«H Γέφυρα του Λονδίνου έπεσε» μαζί και η μοναρχία - Τι συμβολίζει η απώλεια της βασίλισσας Ελισάβετ

«H Γέφυρα του Λονδίνου έπεσε»

Την τελευταία της πνοή στο κάστρο του Μπαλμόραλ της Σκωτίας σε ηλικία 96 ετών άφησε η βασίλισσα Ελισάβετ* την Πέμπτη 8 Σεπτεμβρίου 2022. Αν θέλουμε να λέμε αλήθειες, πολλά site ανά τον κόσμο έχουν μία death list με ανθρώπους που έχουν γράψει μεγάλη ιστορία και που ο θάνατός τους θα προκαλέσει αναστάτωση και παράπλευρες απώλειες. Και η #queen Elizabeth -ή μάλλον το άβολο Eliza-death κατά τον διαδικτυακό κόσμο, ήταν από τις πρώτες σε αυτή τη λίστα εδώ και αρκετά χρόνια. Το ότι «η Γέφυρα του Λονδίνου έπεσε» έγινε γνωστό ως μέρος του σχεδίου «Unicorn» που ετοίμασε η ίδια -πριν ανακοινωθεί επισήμως- και ο κώδικας «D-Day» (το day-to-day πρωτόκολλο από τη μέρα θανάτου μέχρι την ταφή) είναι μελετημένο στη λεπτομέρεια. Αν θέλουμε να λέμε και άλλες αλήθειες, όμως, είναι πως σε αυτές συγκαταλέγεται και το πιθανότατο τέλος της μοναρχίας.

«H Γέφυρα του Λονδίνου έπεσε» και πιθανότατα και η μοναρχία

«Τη βασιλεία πολλοί εμίσησαν, τη βασίλισσα λιγότερο(ι)», θα μπορούσε να πει κάποιος για τα ανάμεικτα συναισθήματα που τρέφει μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού για την αποθανούσα βασίλισσα Ελισάβετ Β’. Τρεις μόλις μήνες μετά τους εορτασμούς του Πλατινένιου Ιωβηλαίου, τα Ανάκτορα του Μπάκιγχαμ ανακοίνωσαν τα δυσάρεστα νέα του θανάτου της με μία λιτή ανακοίνωση.

Θα έλεγε κανείς πως, τα ανάμεικτα αυτά συναισθήματα, θα τα έφεραν αποκλειστικά οι Βρετανοί πολίτες. Αν λάβουμε υπόψη τα 70 ολόκληρα χρόνια που πέρασε ως βασίλισσά τους, σίγουρα θα είχε αποκτήσει τους δικούς της «θαυμαστές» και μη. Ωστόσο, τα εν λόγω αντιφατικά αισθήματα, δεν γνωρίζουν από εθνικά σύνορα: όσο παγκοσμιοποιημένα είναι τα πάντα πια, εξίσου διεθνοποιημένο καθίσταται και ένα γεγονός σαν αυτό.

Η μονάρχης υπήρξε ο μόνος αρχηγός κράτους που γνώρισαν ποτέ εκατομμύρια υπήκοοί της στις Βρετανικές Νήσους και την Κοινοπολιτεία. Η μορφή της διακοσμεί εθνικά σύμβολα σε στοιχεία όπως τα κέρματα, τα χαρτονομίσματα και πάρα πολλά τουριστικά σουβενίρ: είναι η Βασίλισσά τους και βρίσκεται κυριολεκτικά παντού.

