Μπορεί μία ταινία να μάς ευαισθητοποιήσει για τον αυτισμό; Η σεναριογράφος της «Ρουτίνας» απαντά

Πόσο εύκολο είναι να αντιληφθεί κανείς την καθημερινότητα που βιώνει ένας ενήλικας που βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού; Σίγουρα όχι και τόσο αν δεν έχει στο περιβάλλον του άτομα με την συγκεκριμένη αναπτυξιακή διαταραχή.

Σε αυτό το «τυφλό σημείο γνώσης» έριξε φως η σεναριογράφος της ταινίας μικρού μήκους «Η Ρουτίνα» και ψυχιατρική νοσηλεύτρια ενήλικων ατόμων με αυτισμό, Καλλιόπη Βίλλυ Κωτούλα, με την απόφασή της να διηγηθεί μία ιστορία για τον Βαγγέλη, έναν ενήλικα με δυναμικό χαρακτήρα και αγγελικό πρόσωπο που αγαπά τις βόλτες με μηχανή, αλλά, είναι αυτιστικός χαμηλής λειτουργικότητας.

Τι πραγματεύεται η μικρού μήκους ταινία «Η Ρουτίνα»;

Η «Ρουτίνα» διηγείται την ιστορία του Βαγγέλη (Ιάσονας Παπαματθαίου). Ενός ενήλικα με αυτισμό που αντιμετωπίζει προβλήματα με την επικοινωνία, ηχολαλεί, δαγκώνει και δαγκώνεται όταν αγχώνεται ή φοβάται. Την ίδια στιγμή, η ιστορία μάς δείχνει τη ζωή του γείτονα του Βαγγέλη, Γιάννη (Γιάννης Γρανίδης), ενός πολυάσχολου άνδρα, ο οποίος είναι συναισθηματικά ασταθής και σκληρός στην προσωπική και επαγγελματική του ζωή. Ο Γιάννης δείχνει να ενοχλείται από την παρουσία του Βαγγέλη στην πολυκατοικία όπου διαμένει και δε διστάζει να χτυπά την πόρτα του, ζητώντας από την μητέρα του (Φωτεινή Ντεμίρη) να τον μεταφέρει σε ίδρυμα, γιατί «υπάρχουν και ιδρύματα για αυτούς τους ανθρώπους».

Δυστυχώς, όπως εξηγεί η κα. Κωτούλα, η έλλειψη ενσυναίσθησης είναι σύνηθες φαινόμενο στην πραγματική ζωή, η οποία απλώς αποτυπώνεται και στην ταινία.

Οι καταστάσεις θα κάνουν την παρουσία του Βαγγέλη σημαντική για τον Γιάννη και η αγάπη τους για τις μηχανές θα τους ενώσει με έναν απροσδόκητο τρόπο.

Η Καλλιόπη Βίλλυ Κωτούλα και η αφετηρία της «Ρουτίνας»

Η ταινία με τίτλο «Η Ρουτίνα» κυκλοφόρησε το 2015. Η κα. Κωτούλα δεν είναι μόνο η σεναριογράφος της μικρού μήκους ιστορίας που εμπνεύστηκε, αλλά, είναι και παραγωγός της.

Θέλοντας να μάθουμε περισσότερες πληροφορίες για την ταινία της, που κατάφερε να χαρίσει στην ίδια το βραβείο Best Story στο «Short of the Month February 2015» και το βραβείο Καλύτερης Ηθοποιού την ίδια χρονιά στη Φωτεινή Ντεμίρη στο «Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας» τη συναντήσαμε με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ευαισθητοποίησης για τον Αυτισμό που τιμάται στις 2 Απριλίου.

Κατά τη διάρκεια της συζήτησής μας, έγινε φανερό ότι η Βίλλυ είναι ένας δυναμικός χαρακτήρας, που δεν δειλιάζει ακούγοντας τα «όχι» και είναι αποφασισμένη να γράψει τη δική της ιστορία στον κινηματογράφο, ακόμα κι αν αυτό είναι για τα «επιφανειακά» της σενάρια.

Όπως μου εξηγεί, όταν στέλνει τα σενάρια της σε festivals πολλές είναι οι φορές που έχει λάβει αρνητικές απαντήσεις με την αιτιολογία ότι είναι επιφανειακά. Εκείνη, όμως, παραμένει πιστή στο αρχικό της πλάνο και δε δέχεται αλλαγές και διορθώσεις. Ψάχνει αλλού, κάποιον να δει τις καταστάσεις με τον ίδιο τρόπο που τις βλέπει η ίδια και φαίνεται ότι στην περίπτωση της «Ρουτίνας» τα κατάφερε, αφού ο σκηνοθέτης Δημήτρης Άντζους πίστεψε στο όραμά της και μαζί με τον Νίκο Κακωνά καταφέρνουν να αγγίζουν τις καρδιές όσων παρακολουθούν την ταινία.

