Στην Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης η Ιωάννα Χρονοπούλου μας μιλά για την ενοχή που κρύβεται σε κάθε ποίημα

Ήρεμη, γλυκιά και με αγάπη για καθετί που κάνει, η Ιωάννα Χρονοπούλου μπορεί να θεωρείται ποιήτρια όχι γιατί αφιέρωσε χρόνο στο να γράψει ένα βιβλίο ποίησης, αλλά διότι κατέφερε να μας βάλει εμάς τους ίδιους στον κόσμο της, στον κόσμο μιας γυναίκας ποιήτριας του σήμερα.

Πώς είναι να είσαι ποιητής/ ποιήτρια σήμερα; Πόσο εύκολα μπορείς να εισαχθείς σε αυτόν τον χώρο; Και τελικά πώς αντιμετωπίζει η σημερινή κοινωνία τον όρο του ποιητή; Για την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, η Ιωάννα Χρονοπούλου - ποιήτρια που εργάζεται και ως photo editor - μίλησε στο Queen.gr και μας έλυσε όλες τις απορίες.

Πόσο εύκολο είναι να είσαι γυναίκα ποιήτρια σήμερα;

Η πρώτη σας ποιητική συλλογή έχει τον τίτλο «Παραλίγο». Με τι συνδέεται για εσάς αυτή η λέξη και τι σας ενέπνευσε για τη δημιουργία αυτής της συλλογής;

Η λέξη παραλίγο άλλοτε αφορά κάτι που έχει αποφευχθεί και άρα μεταφέρει μια αίσθηση ικανοποίησης και άλλοτε αφορά κάτι που έφτασε κοντά στο να ευοδωθεί.

Υπάρχει κάποιο από τα ποιήματα της συλλογής που ξεχωρίζετε; Κι αν ναι, ποιο και για ποιους λόγους το διακρίνετε;

Ξεχωρίζω το «Τι κάναμε εμείς εκείνες τις μέρες» επειδή μέσα του βρίσκονται όλα όσα αγαπώ και επειδή «εκείνες οι μέρες» γίνονται «αυτές οι μέρες», όλο και κάτι βρίσκει να δώσει η ζωή. Ξεχωρίζω και το «Πρώτη δουλειά» γιατί είναι ίσως το πιο αντιπροσωπευτικό του χαρακτήρα μου, των εμμονών μου και της ανάγκης μου να «λειτουργώ κανονικά παρά τις αλλεπάλληλες πτώσεις».

Photo credit: Νίκος Ράζης

Από τι εμπνέεστε για να ξεκινήσετε να γράφετε και κάτω από ποιες συνθήκες το κάνετε;

Δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι υπάρχει αυτό που αποκαλούμε έμπνευση, ή για να μην είμαι απόλυτη, δεν μπορώ να πω ότι λειτουργεί έτσι με εμένα. Η καθημερινότητα είναι η μόνιμη επιρροή, το αστικό περιβάλλον, οι ανθρώπινες σχέσεις, το αγαπημένο πρόσωπο. Αλλά όλα αυτά θα οδηγήσουν σε μια σημείωση, όχι στο ποίημα. Για να υπάρξει το ποίημα απαιτείται άλλη δουλειά. Ησυχία και σταθερότητα. Δεν μπορώ να εμπλέκω το συναίσθημά μου όταν γράφω, δεν είμαι ψύχραιμη και άρα το ποίημα δεν θα είναι καλό.

Η Κική Δημουλά ήξερε πως «η ευτυχία δεν βγάζει ποίηση» και η φθορά ήταν μέρος της ζωής της

Υπάρχει κάποιος ποιητής ή ποιήτρια που να υπήρξε πρότυπο για εσάς;

Η Κική Δημουλά ήταν για εμένα η μεγαλύτερη επιρροή μου αναγνωστικά και συγγραφικά, μονίμως επιστρέφω σε εκείνη. Πάντα όταν σκουντάω ανοίγει μια καινούρια πόρτα για εμένα. Όσο την μελετώ τόσο την θαυμάζω, δεν φοβήθηκε το συναίσθημά της, ούτε την αδυναμία της, την έκανε λέξεις κι αυτές οι λέξεις αγκάλιασαν όλο τον κόσμο, ακόμα κι αυτόν που δεν ξέρει τίποτα από ποίηση και για μένα αυτό είναι το μεγαλύτερο κατόρθωμα. Η ποίηση πρέπει να βοηθά με όποιον τρόπο μπορεί. Και η Δημουλά αυτό το κατάφερε. Με εμένα σίγουρα.

Θεωρείτε πως ο συγγραφικός χώρος είναι ανοιχτός σε όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως ηλικίας και φύλου;

Ο συγγραφικός χώρος δεν είναι ανοιχτός, όπως δεν είναι κανένας καλλιτεχνικός χώρος. Στην Ελλάδα σήμερα θεωρώ ότι υπάρχει σαφής βελτίωση σε σχέση με το διαχωρισμό βάσει φύλου, η βραχεία λίστα για το κρατικό βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα αποτελούνταν από έξι γυναικεία ονόματα κι ένα αντρικό. Αλλά αυτό δεν αρκεί.