Ειδικά όταν μιλάμε για τη συγκεκριμένη βασίλισσα, ήταν πολλά περισσότερα από ένα απλά τυπικό αξίωμα που «έπρεπε να υπάρχει» ως ένα απομεινάρι μια τυπολατρικής παράδοσης. Η βασίλισσα Ελισάβετ θεωρήθηκε μητέρα, φίλη, προστάτιδα, μέντορας και γενικά role model, που θα έπαιρνε υπό τις προστατευτικές φτερούγες της κάθε Βρετανό και κάθε Βρετανίδα. Πάντα με κατανόηση, στοργή και ηρεμία, θα ήταν εκεί να εγγυάται και μόνο με την επιβλητική παρουσία της πως όλα βαίνουν καλά. Πολιτικοί ηγέτες πάνε και έρχονται, Ευρωπαϊκές Ενώσεις το ίδιο, αλλά εκείνη υπήρξε μια σταθερή αξία.

Πλέον ξεκινά μια νέα μέρα για το Ηνωμένο Βασίλειο, αφού σύμφωνα με τους αυστηρούς κανόνες της διαδοχής, το στέμμα περνά στον 73χρονο πρωτότοκο γιο της, Κάρολο ΙΙΙ. Εκτός από τον τίτλο και την περιουσία, ο Κάρολος ΙΙΙ αναλαμβάνει και την αρμοδιότητα αδειοδότησης σχηματισμού νέων κυβερνήσεων μετά από εθνικές εκλογές και φυσικά όλα όσα προστάζει το απολύτως αυστηρό πρωτόκολλο.

Προβαίνοντας τώρα πια σε μια δεύτερη ανάγνωση των εξελίξεων, δεν είναι υπερβολή να σπεύσουμε στην καταγραφή ενός διττού συμπεράσματος.

Ειδικότερα, ο θάνατος της βασίλισσας Ελισάβετ θα κάνει πολλούς να συνειδητοποιήσουν ότι αφενός, είχε τεράστια σημασία ως σύμβολο για τον βρετανικό λαό και αφετέρου, ότι οι «τροχοί» του κράτους θα συνεχίσουν να γυρίζουν χωρίς αυτήν. Μοιάζουν μεν αντιφατικά τα δύο αυτά γεγονότα μεταξύ τους, αλλά στην πραγματικότητα το ένα μπορεί κάλλιστα να συνυπάρχει με το άλλο. Η συμβολική αξία της βασίλισσας Ελισάβετ είναι όντως κομβική. Οι κρατικοί μηχανισμοί θα εξακολουθήσουν όμως πράγματι να λειτουργούν κανονικά χωρίς εκείνη.

Δεν θα ήταν ωστόσο υπερβολή να πούμε ότι πρόκειται επί της ουσίας για ένα πολύ καλά στημένο θεατρικό έργο, μια προσποίηση, μια «πράξη» θεατρικού έργου που απαιτεί να τηρηθεί ένα συγκεκριμένο σενάριο.

Η μοναρχία έχει επί της ουσίας τελειώνει με τον θάνατο της βασίλισσας Ελισάβετ και τίποτα δεν θα είναι πια το ίδιο. Το στέμμα και το σκήπτρο θα εξακολουθήσουν μεν να υπάρχουν, αλλά θα λειτουργήσουν για τον Κάρολο ως καλοραμμένα κοστούμια ενός ρόλου που του είχε ανατεθεί ήδη πολύ προτού γεννηθεί. Σε τυπικό επίπεδο, εξακολουθεί να υπάρχει μοναρχία, σε μια σύγχρονη συνταγματική δημοκρατία. Στην ουσία της όμως, η ίδια η αξία της μοναρχίας «έσβησε» με της βασίλισσας Ελισάβετ την τελευταία πνοή.

Προβαίνοντας σε μια σύντομη ιστορική αναδρομή, όταν στέφθηκε η Ελισάβετ, το Ηνωμένο Βασίλειο κατείχε περισσότερα από 70 υπερπόντια εδάφη ως μέρος της αυτοκρατορίας του. Η Ινδία βρισκόταν στην πρώτη πενταετία της ανεξαρτησίας της, η αρχή μιας τάσης που θα συνεχιζόταν για τις επόμενες πέντε δεκαετίες. Η Βρετανική Αυτοκρατορία είχε μόλις κατακερματιστεί, καθώς η μία χώρα μετά την άλλη αποκτούσε την αυτονομία της. Και παρόλο που, οι υπουργοί της Ελισάβετ προσπάθησαν με σφοδρότητα να καταστείλουν τα επαναστατικά κινήματα στην Αίγυπτο, την Κένυα και άλλες χώρες, αναγκάστηκαν τελικά να ακολουθήσουν τα βήματα του βασιλιά Γεωργίου Γ' και να ικανοποιήσουν τα αιτήματά τους για ανεξαρτησία.

