Στέλλα Φιλιπποπούλου: «Κάθε χρονιά μου τη θυμάμαι ανάλογα με τη σειρά ή την ταινία που μόνταρα»

Ο μοντέρ είναι ένας αφανής, αλλά πολύ σημαντικός «ήρωας» σε όλα τα είδη των κινηματογραφικών και τηλεοπτικών παραγωγών. Ο πρώτος άνθρωπος που μαζί με τον σκηνοθέτη θα δει, θα αξιολογήσει και θα δώσει πνοή στο υλικό που βιντεοσκοπήθηκε ή κινηματογραφήθηκε. Δεν θα συνθέσει απλά τις εικόνες, δεν θα τις συνδυάσει μόνο με τον ήχο, αλλά θα μετουσιώσει πρακτικά την έμπνευση του σεναριογράφου και το όραμα του σκηνοθέτη σε κάτι απτό για το κοινό.

Από τα δικά του χέρια καθορίζεται αυτό που ο θεατής στο τελικό στάδιο θα θαυμάσει. Η Στέλλα Φιλιπποπούλου, εδώ και 35 χρόνια, είναι μοντέρ σε δεκάδες τηλεοπτικές σειρές και κινηματογραφικές παραγωγές (Μεταξύ των οποίων «Η Αίθουσα του Θρόνου», «Οι Απαράδεκτοι», «Το 10», «Αν», «Δύο μέρες μόνο» «Maestro», «Ψυχοκόρες», «Καζαντζάκης», «Αναφορά στον Ιωάννη Καποδίστρια»).

Και μοιράστηκε μαζί μας στο Queen.gr με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Τηλεόρασης, μνήμες από το παρελθόν και ειδήσεις από το μέλλον, με την εξέλιξη της ΑΙ τεχνολογίας και στον δικό της τομέα.

«Εν αρχή ην ο λόγος. Η εικόνα, είναι το μέσο που θα μεταφέρει στον θεατή το κείμενο»

Πώς ξεκίνησε για εσάς το μαγικό ταξίδι στην ελληνική τηλεόραση; Σε ένα επάγγελμα που δε γνωρίζει ωράρια και έχει πολλές πρακτικές δυσκολίες;

Με πάτε πολλά χρόνια πίσω στο 1989, όταν η ιδιωτική τηλεόραση έκανε την εμφάνιση της και ένας φίλος σκηνοθέτης μου μίλησε για το studio ATA. Ήταν σαν να μου μιλούσαν για το όνειρο, για την είσοδο μου στο χώρο του φανταστικού, ήταν τόσο λαμπερό αυτό που ζούσα, ήταν χαρά και δημιουργία. Ό,τι φτιάχναμε το έβλεπε ο κόσμος, το συζητούσε και ήταν πολύς αυτός ο κόσμος τότε. Ναι, υπήρχαν απαιτητικά ωράρια, στην αρχή λιγότερο και μετά πολύ περισσότερο και το ίδιο το μοντάζ γινόταν πιο απαιτητικό στο πέρασμα του χρόνου και ο χρόνος περιορισμένος, γιατί υπήρχε το όριο μεταξύ του γυρίσματος και της προβολής. Το μοντάζ ήταν πάντα ανάμεσα. Οπότε οι ώρες δουλειάς πρέπει να χωρέσουν σε λιγότερες μέρες, άρα οι μέρες έπρεπε να γίνουν πιο μεστές από άποψη χρόνου. Έρχεται όμως το αποτέλεσμα και δικαιώνει αυτή την κούραση.

Για πολλούς το μοντάζ είναι μία πρακτική διαδικασία που έχει να κάνει με την τεχνολογία. Είναι όμως και μία ξεχωριστής μορφής, τέχνη;

Η τεχνολογία είναι ένα σπουδαίο εργαλείο για το μοντάζ αλλά και για άλλες ειδικότητες. Δημιουργεί συνθήκες καλύτερης επεξεργασίας του υλικού, δίνει δυνατότητες για περισσότερο υλικό και για πολύ περισσότερους συνδυασμούς του υλικού διατηρώντας την ποιότητα του πρωτογενούς. Κανένα αποτέλεσμα όμως, δεν θα προέκυπτε αν κάποιο μυαλό δεν είχε σκεφτεί να δώσει μια διαδοχή του υλικού τέτοια που να εξυπηρετεί, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το σενάριο, το ρυθμό και την υποκριτική.

