Pina Bausch: Μάγισσα ή νύμφη;

Παγκόσμια μέρα χορού σήμερα και οφείλουμε να αναφερθούμε έστω και τόσο συνοπτικά σε ένα από τα μεγαλύτερα ονόματα του σύγχρονου χορού, που εδραίωσε το χάσμα μεταξύ δύο σχολών, εξελίσσοντας την τέχνη- ή τις τέχνες καλύτερα, στο σύνολό τους.

Η Pina Bausch, γεννήθηκε στις 27 Ιουλίου 1940 στο Σόλινγκεν της Γερμανίας. Το πλήρες όνομά της ήταν Philippina Bausch όπως έγινε αρχικά γνωστή στο Έσσεν όπου σπούδασε χορό στη σχολή του Κουρτ Γιόος και το Βούπερταλ,από το 1973. Η Bausch, ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά της Γερμανίας βιώνοντας την πτώση του Ναζισμού και τις συνέπειες του πολέμου. Μεγάλωσε πιστεύοντας πάντα ότι η ζωή είναι ένα ταξίδι, που διανύουμε με στόχο να ψωτίσουμε όσο περισσότερα σκοτεινά σημεία μπορούμε, ακόμη κι αν μας τραβήξουν μέσα τους.

Ξεκίνησε τις σπουδές της στον χορό στα 14, στη Σχολή Φόλκβανγκ του Έσεν, υπό την καθοδήγηση του φιλελεύθερου εξπρεσιονιστή Κουρτ Γιος. Η σκέψη του άσκησε τεράστια επιρροή στην Μπάους. Στα δεκαεννιά της μετακομίζει στη Νέα Υόρκη, όπου φοιτά με υποτροφία στη Σχολή Τζούλιαρντ. Η πορεία της ζωής και της καριέρας της θα καθοριστούν από την αύρα της μητρόπολης. «Η Νέα Υόρκη μοιάζει με ζούγκλα. Όμως εκεί νιώθεις απόλυτα ελεύθερος. Σε αυτά τα δυο χρόνια ανακάλυψα τον εαυτό μου» θα πει. Θα γίνει μέλος του Νέου Αμερικανικού Μπαλέτου και του Μπαλέτου της Όπερας του Μετροπόλιταν και θα συμμετάσχει στις σπουδαιότερες παραστάσεις χορού κατά τη διαμονή της εκεί.

Επιστρέφει στη Γερμανία το 1962 και συνεργάζεται εκ νέου με τον Κουρτ Γιος στο Μπαλέτο Φόλκβανγκ. Το 1968 παρουσιάζει την πρώτη χορογραφία της, τα Θραύσματα. Την ίδια χρονιά αναλαμβάνει και την καλλιτεχνική διεύθυνση του Μπαλέτου. Το 1973 εγκαθίσταται στο Βούπερταλ και ιδρύει το Tanztheater. Οι παραστάσεις που ανεβάζει ξεπερνούν τις τριάντα. Στην αρχή η τοπική κοινωνία δυσφορεί από τις φαινομενικά ακατέργαστες και ρηξικέλευθες εικόνες που βλέπει στη σκηνή. Νιώθει αμηχανία μπροστά στον αντικομφορμισμό της. «Η τέχνη είναι ένα όχημα για κοινωνική κριτική. Ποτέ δεν πρέπει να γίνει μέσο εξωραϊσμού της πραγματικής ζωής» θα πει η Bausch.

Βάζει τους χορευτές της να μιλούν, να τραυλίζουν, να φωνάζουν ακατάληπτα. Η σκηνογραφία της είναι πρωτοποριακή. Στην Ιεροτελεστία της άνοιξης γεμίζει τη σκηνή με βρύα ώστε οι θεατές να βλέπουν, να ακούν και να μυρίζουν την πρωταγωνίστρια της παράστασης Γη. Οι αντιδράσεις για τις μεθόδους, αλλά κυρίως για τη θεματολογία της είναι πολύ εχθρικές. Της στέλνουν απειλητικά γράμματα, την προπηλακίζουν, αρχίζουν να αναρωτιούνται αν τα κονδύλια της πόλης αξιοποιούνται σωστά. Δεν θέλει να ευχαριστήσει τους θεατές. Θέλει να τους κάνει να σκεφτούν και να βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα. Μετά τις αντιδράσεις σκέφτεται να μετακομίσει στο Παρίσι, αλλά τελικά μένει και συνεχίζει ακάθεκτη. Η εχθρότητα της τοπικής κοινωνίας σταδιακά μετατρέπεται σε ανοχή και συγκατάβαση, μέχρι που το παγκόσμιο κοινό αναγνωρίζει την τεράστια σημασία της τέχνης της. Το 2003 η πόλη της παραδίνει το χρυσό κλειδί της. Το όμορφο κλασικό κορίτσι με τα γαλάζια μάτια εξελίχθηκε στην πιο καλτ μορφή του σύγχρονου χορού στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Κριτικοί και κοινό διχάζονταν μέχρι πρότινος γύρω από το όνομά της αποκαλώντας την μάγισσα και σαμάνο. Αμφισβήτησε τον παραδοσιακό ρόλο του χορογράφου που ασχολείται με κωδικοποιημένες κινήσεις. «Αναζητώ να μιλήσω για τη ζωή που μας περιβάλλει, για την ύπαρξη, για μας. Και το πρόβλημα είναι ότι η ζωή δεν μπορεί πάντα να χορευτεί με τις παραδοσιακές αισθητικές φόρμες», έλεγε.