Το μικροσκοπικό νησί στον Βόρειο Ατλαντικό, από το οποίο κάποτε κυβερνούσε ως αυτοκράτειρα η προγιαγιά της Ελισάβετ, η βασίλισσα Βικτωρία, δεν θα κατείχε πλέον τα σκήπτρα της παντοδύναμης χώρας. Δεν θα κυριαρχούσε πια στις θάλασσες και δεν θα επέβαλλε με τη βία τη θέλησή της σε όλο τον πλανήτη.

Ακόμη και με αυτά τα δεδομένα, η βασίλισσα Ελισάβετ αποτελούσε πάντοτε την κορωνίδα της ενωτικής πολιτικής, που βοηθούσε στη διατήρηση της ισχύος και της αίγλης του Ηνωμένου Βασιλείου. Ήταν ανέκαθεν παθιασμένη υποστηρίκτρια της Κοινοπολιτείας που διατηρούσε τις νέες ανεξάρτητες χώρες ενωμένες υπό το Στέμμα.

Πέτυχε δε, κάτι εξαιρετικά αξιοσημείωτο. Παρόλο που οι ουσιαστικές εξουσίες της σε αυτές τις χώρες ήταν λίγες, πολλές εξακολουθούσαν να την προσβλέπουν ως αρχηγό του κράτους τους και ζητούσαν την έγκρισή της για τις νέες κυβερνήσεις τους. Και μπορεί να μιλήσαμε προσφάτως για Brexit, αλλά η Ελισάβετ έζησε από πρώτο χέρι την αρχή της λειτουργίας των συναλλαγών της Βρετανίας με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα, τον πρόδρομο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η βασιλική της συναίνεση δόθηκε στην πράξη ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 1972 και φυσικά και στην πράξη κατάργησής της το 2018.

Θα ήταν κατά μία έννοια αναμενόμενο ο Κάρολος να επέτρεπε- έστω απρόθυμα- την αποσύνδεση του βρετανικού κράτους από τη μοναρχία. Ο νέος βασιλιάς θα ηγηθεί μιας Βρετανίας που σε καμία περίπτωση δεν είναι πια η άλλοτε αήττητη αποικιοκρατική δύναμη. Εκείνη που κάποιοι ακόμη αναπολούν με νοσταλγία και, μιλώντας για «περασμένα μεγαλεία», επιθυμούν να αναγεννήσουν.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι μόλις τον Ιούνιο του 2022, ενώ η βασίλισσα Ελισάβετ παρέμενε δημοφιλής μεταξύ των Βρετανών πολιτών, η υποστήριξη για την ίδια τη μοναρχία ως θεσμό σημείωσε πτωτικές τάσεις. Ακόμη, είναι πια σχεδόν γνωστό τοις πάσι ότι ο Κάρολος δεν μπορεί να προσεγγίσει στις δημοσκοπήσει τη δημοφιλία εκείνη της μητέρας του. Αν και τα πηγαίνει καλύτερα από ό,τι στο παρελθόν, οι έρευνες τον θέλουν ακόμη λιγότερο λαοφιλή. Αυτό δεν αποκλείεται βέβαια να αλλάξει και τα δεδομένα να ανατραπούν υπό το πρίσμα του θανάτου της Ελισάβετ, σε ένα είδος συσπείρωσης γύρω από το Στέμμα. Σε κάθε περίπτωση, τέτοιες «αναταράξεις» πιθανότατα να αποδειχθούν εφήμερες.

