Sex Roulette: Η σεξουαλική ανευθυνότητα σε εφήβους προωθείται μέσω «ρωσικής ρουλέτας» - Τι κάνουμε;

Το φαινόμενο Sex Roulette συνιστά μια επικίνδυνη τάση που στοχεύει κυρίως στους εφήβους, προωθώντας τη σεξουαλική ανευθυνότητα. Αφορά δραστηριότητες υψηλού κινδύνου, όπου οι συμμετέχοντες ενθαρρύνονται να εμπλακούν σε σεξουαλικές επαφές χωρίς προφυλάξεις, συχνά με αγνώστους, αναζητώντας την αβεβαιότητα και τον ενθουσιασμό. Αυτή η αλόγιστη συμμετοχή εγκυμονεί (κυριολεκτικά) σοβαρούς κινδύνους για τη σωματική και ψυχική υγεία, οδηγώντας σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Η διάδοση του φαινομένου μέσω πλατφορμών όπως το TikTok υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη για κατάλληλη εκπαίδευση και πρόληψη.

Η φιλοσοφία του παιχνιδιού θυμίζει ρωσική ρουλέτα, καθώς οι συμμετέχοντες δεν γνωρίζουν τις πιθανές συνέπειες της επιλογής τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, υπάρχει συμμετοχή ατόμου θετικού στον HIV, αυξάνοντας τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού. Επιπλέον, το παιχνίδι ενσωματώνει την εγκυμοσύνη ως στοιχείο, όπου το κορίτσι που μένει έγκυος «χάνει». Αυτή η ανεύθυνη συμπεριφορά προωθεί την αμέλεια και θέτει σε κίνδυνο την υγεία των νέων και της κοινωνίας στο σύνολό της.

Αυτή η επικίνδυνη συμπεριφορά αντλεί ενθουσιασμό από την αβεβαιότητα και τον κίνδυνο. Εξετάζοντας το φαινόμενο και την προώθησή του σε ανήλικους κυρίως μέσω των social media ζητήσαμε από την ψυχολόγο/παιδοψυχολόγο Σοφία Ανδρεοπούλου να αναλύσει τις επιπτώσεις αυτής της έκθεσης στη συμπεριφορά των νέων.

Τι κάνουμε;

Παιδιά κακοποιούν παιδιά και για να σταματήσει η κουλτούρα της βίας θα πρέπει πρώτα να δούμε τα λάθη

Κυρία Ανδρεοπούλου, ποιοι είναι οι ψυχολογικοί παράγοντες που μπορεί να ωθούν ανήλικους να συμμετέχουν σε ριψοκίνδυνες προκλήσεις, όπως το Sex Roulette;

Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να πω ότι το φαινόμενο των προκλήσεων (challenges) που απευθύνονται σε εφήβους μέσω διαδικτύου είναι πολύ καινούριο και αυτό σημαίνει πως δεν διαθέτουμε ακόμα επιστημονικές μελέτες και έρευνες. Επομένως, όλα όσα λέμε εμείς οι ψυχολόγοι συνδέονται με την δική μας επαγγελματική εμπειρία και προφανώς δεν είναι ακόμα τεκμηριωμένα επιστημονικά.

Αναμφίβολα το φαινόμενο αυτό είναι πολυπαραγοντικό, κυρίως όμως θα έλεγα πως παίζουν ρόλο τρεις παράγοντες:

