Deepfakes ή αλλιώς η πανδημία του διαδικτύου: Πώς η παραπληροφόρηση παράγει ψευδείς αναμνήσεις

Η παραπληροφόρηση έχει εξελιχθεί σε πανδημία στην εποχή του Διαδικτύου. Αυτή η μάστιγα, υπονομεύει τη διαπροσωπική εμπιστοσύνη, εντείνει την πολιτική πόλωση, απειλεί την κοινωνική τάξη και δημιουργεί φόβο και αβεβαιότητα. Οι βλαβερές συνέπειες είναι τεράστιες τόσο για τα άτομα όσο και για την κοινωνία στο σύνολό της.

Για να μας «φτάσει» η παραπληροφόρηση, πρέπει εν μέρει να την «αποδεχτούμε».

Ωστόσο, δεν είναι όλες οι παραπληροφορήσεις εξίσου πειστικές και αποτελεσματικές στη δημιουργία ψευδών πεποιθήσεων ή ψευδών αναμνήσεων. Η έρευνα που διαβάζουμε στο Psychology Today δείχνει ότι παράγοντες όπως ο συναισθηματικός τόνος και η λογική συνοχή ενός ειδησεογραφικού μηνύματος επηρεάζουν το πώς αντιλαμβανόμαστε την ειλικρίνειά του.

Πώς να εντοπίσεις έναν ψεύτη και πώς να προστατευτείς από ψεύτικους ανθρώπους ψευδείς πολιτικές

Σε πρόσφατη μελέτη, εξετάστηκε ο ρόλος της κεντρικότητας των πληροφοριών στη δημιουργία ψευδών αναμνήσεων. Οι κεντρικές πληροφορίες αναφέρονται στα βασικά στοιχεία ενός γεγονότος, όπως οι πρωταγωνιστές και τα βασικά συμβάντα (π.χ. η Angie έδωσε χρήματα σε έναν κιθαρίστα του «δρόμου»), ενώ οι περιφερειακές αφορούν λεπτομέρειες του πλαισίου (π.χ. άνθρωποι περπατούσαν στο δρόμο). Οι κεντρικές πληροφορίες καθορίζουν το νόημα του γεγονότος, γι' αυτό και η κεντρική παραπληροφόρηση (π.χ. ο τύπος έπαιζε βιολί αντί για κιθάρα) γίνεται πιο εύκολα αντιληπτή ως ψευδής, σε αντίθεση με την περιφερειακή παραπληροφόρηση (π.χ. υπήρχε μια ομάδα δρομέων κοντά).

Στη μελέτη, οι συμμετέχοντες παρακολούθησαν GIF που παρουσίαζαν καθημερινά γεγονότα και στη συνέχεια εκτέθηκαν σε προσομοιωμένα tweets με αληθείς ή ψευδείς πληροφορίες για τα GIF. Όταν αργότερα κλήθηκαν να θυμηθούν τα γεγονότα, παρατηρήθηκε ότι οι ψευδείς πληροφορίες που εμφανίζονταν σε tweets αναγνωρίζονταν πιο εύκολα ως αληθινές, ιδιαίτερα οι περιφερειακές ψευδείς πληροφορίες, οι οποίες έγιναν αποδεκτές με λιγότερη αντίσταση από τις κεντρικές.

Αυτό δείχνει ότι η έκθεση σε διαδικτυακή παραπληροφόρηση, ειδικά όταν αφορά περιφερειακές πτυχές ενός γεγονότος, αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα ψευδών αναμνήσεων. Είναι αξιοσημείωτο ότι, αν και οι Ασιάτες και οι Λευκοί Αμερικανοί συμμετέχοντες έδειξαν παρόμοια μοτίβα ψευδών αναμνήσεων, σε μια περίπτωση οι Ασιάτες επηρεάστηκαν λιγότερο από την παραπληροφόρηση σε σχέση με τους Λευκούς.

Δεν είναι η έκτη αίσθηση: Πώς ένα σφάλμα σκέψης οδηγεί ορισμένους ανθρώπους να βλέπουν φαντάσματα

Το Διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν ενισχύσει τη διάδοση της παραπληροφόρησης, και η έλλειψη αποτελεσματικών μηχανισμών ελέγχου των γεγονότων στις πλατφόρμες έχει επιδεινώσει το πρόβλημα. Η κατανόηση των παραγόντων που συνδέονται με την παραπληροφόρηση είναι απαραίτητη για την αποτελεσματικότερη καταπολέμησή της.

Η παραπληροφόρηση είναι ένα από τα πιο σοβαρά ζητήματα της ψηφιακής εποχής, με τεράστιο αντίκτυπο στην κοινωνία, την εμπιστοσύνη και την αντίληψη των γεγονότων. Καθώς το πρόβλημα επιδεινώνεται από την ταχύτητα και την αδιαφάνεια των κοινωνικών δικτύων, γίνεται σαφές ότι η καταπολέμησή του απαιτεί συνδυασμό εκπαίδευσης, κριτικής σκέψης και πιο αυστηρών μηχανισμών ελέγχου της ακρίβειας των πληροφοριών.

Η ενδυνάμωση των ατόμων με τα εργαλεία να αναγνωρίζουν την παραπληροφόρηση και να αμφισβητούν την αξιοπιστία των πηγών είναι το πρώτο βήμα. Παράλληλα, οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και τα μέσα ενημέρωσης πρέπει να αναλάβουν μεγαλύτερη ευθύνη για τον έλεγχο των περιεχομένων που διακινούνται. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να περιορίσουμε τις επιπτώσεις της παραπληροφόρησης και να διατηρήσουμε την ακεραιότητα της κοινωνικής συζήτησης και της αλήθειας.