Να θυμίσουμε στο σημείο αυτό πως στην τελευταία δεκαετία του περασμένου αιώνα, η μοναρχία αντιμετώπισε μια σειρά από προκλήσεις. Το 1992 ήταν το «annus horribilis» (απαίσια χρονιά) για τη βασιλική οικογένεια, όπως είχε παραδεχτεί και η ίδια η Ελισάβετ. Ο πρίγκιπας Κάρολος και η δημοφιλής σύζυγός του Νταϊάνα χώρισαν, όπως και ο πρίγκιπας Ανδρέας και η σύζυγός του Σάρα Φέργκιουσον. Επιπλέον και η πριγκίπισσα Άννα πήρε διαζύγιο και μία πυρκαγιά κατέστρεψε τη βασιλική κατοικία στο Κάστρο του Ουίνδσορ.

Τα χρόνια εκείνα η Μεγάλη Βρετανία πάλευε με την οικονομική ύφεση και η δυσαρέσκεια για τον τρόπο ζωής της βασιλικής οικογένειας διαρκώς εντεινόταν. Έτσι, την ίδια χρονιά η Ελισάβετ συμφώνησε με την κυβέρνηση να καταβάλει φόρο για τα προσωπικά της εισοδήματα.

Το διαζύγιο του Καρόλου και της Νταϊάνας (1996) υπέσκαψαν περαιτέρω την υποστήριξη προς τη βρετανική μοναρχία, η οποία θεωρήθηκε από μία σημαντική μερίδα της κοινής γνώμης ως απαρχαιωμένος θεσμός. Η κριτική εντάθηκε μετά τον αδόκητο θάνατο της δημοφιλούς Νταϊάνας το 1997, όταν η Ελισάβετ αρνήθηκε αρχικά να επιτρέψει να κυματίσει μεσίστια η βρετανική σημαία στα Ανάκτορα του Μπάκιγχαμ.

Όλα αρχίζουν και τελειώνουν με έναν Κάρολο

Ήταν ο πρόγονος και συνονόματός του, ο Κάρολος Α΄, όταν επί του αγγλικού εμφυλίου πολέμου, καθαιρέθηκε και αποκεφαλίστηκε οδηγώντας στην προσωρινή διάλυση της βρετανικής μοναρχίας. Οπότε, θα βλέπαμε- έστω σε επίπεδο ονόματος- την ιστορία να επαναλαμβάνεται. Και μπορεί ο Κάρολος Β' να επέστρεψε στον θρόνο κατά την Αποκατάσταση, αλλά η απόλυτη εξουσία που κάποτε κατείχε ο βασιλιάς έχει εδώ και καιρό αρχίσει να υποχωρεί αμετάκλητα, δίνοντας τη θέση της στην κυριαρχία του Κοινοβουλίου όσον αφορά τις κρατικές υποθέσεις και τη διευθέτησή τους.

Κατά τη διάρκεια των αιώνων που ακολούθησαν, η κατάσταση αυτή παγιωνόταν και η μετατόπιση γινόταν όλο και πιο εμφανής. Η μοναρχία έφτασε να αποτελεί επί της ουσίας ένα συμβολικό σημείο νοσταλγικής υπερηφάνειας και να χάνει τον λειτουργικό της ρόλο. Έτσι, πολλοί είναι όσοι έχουν ήδη χαρακτηρίσει την Ελισάβετ ως την τελευταία Βρετανίδα μονάρχη, που είχε πραγματική αξίωση να κυβερνά τον βρετανικό λαό.