• η τεράστια ανάγκη των εφήβων να ανήκουν σε μια «ομάδα» και να γίνονται αποδεκτοί από αυτή πράγμα που τους ωθεί να ακολουθούν διάφορες μόδες, μεταξύ των οποίων και οι προκλήσεις αυτές.
• Η ανία και το κενό που βιώνουν πολλοί έφηβοι οι οποίοι νιώθουν πως η ζωή τους είναι βαρετή και άδεια – οπότε κάνοντας κάτι επικίνδυνο, την γεμίζουν. Ξαφνικά, κάνοντας κάτι ριψοκίνδυνο ή ακραίο νιώθουν πως η ζωή τους έχει ενδιαφέρον, πως οι ίδιοι είναι πρωταγωνιστές ενός δράματος.
• Η δυσκολία τους να διακρίνουν το πραγματικό από το μη πραγματικό. Η υπερβολική ενασχόληση με το διαδίκτυο (παιχνίδια, βιντεάκια, κλπ.), όπου «βλέπουν» εικόνες από διάφορα πράγματα που άλλοτε έχουν συμβεί και άλλοτε όχι, καταλήγει να δημιουργεί μια σύγχυση ανάμεσα σε αυτό που είναι πραγματικό και αυτό που δεν είναι. Έτσι, η ριψοκίνδυνη πρακτική μιας πρόκλησης γίνεται κάτι σαν παιχνίδι για εκείνους και πιθανότατα να μην αισθάνονται ότι μπορεί πραγματικά να υποστούν κάποια συνέπεια από την πρακτική αυτή.

Ποιες είναι οι ψυχολογικές επιπτώσεις για μια έφηβη που μένει έγκυος ως αποτέλεσμα τέτοιων προκλήσεων;

Η αλήθεια είναι πως ακόμα δεν γνωρίζουμε ακριβώς ποιες θα είναι οι επιπτώσεις για τις έφηβες, αλλά φαντάζομαι πως θα είναι τεράστιες. Αφενός θα έχουν να αντιμετωπίσουν όλα όσα συνδέονται με μια ανεπιθύμητη και πρόωρη εγκυμοσύνη. Αφετέρου, θα έχουν να διαχειριστούν και το αίσθημα της αποτυχίας και της αποπομπής από την ομάδα αφού το γεγονός ότι έμειναν έγκυες αυτομάτως τις καθιστά «αποτυχημένες» σχετικά με την πρόκληση. Και σίγουρα θα βιώσουν μεγάλη μοναξιά και δυσκολίες στις σχέσεις τους. Για να μην αναφερθώ καθόλου στην ακαδημαϊκή ή επαγγελματική εξέλιξή τους η οποία εκ των πραγμάτων θα διαταραχθεί.

Ποιες είναι οι κοινωνικές και ψυχολογικές πιέσεις που μπορεί να νιώθει μια έφηβη όταν συμμετέχει σε μια πρόκληση όπως το Sex Roulette, όπου η απώλεια ταυτίζεται με την εγκυμοσύνη;

Υποθέτω πως οι πιέσεις πρέπει να είναι τεράστιες. Η έφηβη που κάνει κάτι τέτοιο δεν ρισκάρει μόνο μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη αλλά και να κολλήσει κάποιο νόσημα, να δεχτεί κακοποιητικές συμπεριφορές, και, και, και. Βέβαια, φαντάζομαι ότι στο διάστημα κατά το οποίο επιδίδονται οι έφηβες στην πρόκληση αυτή, πιθανώς να μην αισθάνονται πίεση καθώς μάλλον δεν συνειδητοποιούν ακριβώς τι συμβαίνει. Η μεγάλη πίεση θα έρθει αργότερα, όταν θα κληθούν να υποστούν τις συνέπειες της αυτοκαταστροφικής αυτής συμπεριφοράς ενώ παράλληλα θα έχουν εξοστρακιστεί από την «ομάδα» και θα νιώθουν πως έχουν αποτύχει στην πρόκληση.

Πώς μπορεί η ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη να επηρεάσει την ταυτότητα, την αυτοεικόνα και την ψυχική ευημερία μιας νεαρής κοπέλας;

Μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη πάντα επηρεάζει αρνητικά τη γυναίκα, αλλά στην περίπτωση για την οποία συζητάμε υποθέτω πως θα προκαλούσε τεράστιο τραύμα που θα ανέτρεπε όλη την ανάπτυξη μιας έφηβης. Αφενός θα ένιωθε πως απέτυχε στην πρόκληση, αφετέρου θα έπρεπε να διαχειριστεί το θέμα της εγκυμοσύνης και των όποιων αποφάσεων θα έπρεπε να ληφθούν, ενώ παράλληλα θα είχε γύρω της άτομα που προφανώς θα ήταν σοκαρισμένα και πιθανώς θα την κατηγορούσαν. Φαντάζομαι πως όλα αυτά θα την έκαναν να νιώσει αποτυχημένη και μόνη και θα επηρέαζαν τρομερά την ψυχική της κατάσταση.