Μιλώντας για τον λόγο που την παρακίνησε να πάρει την απόφαση και να ξεκινήσεις τη συγγραφή ενός σεναρίου για τον αυτισμό τόνισε πως «Μου άρεσε να γράφω σενάρια. Είχα μπει σε μία διαδικασία να στείλω στο Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου για σενάριο πρώτης γραφής και επειδή ήμουν τότε πέντε χρόνια στο Κέντρο Ημέρας, σκέφτηκα να γράψω ένα σενάριο με θέμα τον αυτισμό. Πιο πολύ για να ενημερώσω, γιατί σε όσους ανθρώπους στο φιλικό μου περιβάλλον έλεγα ότι δουλεύω με άτομα με αυτισμό, μου έλεγαν “Τι είναι αυτά; Έχουν πρόβλημα τα αυτιά τους;”, δε γνώριζε κανένας τι είναι ο αυτισμός. Και από εκεί πιάστηκα και λέω ας γράψω ένα σενάριο, ας το στείλω στο Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου κι αν πάρω την έγκριση, την πήρα».

Η έγκριση από το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου δεν ήρθε αλλά αυτό δεν την πτόησε καθόλου, ίσα ίσα, την πείσμωσε, όπως μου εξηγεί.

«Λέω όχι, θα το κάνω. Ψάχνω βρίσκω την ομάδα, βρίσκω τον Δημήτρη (σ.σ. Άντζους – Σκηνοθέτης της ταινίας «Ρουτίνα»), ο Δημήτρης μου έφερε το Νίκο (σ.σ. Κακωνά -Μοντάζ). Άρχισα να στέλνω μηνύματα στους ηθοποιούς μέσω Facebook. Το 2014 έστελνα το σενάριο. Έγραφα ότι δεν υπάρχει δυνατότητα πληρωμής, είναι κάτι που θέλουμε να κάνουμε, αν σας αρέσει το σενάριο και συμφωνείτε, πολύ ευχαρίστως να το δημιουργήσουμε».

Η πηγή έμπνευσης ονομάζεται «Δημήτρης» και έχει αυτισμό χαμηλής λειτουργικότητας

Αυτό που ήθελα πολύ να καταλάβω κατά τη διάρκεια της συζήτησής μου με την Βίλλυ ήταν τα ερεθίσματα που την έκαναν να θελήσει να γράψει ένα σενάριο γεμάτο ρεαλισμό για τις σοβαρές περιπτώσεις αυτισμού.

«Ο Βαγγέλης (σ.σ. το κεντρικό πρόσωπο της ταινίας) είναι ένα παιδί που ήταν στο τμήμα μου δώδεκα χρόνια», μου εξηγεί, αναφερόμενη στο Κέντρο Ημέρας Σείριος όπου εργάζεται τα τελευταία 15 χρόνια ως ψυχιατρική νοσηλεύτρια/εκπαιδεύτρια ενηλίκων ατόμων με αυτισμό. «Είχε επιθετικές συμπεριφορές, δάγκωνε τα χέρια του, αλλά δεν ανέβαινε σε μηχανάκι. Αυτό είναι όλο fiction. Το πραγματικό του όνομα είναι Δημήτρης. Δεν τον ανεβάζεις τον Δημήτρη στο μηχανάκι, με το ζόρι έμπαινε στο αμάξι, όχι να ανέβει σε μηχανάκι», προσθέτει, κάνοντας με να κατανοήσω καλύτερα την αναλογία ρεαλισμού και μυθοπλασίας στην ταινία.

Είναι, όμως, τα δώδεκα χρόνια παρουσίας του Δημήτρη στο Κέντρο Ημέρας αρκετά για να γίνει η έμπνευσή της; Όπως μου εξηγεί, ήταν κάτι περισσότερο από αυτό.

Αλήθεια, γιατί τόση έλλειψη ενσυναίσθησης;

Βλέποντας την ταινία, η οποία κυκλοφορεί ελέυθρα στο διαδίκτυο από το 2017, θα διαπιστώσεις ότι ο Γιάννης, ο γείτονα του κεντρικού ήρωα της ιστορίας, ενοχλείται από την παρουσία του στην πολυκατοικία.