Με αφετηρία ότι «το καινούργιο στην τέχνη κατοικεί στη ζωή», αλλά και με σπάνια διαύγεια, η Pina, έφερε τις πιο ακραίες καταστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης στο προσκήνιο, ξεγυμνώνοντας, ανατέμνοντας και, κυρίως, ερχόμενη σε ρήξη με προϋπάρχουσες θεατρικές συμβάσεις, αρεστές στο κοινό. Επινόησε μια νέα μορφή θεάματος, το χοροθέατρο, που διαφεύγει των κατατάξεων. Δεν είναι ούτε χορός ούτε θέατρο, πρόκειται ίσως για την πιο γνήσια ανατροπή του θεάτρου μέσω του χορού. Σε αυτή τη διαδοχή σκετς και σκηνικών παιχνιδιών που παρουσιάζει, μπορεί κανείς να βρει κάτι από τον ίδιο του τον εαυτό. Ένας μικρόκοσμος με τους φόβους, τις ελπίδες, τις ματαιότητες, τις επιθυμίες ή τις αναμνήσεις που μας κατοικούν. Το μοντάζ αυτού του υλικού βασισμένο στην επανάληψη και την απουσία αφηγηματικής συνέχειας, ρίχνει μοναδικά φως στην συνταρακτική γελοιότητα των ανθρώπινων στερεότυπων, στην απωθημένη επιθετικότητα που συγκαλύπτουν, επιτηδευμένα, ανώδυνες χειρονομίες. Έτσι παίρνει σάρκα και οστά το «συνειδητό ταξίδι στο ασυνείδητο». Οι χορευτές της υποδύονται τον ίδιο τους τον εαυτό, καθώς η Βausch αρνείται να δημιουργήσει χαρακτήρες.

Αποσκοπούσε στη συνειδητοποίηση των αδικιών και ιδιαίτερα της γυναικείας καταπίεσης δίνοντας κοινωνικοπολιτικά νοήματα στον χορό, χωρίς προσωπικές φιλοδοξίες, προβάλλοντας μία αμεσότητα από τα βάθη της ύπαρξης της και των χορευτών της. Τα στοιχεία αυτά προσέδωσαν παγκόσμια αξία στο έργο της. Η δεκαετία του '70 είναι η πιο παραγωγική. Ανεβάζει τα περισσότερα έργα της, ανάμεσα στα οποία τα Aktionen für Tänzer, Tannhäuser-Bacchanals, Fritz, Ιφιγένεια εν Ταύροις, I'll Do You In, Adagio – Fünf Lieder Von Gustan Mahler, Ορφέας και Ευρυδίκη, Wind From The West, Η ιεροτελεστία της άνοιξης, Τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα, Come, Dance With Me, To κάστρο του Κυανοπώγωνα, Renate Emigrates, Café Müller. Κάνει γκεστ εμφανίσεις στα μεγαλύτερα σύνολα της Ευρώπης και αρχίζει τη συνεργασία με τον Ρολφ Μπόρζικ, σύζυγο και μέντορά της στην πρωτοποριακή σκηνογραφία.

Η Pina, ήταν η πρώτη στην Ευρώπη που έβαλε κλασικούς χορευτές να κάνουν release ενώ εκείνη- όπως δήλωσε- έμαθε τη δουλειά της βλέποντας τους χορευτές της και δουλεύοντας μαζί τους. Η Ευρώπη, δεν έμενε ανεπηρέαστη από τη θριαμβική υποδοχή που της επεφύλασσε κάθε χρόνο το Παρίσι. Λίγο λίγο άρχισαν να την καταλαβαίνουν και στην Αμερική, στην Ινδία, την Κίνα και την Ιαπωνία.

Πριν την εμφάνιση της, στο κλασικό μπαλέτο βλέπαμε πράγματα πολύ απλά και απηρχαιωμένα ίσως. Στον μοντέρνο χορό, πάλι, κυριαρχούσαν απρόσωπες, σχηματικές φιγούρες. Με την Pina, το κοινό ταυτίστηκε και εντάχθηκε νοητικά στις σκηνές της που ζωντανεύουν τα συναισθήματα και τις βαθύτερες σκέψεις που κρύβονται μέσα μας. Η έλλειψη κειμένου, απογείωνε της ερμηνείες της ομάδας της- περνώντας μηνύματα μέσα από τα έργα της που επηρέασαν το χορό, το θέατρο, τη φωτογραφία, το σινεμά και όχι μόνο.

Ήταν παραγωγική και αξιοθαύμαστη, επινοητική και συγκινητική συνεχώς, παντρεύοντας αξιοθαύμαστα την λύπη με την ελπίδα και ενσωματώνοντας το ανδρόγυνο στοιχείο σε κάθε θεματική ενότητα. Τα δυο πιο σημαντικά έργα της, είναι το Cafe Muller και η Ιεροτελεστία της άνοιξης- από τα σημαντικότερα του 20ού αιώνα.

Αγαπημένες ατάκες της:

- «Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΔΕΝ ΑΠΕΙΚΟΝΙΖΕΙ ΤΗ ΖΩΗ. Η ΖΩΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΖΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ»
- «ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΑ ΚΑΝΕΝΟΣ»
- «ΤΑ ΕΡΓΑ ΜΟΥ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΜΕΣΑ ΠΡΟΣ ΤΑ ΕΞΩ»

01

16