Φυσικά, η πρωθυπουργός Liz Trus έκανε ως όφειλε την αναγνώριση του Καρόλου ως του νέου Βασιλιά, λέγοντας όλα όσα προβλεπόταν να πει: «Του προσφέρουμε την πίστη και την αφοσίωσή μας, όπως ακριβώς η μητέρα του αφιέρωσε τόσα πολλά, σε τόσους πολλούς, για τόσο πολύ καιρό. Και με το πέρασμα της δεύτερης ελισαβετιανής εποχής, εγκαινιάζουμε μια νέα εποχή στη μεγαλειώδη ιστορία της μεγάλης μας χώρας, ακριβώς όπως θα επιθυμούσε η Μεγαλειότητά της, λέγοντας τις λέξεις "Ο Θεός να σώζει τον βασιλιά"».

Η αγάπη που έτρεφε ο λαός στο πρόσωπο της βασίλισσας Ελισάβετ Β' πάντως, ήταν έκδηλη και στα δάκρυα που άρχισαν να ρέουν όταν πληροφορήθηκαν τον θάνατό της. Με εκείνη καθισμένη στον θρόνο, οι Βρετανοί πολίτες έζησαν τη μεταπολεμική λιτότητα, τη μετάβαση από την αυτοκρατορία στην Κοινοπολιτεία, το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, την είσοδο του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την αποχώρησή του από αυτήν. Η βασιλεία της διήρκεσε 15 πρωθυπουργούς, ξεκινώντας από τον Winston Churchill, που γεννήθηκε το 1874, και φτάνοντας μέχρι τη Truss, που γεννήθηκε 101 χρόνια αργότερα, το 1975.

God saved the queen

Κατά τη διάρκεια του πολέμου αντάλλασσε επιστολές με τον τρίτο ξάδελφό της, τον Φίλιππο, πρώην πρίγκιπα της Ελλάδας και της Δανίας (γεννημένο στην Κέρκυρα), ο οποίος υπηρετούσε στο Βασιλικό Ναυτικό. Το ειδύλλιό τους άνθισε και το ζευγάρι παντρεύτηκε στις 20 Νοεμβρίου 1947, με τον πρίγκιπα να παίρνει τον τίτλο του Δούκα του Εδιμβούργου. Το πρώτο παιδί τού ζεύγους, ο πρίγκιπας Κάρολος Φίλιππος Αρθούρος Γεώργιος, γεννήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 1948. Ακολούθησαν η πριγκίπισσα Άννα Ελισάβετ Αλίκη Λουίζα (15 Αυγούστου 1950), ο πρίγκιπας Ανδρέας Αλβέρτος Χριστιανός Εδουάρδος (19 Φεβρουαρίου 1960) και ο πρίγκιπας Εδουάρδος Αντώνιος Ριχάρδος Λουδοβίκος (10 Μαρτίου 1964).

Εκείνη αναφερόταν στο πρόσωπό του περιγράφοντάς τον ως «τη δύναμη και τη στήριξή της». Ο γάμος τους διήρκησε 74 χρόνια μέχρι τον θάνατό του το 2021, σε ηλικία 99 ετών. Θα έλεγε κάποιος ρομαντικός πως πλέον, οι δυο ψυχές είναι ελεύθερες να συναντηθούν ξανά σε κάποιο άλλο «βασίλειο».

Όσον αφορά την προσωπικότητά της, η βασιλική βιογράφος και συγγραφέας του βιβλίου Elizabeth the Queen: The Life of a Modern Monarch, Sally Bedell Smith, την περιγράφει ως «πολύ πιο ζωντανή στην ιδιωτική της ζωή απ' ό,τι βλέπει το κοινό». Ήταν ευχάριστη, γελούσε, είχε αίσθηση του χιούμορ και συνήθιζε να ανταλλάσσει αστεϊσμούς στις συζητήσεις της. Μεταξύ της τέλεσης των βασιλικών υποχρεώσεων, οι βασιλικοί βοηθοί έχουν συνηθίσει να ακούν το χαρούμενο γέλιο της να αντηχεί στις αίθουσες του κάστρου στο κτήμα της στο Sandringham.