Θέλοντας να κάνει ξεκάθαρο ότι αυτό ανταποκρίνεται σε μεγάλο βαθμό στη σύγχρονη πραγματικότητα και πως η έλλειψη ενσυναίσθησης απέναντι στα άτομα με αυτισμό είναι καθημερινό φαινόμενο, η Βίλλυ αναφέρει πως όλες οι οικογένειες (των ατόμων με αυτισμό χαμηλής λειτουργικότητας) έχουν αυτό το πρόβλημα καθώς «Δεν υπάρχει ενσυναίσθηση και κατανόηση. Δεν γνωρίζουν πως είναι. Νομίζουν πως αν τους πεις ένα “Επ σταμάτα” θα το κάνουν αλλά δεν γίνεται».

Στη συνέχεια, διηγείται ένα παράδειγμα που έχει δει να συμβαίνει μπροστά της.

«Στο Κέντρο Ημέρας κάνω συνοδείες με το σχολικό. Πριν από ενάμιση χρόνο κατεβάζουμε ένα παιδί στο Γκύζη και πριν κατέβει από το σχολικό, αρχίζει να χτυπά το χέρι. Βγαίνουν από τον τρίτο όροφο μίας πολυκατοικίας και αρχίζουν να μας βιντεοσκοπούν με το κινητό. Και αρχίζουν να λένε “Κάντε τον να σταματήσει. Δεν ξέρετε να το εκπαιδεύετε”. Κατεβαίνω από το σχολικό και λέω “Δεν ντρέπεστε να μιλάτε έτσι; Το παιδί έχει αυτισμό”. Οι γονείς είχαν κοκκαλώσει και είπαν πως τέτοια περιστατικά τα αντιμετωπίζουν κάθε μέρα, κάθε μέρα κάποιος τους φέρνει την αστυνομία γιατί το παιδί χτυπάει (το χέρι του πάνω σε έπιπλα)».

«Σε αυτό που δεν έχουν εκπαιδευτεί οι γονείς για μένα είναι το γεγονός πως όταν θα πεθάνουν δεν θα ξέρουν που θα είναι το παιδί τους»

Η κατάσταση φαίνεται να είναι εξαιρετικά δύσκολη για τους γονείς και αυτός ήταν ένας από τους βασικούς άξονες της ταινίας «Η Ρουτίνα». Η Φωνεινή Ντεμίρη και ο Τάκης Παπαματθαίου που υποδύονται τους γονείς του Βαγγέλη (Fun fact ο Ιάσωνας είναι και στην πραγματικότητα γιος του Τάκη Παπαματθαίου) φαίνεται να ανησυχούν για το μέλλον του γιου τους, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην πραγματικότητα.

Για τις ανησυχίες των γονιών που βλέπουν τα παιδιά τους να μεγαλώνουν ως ενήλικες με αυτισμό, η Βίλλυ επισημαίνει:

«Όταν κάναμε την ταινία με απασχολούσε πως θα το δουν οι άνθρωποι που έχουν τον αυτισμό μέσα στο σπίτι τους»

Στο επίκεντρο της «Ρουτίνας» τίθεται σε μεγάλο βαθμό ο ρόλος των γονιών του Βαγγέλη και ιδιαίτερα της μητέρας του. Η αγωνία της για το τι θα απογίνει ο γιος της όταν εκείνη δεν θα μπορεί πλέον να τον βοηθά ή ακόμα κι όταν φύγει από τη ζωή είναι έκδηλη. Αντιλαμβάνομαι ότι αυτή είναι μία βασική ανησυχία των γονιών που έχουν παιδιά με αυτισμό.

Όπως επισημαίνει η σεναριογράφος και παραγωγός της ταινίας, οι γονείς ταυτίζονται με την ιστορία που βλέπουν στην μικρού μήκους ταινία της. «Η οικογένειά του Δημήτρη την έχει δει. Και τους άρεσε πάρα πολύ. Την είχαμε βάλει στο Κέντρο αλλά δεν παρακολουθούν ιδιαίτερα. Δεν θα κάτσουν (τα άτομα με αυτισμό). Τους συγγενείς τους αγγίζει, μου λένε όλοι πως είναι σαν να μπήκα στο σπίτι τους. Η οικογένειά του Δημήτρη λέει ότι παρακολουθεί Survivor ή ποδόσφαιρο. Εκεί μπορεί να κάτσει να δει» απαντά όταν τη ρωτάω σχετικά με την αντίδραση των συγγενών που βλέπουν τη «Ρουτίνα» αλλά την οικογένεια του Δημήτρη.

Για το συναίσθημα που της δημιουργείται με τις αντιδράσεις των γονιών τονίζει ότι είναι υπέροχο. «Όταν κάναμε την ταινία δεν φοβόμουν το κοινό που μπορεί να μη γνωρίζει για τον αυτισμό, με απασχολούσε πως θα το δουν οι άνθρωποι που έχουν τον αυτισμό μέσα στο σπίτι τους. Αν θα μπορέσουν εκείνοι να ταυτιστούν, αυτό με άγχωνε», εξομολογείται.