Η συναρμογή των πλάνων και της εικόνας, δημιουργεί και μία ξεχωριστή ενότητα χρόνου. Τι σημαίνει ο χρόνος για εσάς;

Ο χρόνος, ένα σημαντικό μέρος της διαδικασίας. Και επειδή κάθε φορά η διαδικασία είναι μοναδική, χωρίς τίποτα το διαδικαστικό, πρέπει να της δίνεται ο χρόνος ώστε να παραχθεί ένα αποτέλεσμα, που να περιέχει όλα τα καλά στοιχεία του γυρίσματος, που αυτά θα μεταφέρουν στον θεατή την ιστορία. Μερικές φορές το τελικό αποτέλεσμα είναι παράγωγο μιας προσπάθειας, άλλες φορές όμως χρειάζονται πολλές προσπάθειες για να επιτευχθεί.

Είστε ο πρώτος άνθρωπος που σε μία ταινία, μία σειρά, ένα τηλεοπτικό project, βλέπετε το πρωτογενές υλικό. Είναι μία θέση μεγάλης ευθύνης γιατί μπορεί να διαμορφώσετε και το τελικό αποτέλεσμα που θα δει ο θεατής;

Ο μοντέρ είναι ο πρώτος θεατής. Σίγουρα το τελικό μοντάζ είναι αυτό που θα δει ο θεατής. Όμως αυτό δημιουργείται από συνεργασίες. Συνεργασία με τον σκηνοθέτη πολύ στενή και απολύτως παραγωγική, μετά έρχεται η μουσική και στο τέλος σκηνή σκηνή, πλάνο πλάνο ενώνονται για να φτιάξουν το τελικό αποτέλεσμα. Εδώ να πούμε και για το ρόλο του παραγωγού που λειτουργεί κομβικά με τις υποδείξεις του στη διαμόρφωση του τελικού αποτελέσματος.

Πόσο εύκολο είναι να «σώσετε» το λάθος;

Το λάθος είναι λάθος και δεν ξέρω αν σώζεται. Αυτό που ίσως μπορεί να γίνει είναι να αξιοποιηθεί. Να χρησιμοποιηθεί δηλαδή αλλιώς από ότι ήταν αρχικά η χρήση του ή να χρησιμοποιηθεί σε άλλο σημείο ώστε να μην είναι φανερό. Άλλες φορές το λάθος γίνεται να περάσει σαν άποψη και το αποτέλεσμα μπορεί να είναι ενδιαφέρον. Το υλικό είναι εύπλαστο και μας δίνει αυτές τις δυνατότητες.

Πόσο σημαντική είναι η γενικότερη αισθητική που πρέπει να έχει ένας μοντέρ; Χρειάστηκε σε κάποια περίπτωση με τις δικές σας παρεμβάσεις να αλλάξει ολοκληρωτικά η εικόνα;

Η αισθητική είναι πρωταρχικής σημασίας. Αυτές οι δουλειές που σχετίζονται με το αισθητικό αποτέλεσμα φαντάζεστε να γίνονται από ανθρώπους χωρίς αισθητική; Πολλές φορές στο μοντάζ, μπορεί να συζητηθούν και να δοκιμαστούν διάφορες εκδοχές όταν αυτό είναι απαραίτητο. Δεν ξέρω αν και πόσο έχω αλλάξει ολοκληρωτικά την εικόνα, αλλά σίγουρα έχω παρέμβει ώστε κάποια πράγματα να μη φανούν ή να μη μείνουν όπως αρχικά ήταν. Εννοείται ότι όλοι παλεύουμε για ένα αισθητικό αποτέλεσμα.