Πώς επηρεάζει η χρήση των social media την αντίληψη των νέων γύρω από το σεξ και τις επικίνδυνες συμπεριφορές;

Νομίζω πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επηρεάζουν αρνητικά τις αντιλήψεις των νέων γενικά, όχι μόνο σε σχέση με το σεξ. Στο γραφείο μου ακούω συχνά εφήβους να μιλάνε για το σεξ με πολύ αρνητικό τρόπο γιατί αυτό που αντιλαμβάνονται ως σεξ επηρεάζεται από προκλήσεις και πορνογραφικό υλικό που βρίσκουν στο διαδίκτυο. Παράλληλα, η διαρκής σύγκριση με άλλους που υποτίθεται πως κάνουν ριψοκίνδυνα πράγματα και βγαίνουν αλώβητοι κάνουν πολλούς εφήβους να αισθάνονται πως για να αξίζουν πρέπει να παίρνουν ρίσκα. Το σεξ γίνεται έτσι κάτι σαν extreme sport ή σαν μέσον επίδειξης και οποιαδήποτε συναισθηματική ή πιο προσωπική διάσταση χάνεται.

Ποιοι είναι οι κίνδυνοι για την ψυχική υγεία των νέων που συμμετέχουν σε τέτοιες επικίνδυνες προκλήσεις, ιδιαίτερα όταν το σεξ γίνεται χωρίς προστασία;

Φοβάμαι ότι όταν μια νέα κοπέλα επιδίδεται σε τέτοιες αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές ήδη υπάρχει ένα μεγάλο θέμα σχετικά με την ψυχική της υγεία. Υποθέτω πως η ανάγκη της να συμμετέχει δείχνει πως δεν έχει αυτοεκτίμηση, δεν έχει καλή επαφή με την πραγματικότητα, έχει ήδη διάφορα κενά που προσπαθεί να καλύψει με αυτοκαταστροφικούς τρόπους. Η συμμετοχή της επομένως απλώς θα αυξήσει, θα επιδεινώσει τα θέματα αυτά προσθέτοντας και μερικά καινούρια καθώς κινδυνεύει ποικιλοτρόπως και όχι μόνο με μια εγκυμοσύνη.

Τι επιπτώσεις μπορεί να έχει το φαινόμενο Sex Roulette στη μελλοντική ψυχολογική και σεξουαλική υγεία των νέων;

Οι επιπτώσεις μπορεί να είναι τεράστιες για όλους τους συμμετέχοντες: ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, νοσήματα, κακοποίηση, κοινωνική απομόνωση. Σε τελική ανάλυση, οι έφηβοι που συμμετέχουν σε τέτοιες προκλήσεις μάλλον καταλήγουν να είναι πολύ χειρότερα απ’ όσο ήταν πριν συμμετάσχουν. Στο τέλος είναι πιο μόνοι, με λιγότερη αυτοεκτίμηση, πιο δυστυχισμένοι, συχνά σε απόγνωση.

Πώς μπορούν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να διαγνώσουν αν τα παιδιά εκτίθενται ή συμμετέχουν σε τέτοιου είδους προκλήσεις;

Πρώτα απ’ όλα, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να προσπαθήσουν να διαγνώσουν την κατάσταση των παιδιών πριν εκείνα συμμετάσχουν σε προκλήσεις. Όταν βλέπουμε εφήβους κλεισμένους στον εαυτό τους, μόνους, δυστυχισμένους, αρνητικούς, ή αιώνια βαριεστημένους, τότε πρέπει να ανησυχούμε. Δεν μπορούμε απλώς να σκεφτόμαστε «φταίει η εφηβεία – θα του/της περάσει». Είναι μέσα στο ρόλο του γονιού, όπως και του εκπαιδευτικού, να είναι κοντά στα παιδιά/μαθητές και να αντιλαμβάνεται σε ποια κατάσταση βρίσκονται.