Αναρωτιέμαι τι συμβαίνει στην σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα όταν ένας αυτιστικός ενήλικας δεν έχει πλέον κάποιο συγγενικό του πρόσωπο να του παρέχει τη βοήθεια που χρειάζεται και η Καλλιόπη Βίλλυ Κωτούλα απαντά προβληματισμένη «Λένε ότι πάνε στο Δαφνί. Δεν γνωρίζω και δεν μπορώ να σου πω. Δεν μου έχει τύχει ακόμα τέτοια περίπτωση στο Κέντρο. Η Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Αυτιστικών προσπαθεί να κάνει τα χαρτιά της για έναν ξενώνα στην Αθήνα. Έχει δύο ξενώνες, στα Γιάννενα και στη Θεσσαλονίκη, αλλά στην Αθήνα είναι πολύ δύσκολο, γιατί δεν είναι μόνο η Ελληνική Εταιρεία αλλά και οι ιδιωτικοί ψυχίατροι, οι στέγες, τα προγράμματα. Είναι πάρα πολύ δύσκολο. Αυτό νομίζω είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα των γονιών. Και εγώ αν είχα παιδί με αυτισμό, δεν θα με ένοιαζε αν εσύ μου χτύπαγες κάθε μέρα την πόρτα».

Ο κινηματογράφος μιλά για τον αυτισμό και τα παιδιά «θαύματα» με υψηλό IQ, αλλά αυτά δεν είναι η πλειοψηφία

Η Βίλλυ θεωρεί ότι ο κινηματογράφος μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον αυτισμό, παρόλα αυτά, δεν είναι πολλοί οι άνθρωποι που επικοινωνούν μαζί της ενώ δεν έχουν κάποιο κοντινό τους πρόσωπο με την συγκεκριμένη αναπτυξιακή διαταραχή.

«Πιο πολλά μηνύματα έχω δεχτεί από οικογένειες. Η ταινία έχει 43.000 προβολές στο Vimeo. Πιστεύω ότι δεν είναι όλες οι προβολές από οικογένειες με αναπηρία. Δεν μου έχει στείλει, όμως, κάποιος μήνυμα λέγοντας μου ότι δεν ήξερε τι είναι ο αυτισμός και έμαθε μέσω της ταινίας», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Θέλοντας να απενοχοποιήσουμε και να «διώξουμε» το στίγμα που συνοδεύει τον αυτισμό, έχουμε φέρει στο επίκεντρο τις περιπτώσεις υψηλής λειτουργικότητας. Ωστόσο, ο αυτισμός δεν είναι μόνο αυτό. Όπως εξηγεί η Βίλλυ «Όλοι νομίζουν ότι ο αυτισμός είναι τα παιδάκια που κάθονται, μιλάνε, μπορούνε να πάνε στο μπάνιο μόνα τους, τρώνε μόνα τους, μπορούν να πάνε σχολείο με μία παράλληλη στήριξη, δεν είναι μόνο αυτό».

Αυτό που κάνει την ταινία της Κωτούλα να ξεχωρίζει είναι το γεγονός ότι καταφέρνει να βρει τον τρόπο να μιλήσει για έναν ενήλικα με αυτισμό που δεν έχει μουσικό αυτί, ούτε είναι διάνοια στα μαθηματικά, είναι απλώς ένας άνθρωπος που ηχολαλεί, αγαπά τις μηχανές και «σώζει» τον γείτονά του.

«Σε ελληνικές ταινίες που βγαίνουν τώρα δεν έχω δει να υπάρχει υπόθεση με αυτισμό», επισημαίνει. Θέλοντας να αισιοδοξεί για το μέλλον, τονίζει ωστόσο «Θέλω να πιστεύω ότι από τη στιγμή που βρέθηκα εγώ και το έκανα μόνη μου, θα βρεθούνε κι άλλοι. Μπορεί να αργήσουν αλλά θα βρεθούν».

«Δεν έχω ψάξει όλες τις ταινίες του εξωτερικού για να σου πω. Μου έχουν πει για το Μαύρο Μπαλόνι, ότι είναι μία ταινία που δείχνει (αυτισμό) χαμηλής λειτουργικότητας. Αυτά λειτουργούν και κάπως με την "μόδα". Ο αυτισμός δεν είναι μόδα, δε θα περάσει, είναι μία ισόβια κατάσταση», καταλήγει.

Δες την ταινία «Η Ρουτίνα» στο παρακάτω βίντεο

Η Ρουτίνα / Τhe Routine from Creative Icon Films on Vimeo.

*Όλες οι εικόνες του άρθρου παραχωρήθηκαν στο queen.gr από την Καλλιόπη Βίλλυ Κωτούλα