Βασιλική Κοτρώνη: «Έχω την τύχη να εργάζομαι σε ένα χώρο όπου ο ρόλος των γυναικών αναγνωρίζεται»

Η αισιοδοξία είναι γένους θηλυκού και αυτό από μόνο του μπορεί να σημαίνει πολλά για μια γυναίκα που δεν αφήνει τίποτα στην τύχη, όπως η Βασιλική Κοτρώνη. Αν έπρεπε να στείλει μήνυμα αισιοδοξίας προς πάσα κατεύθυνση, το μυαλό της θα ανέτρεχε πρώτα σε όσες λέξεις έχουν το οριστικό άρθρο «η» προκειμένου να προσδιοριστούν. Με άλλα λόγια, οι θηλυκές λέξεις κρύβουν δύναμη. Όλη εκείνη τη δύναμη την οποία χρειάζονται οι γυναίκες του σήμερα για να αποκτήσουν κίνητρο και να δημιουργήσουν κάτι δικό τους, όπως η Βασιλική Κοτρώνη. Αισιοδοξία, ικανοποίηση, χαρά και ευτυχία είναι τα μυστικά της επιτυχίας της, ενώ προσθέτει και μια λέξη ουδετέρου γένους -αλλά σε καμία περίπτωση ουδέτερου συναισθήματος- όπως το πάθος.

Ολίγον τι τελειομανής, λίγο ξεροκέφαλη, κάπως φλύαρη, κάποιες μέρες είναι και λίγο… τεμπέλα. Όλα αυτά συνυπάρχουν αρμονικά στην πολυσχιδή προσωπικότητά της. Ακόμη, όσο κι αν η ελληνική συγκυρία μας αποτρέπει από αυτό, δεν θα έκανε ποτέ «έκπτωση» στην αξιοκρατία. Και όλα αυτά ενώ απεχθάνεται την υποκρισία, φοβάται τον φυσικό πόνο, και συγχωρεί τα πάντα αρκεί να υπάρχει μία σοβαρή δικαιολογία.

Την ιδιοσυγκρασία της προδίδουν και οι σειρές που ξεχωρίζει, όπως και The night manager, αλλά και η σχέση της με τα βιβλία. Από τα τελευταία αντλεί δύναμη αλλά και ευχαρίστηση. Της αρέσει πολύ να διαβάζει μυθιστορήματα, την ευχαριστεί και την ξεκουράζει. Φυσικά, είναι μια από εκείνες τις γυναίκες που γιορτάζουν ανήμερα της Διεθνούς Ημέρες Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη, που ανακηρύχθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 2015. Με αφορμή το γεγονός δεν θα μπορούσαμε να μη συνομιλήσουμε μαζί της για να μάθουμε πώς πέτυχε σε έναν δύσκολο κλάδο.

Κυρία Κοτρώνη, η Διεθνής Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη γιορτάζεται στις 11 Φεβρουαρίου κάθε χρόνο. Αυτή η ημερομηνία επιλέχθηκε για να τιμήσει τα γενέθλια της Μαρί Κιουρί, μιας πρωτοπόρου φυσικού και χημικού που έκανε πρωτοποριακές συνεισφορές στους τομείς της ραδιενέργειας και της πυρηνικής φυσικής. Αποτελεί υπενθύμιση της σημαντικότατης συνεισφοράς των γυναικών στους τομείς STEM σε όλη την ιστορία και ότι κάθε γυναίκα αξίζει ίσες ευκαιρίες και αναγνώριση. Ποια είναι η μεγαλύτερη ευθύνη που φέρετε ως γυναίκα που διαπρέπει στον κλάδο της και ποιο είναι το μεγαλύτερο μήνυμα που θα θέλατε να προωθήσετε σήμερα με αφορμή αυτή τη γιορτή;

Αποτελεί ευθύνη όλων των γυναικών αλλά και των ανδρών που πιστεύουν στη δύναμη της επιστημονικής γνώσης και όχι στη δύναμη του φύλου να επαναλαμβάνουμε και να υπενθυμίζουμε ότι δεν υπάρχει κανένας γενετικός λόγος που να μας ξεχωρίζει ως προς τις δυνατότητές μας να πετύχουμε και να προσφέρουμε στην επιστήμη. Παρόλο που είναι προφανές, πρέπει να το υπενθυμίζουμε και να το επαναλαμβάνουμε γιατί η επανάληψη είναι η μητέρα της μάθησης!