Λέμε τώρα πως τα πράγματα είναι καλύτερα, ότι έχουμε περισσότερες γυναικείες φωνές, αυτό από μόνο του απλώς υπογραμμίζει το πρόβλημα. Δεν θα ήταν ποτέ αντικείμενο συζήτησης ότι έχουμε αντρικές φωνές. Όσο για την ηλικία, είναι μια παγίδα - ειδικά στο συγγραφικό χώρο. Αν είσαι πολύ νέος υπάρχει ο κίνδυνος να θεωρηθείς επιπόλαιος αν είσαι κάπως πιο μεγάλος αρχίζουν οι περιορισμοί συμμετοχής από διαγωνισμούς, βραβεία κ.ά.. Και όχι ότι έχει μεγάλη σημασία, αλλά είναι κι αυτός ένας τρόπος εισαγωγής και προώθησης.

Είστε μία νέα γυναίκα, ποιήτρια που έχει ήδη εκδώσει μία ποιητική συλλογή. Πόσο εύκολο ήταν τελικά αυτό το «ταξίδι» μέχρι να τα καταφέρετε και τι θα μπορούσαμε να πούμε ότι ακολουθεί στη συνέχεια;

Η διαδικασία έκδοσης είναι επίπονη, αρχικά εκτίθεσαι, αυτό από μόνο του είναι ένα σπουδαίο βήμα, πολύ τρομακτικό στην αρχή, έπειτα αντιμετωπίζεις τα ποιήματα σου ως προϊόν, και είναι κι αυτό πολύ τρομακτικό. Ξαφνικά το βιβλίο αποκτά τιμή και εμπορική υπόσταση. Όλα αυτά αφαιρούν κάπως από τον ρομαντισμό της ποίησης. Είναι βέβαια και απαραίτητα. Σημαντικό είναι να βρεθεί ένας εκδοτικός οίκος που να έχει αντιληφθεί τι θέλει ο κάθε συγγραφέας για το βιβλίο του και να θέλει να το υπηρετήσει. Δεν είναι εύκολο αυτό. Όταν βρεθεί ακολουθεί χαρά, μετά απογοήτευση, μετά πάλι χαρά. Το βιβλίο φεύγει από τα χέρια μας και μέχρι να πέσει στα χέρια του αναγνώστη η αγωνία είναι τεράστια, η επιβεβαίωση είναι λύτρωση και η κριτική η απαραίτητη προσγείωση.

Photo credit: Νίκος Ράζης

Υπάρχει στερεοτυπική αντιμετώπιση απέναντι σε κάποιον που δηλώνει ποιητής εν έτει 2025 στην Ελλάδα;

Διάβασα μια έκφραση της Αν Κάρσον τις προάλλες στο Paris Review: «Η τελειότητα είναι λιγότερο ενδιαφέρουσα. Για παράδειγμα, μια σελίδα με ένα ποίημα είναι λιγότερο ελκυστική από μια σελίδα με ένα ποίημα και κάποιους λεκέδες από τσάι. Διότι οι λεκέδες από τσάι προσθέτουν μια ιστορία». Νομίζω ότι θα δανειστώ αυτήν την σκέψη για να απαντήσω στην ερώτηση. Αν υπάρχουν οι λεκέδες από τσάι, αν υπάρχει η ιστορία που επιβεβαιώνει τον αυτοπροσδιορισμό ποιητής τότε δεν νομίζω ότι υπάρχει στερεοτυπική αντιμετώπιση. Αλλά η δήλωση αυτή απαιτεί και μια απόδειξη. Τώρα αν μιλάμε σε επίπεδο επαγγελματικό, κανείς δεν ζει από την ποίηση, ή μάλλον μόνο από αυτή, ούτε καν αν την εκδίδει.

Υπάρχει καλό ή κακό ποίημα; Επιτυχημένο και αποτυχημένο; Και τελικά, υπάρχουν αντικειμενικότητες στην τέχνη; Κι αν ναι, ποιες είναι αυτές;

Έχω μια παρέα ποιητών, που αποφοιτήσαμε από το ίδρυμα Τάκης Σινόπουλος το 2022, συχνά συζητάμε το σονέτο του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη «ΒΑΟ, ΓΑΟ, ΔΑΟ» και πάντα λέμε πόσο υπέροχο είναι. Τι μοναδική σύλληψη. Αν το δώσεις σε κάποιον, που δεν γνωρίζει, θα σε κοιτάξει το λιγότερο απορημένος. Δεν υπάρχει αντικειμενικότητα στην ποίηση, ούτε στην τέχνη. Αλλά ίσως μάλλον υπάρχει ο «κανόνας». Αυτόν δεν μπορείς να τον απορρίψεις ούτε να τον αποφύγεις. Αυτά διδάσκεσαι, αυτά ακολουθείς όσο εξελίσσεσαι. Και ευτυχώς. Για κάποιον λόγο ανήκουν κάποια πράγματα στον «κανόνα». Το ζήτημα και η πρόκληση είναι να τον κατακτήσεις τόσο καλά που ύστερα να μπορείς να τον απορρίψεις.