Επίσης, οι γονείς ασφαλώς θα έπρεπε να προσπαθούν να περνούν χρόνο με τους εφήβους τους και να έχουν ανοιχτή επικοινωνία μαζί τους. Και μην μου πείτε ότι οι έφηβοι δεν θέλουν – ασφαλώς δεν θέλουν επειδή συνήθως όταν είμαστε μαζί τους, απλώς τους γκρινιάζουμε και τους κάνουμε κήρυγμα. Αν προσπαθούσαμε να είμαστε ευχάριστοι και θετικοί μαζί τους, τότε θα ήταν κι εκείνοι πιο ανοιχτοί και έτσι θα μπορούσαμε να καταλάβουμε πώς αισθάνονται και τις τους απασχολεί. Θα μπορούσαμε εγκαίρως να αντιληφθούμε ότι το παιδί μας είναι μόνο, αισθάνεται άσχημα για τον εαυτό του, επηρεάζεται από λάθος άτομα. Και θα μπορούσαμε να παρέμβουμε και να το βοηθήσουμε πριν να είναι αργά.

Πώς μπορεί να ενισχυθεί η εκπαίδευση γύρω από τη σεξουαλική υγεία και την ασφαλή σεξουαλική συμπεριφορά για να αποτρέψει φαινόμενα σαν αυτό;

Δεν νομίζω πως αυτό που θα βελτιώσει την κατάσταση είναι η εκπαίδευση γύρω από την ασφαλή σεξουαλική συμπεριφορά. Η συντριπτική πλειοψηφία των εφήβων και των νέων γνωρίζουν πολύ καλά τα πάντα για το σεξ, για τους κινδύνους, για τις προφυλάξεις, κλπ. Αυτό που δεν γνωρίζουν είναι πώς να προστατεύουν/φροντίζουν τον εαυτό τους, πώς να κάνουν ενδιαφέρουσα τη ζωή τους, και πώς να δημιουργήσουν ουσιαστικές σχέσεις. Επομένως νομίζω πως δεν χρειάζονται σεξουαλική διαπαιδαγώγηση αλλά εκπαίδευση στην αυτοεκτίμηση, στην αυτορρύθμιση, και στις σχέσεις.

Ποιος είναι ο ρόλος των influencers και των δημιουργών περιεχομένου στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και πώς μπορούν να συμβάλουν θετικά αντί για αρνητικά;

Προφανώς ο ρόλος των influencers είναι τεράστιος καθώς επηρεάζουν εξαιρετικά τους νέους και θα έπρεπε να έχουν ένα αίσθημα κοινωνικής ευθύνης. Ωστόσο, φοβάμαι πως συχνά απλώς λένε ό,τι τους έρθει ή ό,τι τους συμφέρει και δεν αφιερώνουν χρόνο για να σκεφτούν με ποιο τρόπο θα επηρεάσουν αυτά τους νέους. Οπότε δεν ξέρω αν έχει νόημα να συζητάμε πώς θα μπορούσαν να συμβάλλουν θετικά –αν ήθελαν να συμβάλλουν θετικά, θα το είχαν κάνει. Ακόμα και τα «αθώα» βιντεάκια που βλέπουν παιδιά περνούν πολλά μηνύματα χωρίς κανένα φίλτρο και καμία επεξεργασία και κανείς δεν μπορεί να κάνει κάτι. Τολμώ να πω ότι ως κοινωνία ίσως θα έπρεπε να θεσμοθετήσουμε κάποιου είδους περιορισμό ή αξιολόγηση στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης γιατί ως έχει η κατάσταση είναι ανεξέλεγκτη και πολύ επικίνδυνη. Και σίγουρα ως γονείς θα έπρεπε να ελέγχουμε και να περιορίζουμε το περιεχόμενο με το οποίο έρχεται σε επαφή το παιδί μας.