Μεγαλύτερη δύναμη έχει η εικόνα ή ο λόγος;

Εν αρχή ην ο λόγος. Λόγος λέγοντας εννοώ το κείμενο, το σενάριο. Η εικόνα είναι το μέσο, η «γλώσσα» που θα μεταφέρει στον θεατή το κείμενο. Όσο πιο εύγλωττη είναι η γλώσσα με ποικιλία λέξεων και λέξεις με συναισθήματα τόσο το αποτέλεσμα θα είναι πιο δυνατό. Σε αυτό συνεισφέρουν όλες οι ειδικότητες της ομάδας.

Μπορούμε εύκολα να ξεχωρίσουμε μία καλή ή μία κακή ερμηνεία, μία καλή ή κακή σκηνοθεσία. Πώς όμως μπορούμε να αναγνωρίσουμε ένα καλό ή κακό μοντάζ;

Νομίζω ότι δεν είναι εύκολο να ξεχωρίσουμε ένα καλό μοντάζ. Είναι μέρος του συνόλου. Όσο καλύτερο υλικό έχουμε, το οποίο επεξεργάζεται ένας καλός μοντέρ, τόσο καλύτερο μοντάζ θα έχουμε. Είμαστε μέρος μιας «ορχήστρας» που όσο καλύτερη ορχήστρα έχουμε τόσο καλύτερο το αποτέλεσμα. Όπως η επιλογή των μουσικών σε μια ορχήστρα είναι πολύ σημαντική, έτσι και στη δουλειά μας. Βέβαια σήμερα που οι θεατές είναι πιο εκπαιδευμένοι ίσως κάποιοι να μπορούν να αντιληφθούν ένα καλό μοντάζ. Αντίθετα πάλι νομίζω ότι το κακό μοντάζ είναι εμφανές. Δεν ξέρουμε τι δυνατότητες είχε ο μοντέρ ξέρουμε όμως ότι το αποτέλεσμα δεν είναι ωραίο. Δεν ρέει, κουράζει. Ξέρετε δεν είναι μόνο ικανότητα να χρησιμοποιούμε καλά το υλικό, αλλά μεγάλη ικανότητα είναι, να μη χρησιμοποιούμε άχρηστα πράγματα του υλικού.

Είναι ωφέλιμο ή όχι ο μοντέρ να παρακολουθεί και την παραγωγική διαδικασία, τα γυρίσματα δηλαδή;

Ναι, η διαδικασία του γυρίσματος δίνει καλύτερη εικόνα στον μοντέρ για να καταλάβει ποιο είναι το ζητούμενο και για ποιο λόγο το γύρισμα γίνεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Η έλλειψη χρόνου όμως, πολλές φορές δεν δίνει αυτή τη δυνατότητα. Η εμπειρία όμως μου έχει διδάξει ότι, και χωρίς να παρακολουθήσεις το γύρισμα το υλικό «μιλάει». Και μας δίνει δρόμους και οι δρόμοι αυτοί ανοίγουν και άλλους δρόμους προς το αποτέλεσμα. Σημαντικής σημασίας είναι και η συνεργασία με τον σκηνοθέτη που δίνει μεγάλη κατεύθυνση στο πως θα προχωρήσουμε για να έχουμε ένα κοινά αποδεκτό αποτέλεσμα.

Στο επίπεδο της συνεργασίας με τον σκηνοθέτη, πόσο σημαντική είναι η προεργασία για να αποκτήσετε μαζί του ή μαζί της κοινό κώδικα επικοινωνίας, αλλά και κοινό στόχο για το αποτέλεσμα;

