αυτό τον χώρο φτιάχτηκαν τα μόνιμα εκθέματα του σημερινού μουσείου. Θυμάμαι ότι παλιά ήταν ένας χώρος, όπου η δημιουργία ήταν παντού. Εμείς, βέβαια, ως παιδιά είχαμε μάθει να κυκλοφορούμε με ασφάλεια στο χώρο, γιατί υπήρχαν και μηχανήματα βαριάς βιομηχανίας ας μην ξεχνάμε,» μου λέει όπως θυμάται την καθημερινότητά της ως παιδί. «Δεν πέρασαν ποτέ Χριστούγεννα και καλοκαίρι που δεν δουλεύαμε. Ήταν αυτονόητο ότι και οι τέσσερις αδερφές γνωρίζαμε τη δουλειά του τεχνίτη ή πηγαίναμε να δούμε πώς ο πατέρας μας έκανε το marketing και τις πωλήσεις».

Η ίδια, όμως, έκανε μία δική της άτυπη επανάσταση και σπουδάζοντας στην Αμερική μουσειολογία ονειρευόταν μία ακαδημαϊκή καριέρα, που σίγουρα δεν περιλάμβανε την οικογενειακή επιχείρηση. Κάπως έτσι έγινε η πρώτη συζήτηση για την παραχώρηση του κτιρίου και τη δημιουργία ενός μουσείου κοσμήματος. «Ο πατέρας μου ήταν συναισθηματικά δεμένος με το κτίριο, δεν ήθελε αρχικά να το δώσει,» θα μου πει. Ωστόσο τα χρήματα για την ανακαίνιση δόθηκαν -το ίδιο και το πολύτιμο αρχείο- και το πρώτο διάστημα λειτουργίας του μουσείου ήταν πειραματικό, βάζοντας ως στόχο τα πέντε πρώτα χρόνια. Η Ιωάννα Λαλαούνη ωστόσο φιλοδοξούσε να φέρει το αμερικάνικο σύστημα πολιτιστικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα, πράγμα που έγινε από τον πρώτο κιόλας χρόνο που το μουσείο άνοιξε για το κοινό. «Τότε ήταν μία καλή εποχή για χορηγίες, αυτό που σήμερα ονομάζουμε δωρεές. Οπότε κάπως έτσι ξεκινήσαμε το θέμα χορηγίας με εταιρίες που αναζητούσαν είτε συγκεκριμένες ομάδες κοινού, είτε και ευρύτερες. Μέχρι και το 2009, την εποχή της κρίσης πορευτήκαμε έτσι».

Ilias Lalaounis Jewerly Museum: Περιήγηση στη μόνιμη έκθεση.

Η μόνιμη έκθεση του μουσείου φιλοξενείται στον πρώτο του όροφο και εγώ είχα τη χαρά να ξεναγηθώ από την ίδια την εμπνεύστρια του όλου εγχειρήματος στο χώρο, καθώς μου ανέλυε την ειδοποιό διαφορά του πατέρα της με άλλους καλλιτέχνες του κοσμήματος. «Αυτό που διαφοροποιεί τον Ηλία Λαλαούνη από τους άλλους καλλιτέχνες της εποχής του είναι ότι όλες οι μεγάλες εταιρίες είχαν ομάδες σχεδιαστών. Εκείνος ήταν ο μοναδικός σχεδιαστής και σήμερα το ρόλο αυτό έχει αναλάβει η Μαρία Λαλαούνη, η αδερφή μου, γιατί μέσα από την παράδοση της εταιρίας υπάρχει πάντα ένας designer και εμπνευστής».

Η ίδια η έκθεση εντυπωσιακή περιμένει όλους μας να ανακαλύψουμε ένα αναλυτικό χρονοδιάγραμμα της καριέρας του Ηλία Λαλαούνη. Είναι ένα μέρος των μόνιμων συλλογών, το οποίο συγκεντρώνεται σε πενήντα συλλογές. «Ουσιαστικά παρουσιάζουν την ιστορία της τέχνης μέσα από το έργο του Ηλία Λαλαούνη, ξεκινώντας από την παλαιολιθική εποχή μέχρι το Βυζάντιο, έπειτα ακολουθούν οι συλλογές εμπνευσμένες από διαφορετικούς πολιτισμούς, οι συλλογές με έμπνευση από τη φύση, την τεχνολογία και πολλά άλλα,» μου εξηγεί η κυρία Λαλαούνη καθώς προχωράμε για να βρεθούμε μπροστά στην περίφημη πρωτότυπη δάδα των Ολυμπιακών Αγώνων. «Το στεφάνι που κοσμεί τον άνδρα νικητή των αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων αποτέλεσε έμπνευση για τη γυναίκα νικήτρια -όχι μόνο των αγώνων- αλλά της σύγχρονης ζωής. Ο πατέρας μου ήταν άλλωστε τρομερά φεμινιστής. Η ελιά και το βελανίδι ήταν τα δύο σύμβολα της συλλογής. Ο Χουάν Αντόνιο Σάμαρανζ του έλεγε ότι πρέπει να κάνει κάτι για τους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες και ενώ οι Έλληνες δεν του ζητούσαν τίποτα, το έκαναν οι Ισπανοί όταν οι αγώνες φιλοξενήθηκαν στη Βαρκελώνη. Έκτοτε η δάδα αυτή χρησιμοποιείται κάθε χρόνο στην Αρχαία Ολυμπία για να ανάψει η φλόγα και μετά να περάσει στη νέα δάδα του εκάστοτε διοργανωτή».