Οι επόμενες μέρες, οι «D-Days»

Πίσω στην όχι και τόσο ρομαντική πραγματικότητα, η βασιλική οικογένεια έχει πλέον εισέλθει σε περίοδο πένθους. Και το ίδιο θα ισχύσει για τις προσεχείς ημέρες και για μεγάλο μέρος της εθνικής ζωής της Βρετανίας. Οι επίσημες κρατικές υποχρεώσεις θα ακυρωθούν και οι σημαίες θα κυματίζουν μεσίστιες στις βασιλικές κατοικίες, στα κυβερνητικά κτίρια, σε όλες τις Ένοπλες Δυνάμεις και στις βρετανικές θέσεις στο εξωτερικό. Τα μέλη του Κοινοβουλίου θα αποτίσουν φόρο τιμής στη βασίλισσα, οι καμπάνες των εκκλησιών θα χτυπήσουν πένθημα και θα οργανωθούν εκδηλώσεις μνήμης της από τοπικές και εθνικές οργανώσεις και φιλανθρωπικά ιδρύματα.

Ο νέος βασιλιάς αναμένεται να απευθυνθεί στο έθνος σήμερα Παρασκευή 9 Σεπτεμβρίου, ενώ η κρατική κηδεία της βασίλισσας θα τελεστεί τις επόμενες δύο εβδομάδες. God saved the queen.

Το Στέμμα

Η βασίλισσα Ελισάβετ φόρεσε το στέμμα για 70 συναπτά έτη. Ανέβηκε στο θρόνο το 1952, σε ηλικία 25 ετών, μέχρι που άφησε την τελευταία της πνοή και κρέμασε το "The Crown" της στις 8 Σεπτεμβρίου του 2022 έχοντας πλήρη οξυδέρκεια προδομένη όμως από το σώμα της- σύμφωνα με τις ελάχιστες πληροφορίες που διέρρευσαν αναφορικά με την υγεία της.

Η Ελισάβετ υπήρξε μία από τις πλουσιότερες γυναίκες στον κόσμο, με περιουσία που ξεπερνούσε τις 350 εκατ. λίρες, σύμφωνα με τους Τάιμς του Λονδίνου (2020). Ήταν γνωστή η αγάπη της για τα άλογα και τις ιπποδρομίες, ενώ ήταν δεινή ιππεύτρια και ιδιοκτήτρια δρομώνων ίππων.

Τα τελευταία χρόνια, το παγκόσμιο ενδιαφέρον του κοινού για την Ελισάβετ και τη βασιλική οικογένεια διατηρήθηκε σε υψηλά επίπεδα (και) εξαιτίας της δημοφιλούς τηλεοπτικής σειράς του Netflix «Το Στέμμα» («The Crown»).

Τον Απρίλιο του 2021, η βασίλισσα Ελισάβετ έχασε τον σύζυγό της Φίλιππο, για το οποίο είχε πει στην 50ή επέτειο του γάμου τους ότι «ήταν η δύναμη και το στήριγμά μου όλα αυτά τα χρόνια».

Υ.Γ. Κάποιοι λένε (πολλοί) πως η αντίστροφη μέτρηση θανάτου της ξεκίνησε όταν έφυγε από τη ζωή ο επί 74 συναπτά σύντροφος ολόκληρης της ζωής της.

01

03

Υ.Γ.2 Κάποιοι λένε (πολλοί περισσότεροι) πως μαζί με τον θάνατό της θα επέλθει και το τέλος της μοναρχίας.

Υ.Γ. 3 Το σίγουρο είναι πως με τον θάνατο της βασίλισσας Ελισάβετ γράφτηκε ένας κομβικός επίλογος που θα επηρεάσει σε πάρα πολλούς τομείς την ιστορία και που όσο προετοιμασμένος και να ήταν ο κόσμος είναι και το ίδιο απροετοίμαστος.

*Η Ελισάβετ Αλεξάνδρα Μαρία γεννήθηκε στις 21 Απριλίου 1926 στο Λονδίνο και πέθανε στο κάστρο Μπαλμόλαρ, 96 χρόνια μετά.

The End (;)