Ο σκηνοθέτης είναι το Α και το Ω μιας δουλειάς. Όσο πιο καλά έχουμε συγχρονιστεί τόσο πιο καλά κινείται η διαδικασία και τόσο πιο αβίαστο και ικανοποιητικό είναι το αποτέλεσμα. Φανταστείτε ο ένας να πηγαίνει προς τη μία κατεύθυνση και ο άλλος προς άλλη, θα ήταν καταστροφικό. Στην φάση της προεργασίας συζητιούνται πολλά πράγματα, αλλά και στη πορεία της διαδικασίας γίνονται πολλές συζητήσεις. Ο σκηνοθέτης έχει το σύνολο, και εμείς παρακολουθούμε και υπηρετούμε το μέρος, που όμως αυτό θα συνεισφέρει όσο μπορεί καλύτερα στο τελικό αποτέλεσμα. Εννοείται βέβαια ότι πρέπει να υπάρχει ελευθερία, γιατί διαφορετικά καταργείται η δημιουργικότητα. Αυτό που είναι ζητούμενο είναι το πως ο μοντέρ βλέπει και αξιοποιεί το υλικό πριν από τον οποιονδήποτε.

Υπάρχει μία συσχέτιση εικόνας και λόγου, αλλά υπάρχει και ο παράγοντας του ήχου, της μουσικής. Εκεί είναι απαραίτητες και κάποιες ξεχωριστές γνώσεις;

Μεγάλο κεφάλαιο η μουσική, αλλά και ο ήχος γενικότερα. Κατά τη γνώμη μου ισότιμα σημαντικό με την εικόνα. Φαντάζεστε να έχετε μια ωραία σειρά και να μην ακούτε τι λένε; Και επιμένω στο κομμάτι του ήχου γιατί έχουμε δει εξαιρετικές ταινίες συνήθως που δεν έχουν καθόλου μουσική. Όμως ο ήχος είναι τόσο σημαντικός που έχει δημιουργήσει απίστευτα συναισθήματα. Όλα όμως είναι πολύ χρήσιμα εργαλεία και η μουσική δίνει ρυθμό πολλές φορές εκεί που έχει χαθεί. Η καλή χρήση του κάθε τι είναι για το καλό του αποτελέσματος.

Η AI τεχνολογία πόσο έχει αλλάξει το μοντάζ και πόσο ακόμη, θετικά ή αρνητικά θα το επηρεάσει στο μέλλον;

Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει δώσει μεγάλες δυνατότητες στα προγράμματα μοντάζ που χρησιμοποιούμε ώστε πολλά πράγματα να γίνονται πιο εύκολα και αυτό συνεχώς εξελίσσεται. Άρα μας βοηθάει να αξιοποιούμε πιο δημιουργικά τον χρόνο και λιγότερο διαδικαστικά. Προσωπική μου γνώμη είναι πως η παρουσία της ανθρώπινης νοημοσύνης είναι ζητούμενο και για τη χρήση της AI τεχνολογίας.

Θέλω να θυμηθείτε στιγμές, εικόνες από συνεργασίες σας που και για συναισθηματικούς λόγους, σήμαιναν κάτι ξεχωριστό για εσάς. Για ποιες δουλειές σας αισθάνεστε μία μεγαλύτερη περηφάνια;

Οι συνεργασίες στο μοντάζ επειδή είναι εντελώς προσωπικές, πολλές φορές σε καθημερινή βάση, δημιουργούν έντονες συναισθηματικές στιγμές και σχέσεις. Σκέφτεσαι κοινά με τον σκηνοθέτη, δημιουργείς κοινά, χαίρεσαι για το αποτέλεσμα που προκύπτει, στενοχωριέσαι για το αποτέλεσμα που δεν προκύπτει. Θυμάμαι πολλά πράγματα από όλα αυτά τα χρόνια και επειδή έχει φύγει και το στοιχείο της κούρασης, της πίεσης και του εκνευρισμού γίνονται όλα ξεχωριστά κομμάτια.

Ξεχωρίζω κάποιες δουλειές οι οποίες όμως ξεχώρισαν και από το κοινό και αυτό με κάνει να πιστεύω ότι όσο κι αν καταλαβαίνει ή δεν καταλαβαίνει κάποιος την δουλειά σου, έρχεται το αποτέλεσμα και επιβεβαιώνει ότι αυτό που έγινε με αγάπη, έμπνευση, κέφι, περνάει στον κόσμο έστω κι αν έχει δαπανηθεί πολύς, μα πολύς χρόνος.