Κόντρα σε στερεότυπα και προκαταλήψεις πετύχατε και κάνετε μια αξιοθαύμαστη καριέρα. Αν είχατε ελάχιστο χρόνο για να συστηθείτε σε κάποιον που θα ήθελε να σας γνωρίσει, ποια κομβικά σημεία από το βιογραφικό και τον χαρακτήρα σας θα μοιραζόσασταν και γιατί;

Είχα, από όταν θυμάμαι τον εαυτό μου, και έχω ένα επίμονο χαρακτήρα αλλά και μία ευκολία στις φυσικομαθηματικές επιστήμες. Μου άρεσε πάντα να ψάχνω και να δίνω λύσεις. Μαζί με αυτά συνέβαλε πολύ και το περιβάλλον μου. Αρχικά η μητέρα μου, που από μικρή μου έθετε ένα στόχο, αυτό των πανεπιστημιακών σπουδών, γιατί η ίδια όντας γυναίκα δεν είχε υποστηριχθεί από την οικογένειά της. Στη συνέχεια ο δάσκαλός μας στο δημοτικό ο Αντώνης Δελώνης για τρία συνεχή χρόνια μας εμφύσησε την αγάπη στη μελέτη, τον ευγενή ανταγωνισμό αλλά και την αναγκαιότητα να εκφράζουμε ελεύθερα την άποψή μας και να αγωνιζόμαστε γι αυτή. Το επόμενο σημείο καμπής ήταν η επιλογή μου να κάνω ένα μέρος των σπουδών μου (μάστερ και διδακτορικό) στο εξωτερικό και θα παρότρυνα όσους έχουν τη δυνατότητα να το επιδιώξουν. Ιδιαίτερα στη Γαλλία που έκανα τις μεταπτυχιακές διδακτορικές μου σπουδές η γυναικεία παρουσία ήταν πολύ εμφανής και ιδιαίτερα τη δική μου εποχή, το κοινωνικό κράτος προσέφερε ένα εξαιρετικό πλέγμα στήριξης στις εργαζόμενες γυναίκες. Οι εμπειρίες και η γνώση που απέκτησα, στο ανοικτό ακαδημαϊκό περιβάλλον του γαλλικού εργαστηρίου όπου έκανα τη διδακτορική μου διατριβή έβαλαν τα θεμέλια για τον τρόπο σκέψης και εργασίας που ακολουθώ στον ακαδημαϊκό χώρο στην Ελλάδα όπου έχω επιστρέψει και εργάζομαι 30 χρόνια πλέον. Εδώ να προσθέσω όμως ότι το κοινωνικό πλέγμα στήριξης που θεωρείτο αυτονόητο στη Γαλλία για τη στήριξη των εργαζόμενων οικογενειών με παιδιά ήταν και είναι σε μεγάλο βαθμό άπιαστο όνειρο στην Ελλάδα. Για εμένα τη θέση του κοινωνικού κράτους την έπαιξε η μητέρα μου και ο σύζυγός μου που με στήριξαν σε όλη μου την καριέρα. Ιδιαίτερα για το σύζυγό μου που είναι και συνάδελφός μου πρέπει να πω ότι στήριξε πάντα τις επαγγελματικές μου επιλογές και τον αγώνα μου σε ένα πολύ ανταγωνιστικό περιβάλλον.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν το επαγγελματικό σας προφίλ; Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με αυτόν τον κλάδο; Αναρωτιέμαι αν χρειάστηκε να δουλέψετε διπλά και τριπλά προκειμένου να καθιερωθείτε στο επάγγελμά σας.

Τα φυσικά φαινόμενα ελκύουν τη προσοχή όλων μας, ποιος δεν εντυπωσιάζεται π.χ από τη δύναμη ενός κεραυνού; Ένα μάθημα επιλογής όμως στη μετεωρολογία που το δίδασκε μία εξαιρετική καθηγήτρια η κα Χ. Μιχαλοπούλου με γοήτευσε και μου άνοιξε μία προοπτική σπουδών. Έτσι αποφάσισα με την απόκτηση του Πανεπιστημιακού μου πτυχίου στη Φυσική να δώσω έμφαση στην κατανόηση της ατμόσφαιρας που μας περιβάλλει μέσα στην οποία αναπτύσσονται και εξελίσσονται τα καιρικά φαινόμενα ώστε να τα καταλάβω καλύτερα, να τα ερμηνεύσω και όπου μπορώ να τα προβλέψω…

Εργάστηκα σκληρά και με συνέπεια, αλλά όχι λόγω του φύλου μου. Ο ακαδημαϊκός και ερευνητικός χώρος διέπεται από μεγάλο ανταγωνισμό και χρειάζεται συνεχής και επίπονη εργασία για να παρακολουθείς και να συμβάλεις στη δημιουργία νέας γνώσης. Ιδιαίτερα ο επιστημονικός μου χώρος (μετεωρολογία, περιβάλλον) δεν ήταν αυστηρά ανδροκρατούμενος και η παρουσία των γυναικών δεν ήταν και δεν είναι ισχνή.