«Οι περιοδικές εκθέσεις ξεκίνησαν από την πρώτη χρονιά που άνοιξε το μουσείο με εκθέματα διακοσμητικών τεχνών που αφορούν είτε ιστορικά κειμήλια από την Ελλάδα και το εξωτερικό, είτε σύγχρονες δημιουργίες εικαστικού κοσμήματος αρχικά από συλλογές μουσείων και στη συνέχεια με ομαδικές εκθέσεις καλλιτεχνών». Η ίδια η κυρία Λαλαούνη είναι εξαιρετική περήφανη για αυτό το κομμάτι του μουσείου -και θα έπρεπε να είναι- μιας και αμφισβητήθηκε έντονα, όταν πρωτοξεκίνησε να ταράζει τα νερά των ελληνικών μουσείων. «Η πρώτη έκθεση που κάναμε με το Υπουργείο Εξωτερικών της Νορβηγίας το 1996 ήταν μία έκθεση με σύγχρονο εικαστικό κόσμημα της χώρας και ήταν η πρώτη φορά που δείξαμε στην Ελλάδα πραγματικά εικαστικά κοσμήματα,» θα μου πει για μία από τις αγαπημένες της εκθέσεις που έχουν φιλοξενηθεί. «Πέρασα από πολλές δυσκολίες για να αποδείξω ότι το εικαστικό κόσμημα είναι στην πραγματικότητα η σύγχρονη τέχνη, αλλά στην Ελλάδα υπάρχει ισχυρή παράδοση πολύτιμου κοσμήματος ή κοσμήματος που ντύνει την ενδυμασία, για αυτό και δεν είμαστε εξοικειωμένοι με τα σύγχρονα υλικά και τα αφηρημένα σχέδια».

«Ηλίας Λαλαούνης: Αναδρομή στην καινοτομία».

Η έκθεση «Ηλίας Λαλαούνης: Αναδρομή στην καινοτομία» είναι μία έκθεση για τα τριάντα χρόνια του μουσείου που αφορά το πώς το αρχείο ενός μουσείου μπορεί να στηρίξει όλο το πολιτιστικό και εκπαιδευτικό έργο ενός οργανισμού. Φιλοξενείται στο δεύτερο όροφο του μουσείου και η κυρία Ιωάννα Λαλαούνη μου εξηγεί βήμα προς βήμα το σκοπό της έκθεσης. «Έχοντας επιλέξει τμήματα από το αρχείο του μουσείου δείχνουμε την αναγνώριση του Ηλία Λαλαούνη από τις αρχές της δεκαετίας του 50' μέσα κυρίως από τον διεθνή τύπο. Όλες οι έγκριτες εφημερίδες στον κόσμο έκαναν ολοσέλιδα για τον Έλληνα δημιουργό που έβαλε το ελληνικό κόσμημα στον παγκόσμιο χάρτη και τον ονόμασαν τον revivalist του 20ου αιώνα. Οι τελευταίοι μεγάλοι revivalists στην Ιταλία του 19ου αιώνα κοιτούσαν τις ανασκαφές και αντιγράφανε τα κοσμήματα. Όμως ο Ηλίας Λαλαούνης δεν αντέγραψε ποτέ! Κοιτούσε τις ανασκαφές και εμπνεόταν από αυτές για τις σύγχρονες δημιουργίες του, δείχνοντας επίσης την ανάπτυξη των καινοτομιών που εφάρμοσε με την σύγχρονη αργυροχρυσοχοΐα. Τα εργαλεία που κατασκεύασε ο ίδιος μέσα στο εργαστήριο χρησιμοποιούνται εξάλλου σήμερα σε όλο τον κόσμο. Ένα επίσης πολύ μεγάλο μέρος της έκθεσης είναι και οι καινοτομίες που αφορούν τη μικρογλυπτική, τη χρήση δηλαδή ημιπολύτιμων πετρών, όχι μόνο για τη διακόσμηση κοσμημάτων αλλά και για μικροαντικείμενα».