Photo credit: Νίκος Ράζης

Πόσο ρεαλιστικό είναι το να αμείβεται κάποιος μόνο από την τέχνη του και ιδιαίτερα από τη συγγραφή;

Αναλόγως την τέχνη, οι οπτικές τέχνες ή τουλάχιστον κάποιες από αυτές πληρώνονται. Αναλόγως το επίπεδο του καλλιτέχνη και την δικτύωση του. Κάποιοι συγγραφείς μετά από χρόνια ίσως καταφέρνουν να ζουν από τον κλάδο τους, και πάλι όχι μόνο από την συγγραφή, κάνουν επιμέλειες, μεταφράσεις κ.λ.π. Διαχρονικά η τέχνη θεωρήθηκε περισσότερο χόμπι παρά επάγγελμα, όσο κρίμα κι αν είναι αυτό.

Υπάρχουν σήμερα αρκετοί αξιόλογοι ποιητές των οποίων το έργο δεν είναι γνωστό στο ευρύ κοινό; Πότε αναγνωρίζεται τελικά ένα ποίημα;

Η γενιά μου έχει πάρα πολλούς ποιητές, και μιλώ μόνο για την Ελλάδα που δεν τους ξέρει το ευρύ κοινό. Γιατί το ευρύ κοινό δεν διαβάζει ποίηση. Η πεζογραφία στην Ελλάδα και προωθείται και διαβάζεται περισσότερο.

Οι εκδοτικοί δεν επενδύουν τόσο στην ποίηση όσο στην πεζογραφία. Και είναι ίσως λογικό καθώς μιλάμε για μια εμπορική διαδικασία. Εκδίδονται παρ’ όλα αυτά αρκετά βιβλία νέων ποιητών κάθε τρίμηνο. Προσπαθώ να τα διαβάζω όλα. Δεν είναι όλα καλά. Αλλά πάντα βρίσκω ένα δύο που κρατάω στην άκρη. Κι αυτό δεν είναι λίγο. Δεν ξέρω τι ακριβώς είναι αναγνώριση για ένα ποίημα. Όταν είδα το όνομα μου στην βραχεία λίστα για το κρατικό βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα ένιωσα ανακούφιση και χαρά. Παρόμοια ανακούφιση και χαρά ένιωσα από τον πρώτο άγνωστο σε εμένα άνθρωπο που διάβασε τα ποιήματα μου κι ένιωσε την ανάγκη να μου το πει. Ένα ποίημα για εμένα αναγνωρίζεται όταν κάποιος το αγαπήσει.

Πιστεύετε πως οι νέες τεχνολογίες και τα social media έχουν αλλάξει τον τρόπο που η νέα γενιά αντιλαμβάνεται την ποίηση και την δημιουργεί; Υπάρχει μια νέα «ποιητική διαδικασία» που ξεκινά;

Είμαι πάντα λίγο δύστροπη με την ποίηση και τα social media, αν και έχω, και τα χρησιμοποιώ, και πολύ συχνά θα ποστάρω κάτι ωραίο που διάβασα. Νιώθω την ανάγκη να το δείξω. Ίσως το δει και κάποιος άλλος κι έτσι ανοίξει ένας διάλογος. Αλλά για μένα αυτός είναι ο μόνος τρόπος που μπορώ να χρησιμοποιήσω τα social media σε σχέση με την ποίηση. Η ποίηση των social media που ξεκινάει από μικροαφορμές γράφεται γρήγορα και επιπόλαια δεν είναι κάτι που με αφορά. Η ποιητική διαδικασία στο μυαλό μου είναι μια, και δεν μπορεί να εμπλέκεται ο τόσος θόρυβος των social media. Τα likes θα μπερδέψουν την κρίση του ποιητή. Δεν μπορείς να γράφεις ποίηση κοιτώντας σε ποιον αρέσει και σε ποιον όχι. Γράφεις τσιτάτα με αυτόν τον τρόπο.

Σήμερα είναι η Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, έχει κάποιον ιδιαίτερο συμβολισμό για εσάς;

Είναι ωραίο που η Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης είναι κοντά στην εαρινή ισημερία. Είναι ωραίο που η πόλη γεμίζει εκδηλώσεις για την ποίηση. Γίνεται μια πολύ μεγάλη προσπάθεια από τους ποιητές στην Ελλάδα να γίνει η ποίηση κομμάτι της παιδείας μας. Να μην σκεφτόμαστε μόνο τον Ελύτη ή τον Σεφέρη όταν μιλάμε για ποίηση. Όχι ότι δεν πρέπει να σκεφτόμαστε αυτούς. Αυτοί είναι το σχολείο μας, αλλά σήμερα θα υπάρχουν εκδηλώσεις που θα ακουστούν πολλές νέες ποιητικές φωνές. Θα ήταν ωραία να παρακολουθήσει ο κόσμος μερικές. Ή έστω να αγοράσει ένα νέο βιβλίο ποίησης.

Photo credit: Νίκος Ράζης