Πώς μπορεί να ενισχυθεί η αυτοπεποίθηση και η αντίσταση των νέων στην πίεση από συνομήλικους, ειδικά όσον αφορά τέτοιου είδους συμπεριφορές;

Αυτή είναι η ουσία του θέματος και αυτός θα έπρεπε να είναι ο στόχος γονιών και εκπαιδευτικών: οι νέοι να εκτιμήσουν τον εαυτό τους, να μην παρασύρονται από οποιαδήποτε συμπεριφορά μόνο και μόνο για να ανήκουν κάπου, και να βρίσκουν νόημα στη ζωή τους. Πώς μπορεί να γίνει αυτό; Προφανώς δεν είναι κάτι απλό. Ωστόσο, νομίζω πως ως ενήλικες θα έπρεπε να δουλέψουμε προς δύο κατευθύνσεις για να το πετύχουμε: 1) να δημιουργήσουμε μια ουσιαστική σχέση με τους εφήβους μας 2) Να τους δείχνουμε με το παράδειγμά μας τι σημαίνει αυτοσεβασμός, τι σημαίνει φροντίδα του εαυτού, και πώς δημιουργούνται αληθινές σχέσεις.

Το πρώτο βήμα για να τα πετύχουμε αυτά, είναι να τα θέσουμε σαν στόχο. Ας σταματήσουμε τις φωνές και τα αρνητικά σχόλια και ας ασχοληθούμε πραγματικά με τον άνθρωπο που έχουμε απέναντι μας: τι σκέφτεται, τις αισθάνεται, τι χρειάζεται; Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς για να βοηθήσουμε; Τι παράδειγμά του/της δίνουμε με τη δική μας ζωή;

Κυρία Ανδρεοπούλου, ποιος είναι ο ρόλος των κοινωνικών θεσμών (σχολεία, οικογένεια, κοινότητες) στην πρόληψη τέτοιων επικίνδυνων συμπεριφορών;

Για μένα η συμμετοχή σε προκλήσεις είναι μια μορφή βίας κατά του εαυτού, όπως είναι οι αυτοτραυματισμοί. Η βία κατά του εαυτού και η βία κατά του άλλου είναι μέρη της κουλτούρας της βίας μέσα στην οποία ζουν δυστυχώς πολλοί έφηβοι και νέοι άνθρωποι. Οι νέοι καταφεύγουν στη βία επειδή δεν γνωρίζουν πιο λειτουργικούς τρόπους για να διαχειριστούν την εσωτερική τους φόρτιση.

Επομένως, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να περιοριστεί η βία είναι να διδαχθούν σταδιακά οι έφηβοι πως υπάρχουν και άλλοι, λιγότερο οδυνηροί τρόποι για να νιώσουν καλύτερα. Ο καλύτερος τρόπος για να γίνει αυτό είναι συστηματικά βιωματικά εργαστήρια σαν μέρος του ωρολόγιου προγράμματος των σχολείων, στα οποία εξειδικευμένοι ψυχολόγοι θα εκπαιδεύουν τους μαθητές να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους και να λύνουν τα προβλήματά τους με λειτουργικό τρόπο και όχι με τη βία και τις επικίνδυνες προκλήσεις.

^{Η Σοφία Ανδρεοπούλου είναι ψυχολόγος-παιδοψυχολόγος και συστημική οικογενειακή θεραπεύτρια. Δουλεύει θεραπευτικά με ενήλικους, παιδιά, οικογένειες και ζευγάρια που θέλουν να βελτιώσουν τη ζωή τους ενώ το πιο πρόσφατο βιβλίο της «Εφηβεία η μεγάλη έκρηξη» είναι ένας οδηγός επιβίωσης για κάθε γονιό. Την ευχαριστούμε θερμά για τη συνέντευξη που μας παραχώρησε -η οποία και αφορά ένα τόσο ευαίσθητο θέμα.}