Η χρονολογική σειρά της έκθεσης ξεκινά με το revivalism και περνάει στα novelties, δηλαδή τις καινοτομίες στο θέμα των τεχνικών και των εργαλείων. Αμέσως μετά μπορεί κανείς να δει την ανάπτυξη του δικτύου πωλήσεών του στο εξωτερικό, που συνοδεύτηκε από συλλογές εμπνευσμένες από διαφορετικούς πολιτισμούς, θέλοντας να αποδώσει φόρο τιμής στη χώρα που άνοιγε το κατάστημά του κάθε φορά. Και κάπου εκεί φτάσαμε μπροστά στα έργα που αφορούν τη μικρογλυπτική, ένα κομμάτι ίσως όχι και τόσο γνωστό στο ευρύ κοινό της χώρας μας. Ο ίδιος ο Ηλίας Λαλαούνης δημιούργησε μικρά κομψοτεχνήματα από ημιπολύτιμους λίθους με φιγούρες αθλητών και όχι μόνο. Οι μπασκετμπολίστες του έχουν αφήσει εποχή, αφού ο ίδιος υπήρξε όπως μας λέει η κυρία Λαλαούνη φανατικός φίλαθλος. Στη συνέχεια μπορεί να θαυμάσει κανείς κοσμήματα για το θέατρο και το σινεμά και πολλά ακόμα στοιχεία της καριέρας του μέχρι που θα φτάσει μπροστά σε ένα mood board με δεκάδες φωτογραφίες από την ξακουστή πελατεία του, όπως η Jackie O, αλλά και τις φωτογραφήσεις και τα editorials που τα επιμελούνταν ο ίδιος. Από τη σκηνοθεσία των μοντέλων, το styling ακόμα και τα μαλλιά τους.

Μαζί ξαναγυρνάμε και χαζεύουμε τα δημοσιεύματα του παγκόσμιου τύπου. «Ο ξένος τύπος τον αναγνωρίζει ως τον συνεχιστή του Fabergé και τον μεγαλύτερο ανταγωνιστή του Salvador Dalí,» θα μου πει η κυρία Λαλαούνη, καθώς συνειδητοποιώ για ακόμη μια φόρα το μέγεθος της κληρονομιάς που άφησε πίσω του ο μεγάλος δημιουργός.

Το Μουσείο Κοσμήματος Ηλία Λαλαούνη στο σήμερα.

Σήμερα, λοιπόν, το μουσείο έχει τα τριακοστά του γενέθλια και γιορτάζει, όπως μου είπε η κυρία Λαλαούνη για όλα τα σπουδαία προγράμματα που τρέχουν όλο το χρόνο μέσω των δομών του. Μιλάμε πιο συγκεκριμένα για 17 προγράμματα για σχολικές ομάδες, για ταχύρρυθμα προγράμματα μεταλλοτεχνίας, για προγράμματα για νέους επαγγελματίες με εθελοντική εργασία μέσω πρακτικής άσκησης σε συνεργασία με πανεπιστήμια εδώ, για το πρόγραμμα Jair (το μοναδικό πρόγραμμα residency στον κόσμο σε μουσείο που δέχεται μόνο καταξιωμένους καλλιτέχνες), αλλά και το summer programm τους, το μοναδικό πιστοποιημένο πρόγραμμα από το ΕΚΠΑ για την ιστορία τέχνης του κοσμήματος μέχρι και το 1940. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν πάντα να απευθυνθούν στο μουσείο ή να μάθουν όλες τις πληροφορίες διαδικτυακά.

Εκτός, όμως, όλων αυτών, ποιοι είναι οι βαθύτεροι στόχοι ενός τέτοιου μουσείου και το όραμα της εμπνεύστριας του, της κυρίας Ιωάννας Λαλαούνη; «Η προβολή του ελληνικού πολιτισμού, η προβολή της αξίας των παραδοσιακών τεχνών που τείνουν να εκλείψουν και η βοήθεια της πρωτογενούς παραγωγής στον ελλαδικό χώρο,» μου λέει η ίδια καθώς κλείνοντας δεν θα μπορούσαμε να μην μιλήσουμε και για τις τρομερές ελλείψεις από μέρους της πολιτείας για τη διαφύλαξη αυτής της -ακόμα- ενεργής τέχνης.

To Nesō studio δημιουργεί τα πιο μοναδικά κοσμήματα και «ξαναγεννά» μία αρχαία τεχνική

«Ο Ηλίας Λαλαούνης στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα δεν είναι μόνο ο πιο σημαντικός χρυσοχόος στον κόσμο, αλλά είναι ο μοναδικός καλλιτέχνης-χρυσοχόος που εμπνέεται από το τι γίνεται γύρω του. Αυτά φαίνονται ιδιαίτερα από τη δεκαετία του 70' και έπειτα. Και αυτό δεν είναι κάτι που τον συνοδεύει αλλά που τον συντροφεύει στην πορεία της καριέρας του,» θα μου πει, καθώς στεκόμαστε μπροστά στα έργα του λίγο πριν την ευχαριστήσω και αφήσω το μουσείο. Γιατί ένας πραγματικός οραματιστής, αντάξιος του Dali δεν θα μπορούσε παρά να αισθάνεται και να σχολιάζει τις αλλαγές γύρω του. Είναι, όμως, η σύνδεση με τη βαθιά μας παράδοση και έναν πολιτισμό αιώνων, που έκανε τα έργα του να περάσουν στην αιωνιότητα της παγκόσμιας τέχνης.

Διαβάστε ολόκληρο το αφιέρωμα εδώ.