Φωτογραφίες: Στέφανος Παππάς

Ποιο είναι το πιο σημαντικό πράγμα πάνω στο οποίο εργάζεστε αυτή τη στιγμή, και, εκτός από συνέπεια και πειθαρχία, με ποιες αξίες πορεύεστε προκειμένου να φέρετε εις πέρας ένα project;

Δουλεύουμε ως ομάδα την περίοδο αυτή, και με αφορμή την καταστροφική κακοκαιρία που έπληξε τη Θεσσαλία, στο να μελετήσουμε τη συχνότητα εμφάνισης ακραίων καιρικών γεγονότων στη χώρα μας και το γιατί και το πως αυτή έχει εξελιχθεί τα τελευταία 20-30 χρόνια λόγω της κλιματικής αλλαγής. Η εργασία αυτή είναι συλλογική και οι πρωταρχικές αξίες που προσπαθώ να υπηρετώ είναι του σεβασμού στη γνώση, της συλλογικότητας στην εργασία και της προσφοράς ευκαιριών στους συναδέλφους μου κυρίως δε στους νεώτερους που θα στηρίξουν και την αυριανή προσπάθεια.

Το βιογραφικό σας μόνο υπερηφάνεια και έμπνευση αποτελεί για κάθε γυναίκα που θέλει να πετύχει και να ανελιχθεί στους τομείς STEM. Ανάμεσα σε πολλά σημαντικά πράγματα, βλέπουμε πως έχετε διδακτορικό στη Δυναμική Μετεωρολογία (Πανεπιστήμιο Clermont-Ferrand, 1993), έχετε διατελέσει Επιστημονική Συνεργάτις στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (Εργαστήριο Μετεωρολογίας, Τμήμα Φυσικής) την περίοδο 1993-1998, ενώ από το 1999 έχετε ενταχθεί στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που κληθήκατε να αντιμετωπίσετε στη διαδρομή σας η οποία ωστόσο αποτελεί παράσημο και σημείο αναφοράς σε κάθε σας βήμα;

Δύο ήταν τα κομβικά σημεία αναφοράς στην καριέρα μου: Το πρώτο να λάβω υποτροφία για τις διδακτορικές μου σπουδές, από τη Γαλλική κυβέρνηση η οποία μου προσέφερε τη χρηματοδότηση για να μπορέσω να ζήσω και να εργαστώ σε ένα γαλλικό εργαστήριο και σε μία φιλόξενη για την επιστήμη και την επιστημονική γνώση χώρα. Χωρίς την υποτροφία αυτή δεν θα μπορούσα να είμαι στη θέση που είμαι σήμερα και σίγουρα δεν θα έδινα αυτή την συνέντευξη! Το δεύτερο σημείο αναφοράς ήταν η πρόσληψη μου ως ερευνήτριας το μακρινό 1999 στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. Ένας φωτισμένος συνάδελφος και Πρόεδρος τότε του Αστεροσκοπείου, ο καθηγητής Δ. Λάλας πίστεψε σε εμένα και με επέλεξε για μία ερευνητική θέση στο Αστεροσκοπείο όπου υπηρετώ και σήμερα.

Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίσατε -και που σχετίζονται με το φύλο, κατά τη διάρκεια της καριέρας σας και ποια η εκτίμησή σας για τα ποσοστά και την αναλογία άντρας/ γυναίκα στον τομέα της επιστήμης και έρευνας βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα;

Έχω την τύχη να εργάζομαι σε ένα χώρο όπου ο ρόλος των γυναικών αναγνωρίζεται εδώ και πολλά χρόνια. Το ποσοστό ανδρών/γυναικών ερευνητών/τριών στο Ινστιτούτο μου (το Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης) είναι σχετικά ικανοποιητικός με 37% γυναικεία παρουσία. Βέβαια ως τώρα δεν υπήρξε ποτέ διευθύντρια Ινστιτούτου ούτε γυναίκα πρόεδρος στο Αστεροσκοπείο. Πιστεύω ότι η επιθυμία άσκησης ηγετικού ρόλου διαμορφώνεται από τις μικρότερες ηλικίες και σίγουρα έχει αλλάξει στις γενιές που μας διαδέχονται. Είμαι αισιόδοξη ότι αναλογία γυναικών/αντρών στις ηγετικές θέσεις θα αλλάξει σύντομα και θα συναρτάται με το χαρακτήρα των ανθρώπων και όχι με το φύλο τους.

Θα θέλατε να αναφέρετε οποιαδήποτε γυναίκα επιστήμονα / δασκάλα / συνάδελφο / συγγενή που σας ενέπνευσε να κυνηγήσετε τους στόχους σας στην καριέρα σας; Πόσο σημαντικό πιστεύετε ότι είναι να έχουμε αυτά τα πρότυπα αλλά και να αναγνωρίζουμε την αξία τους στο πώς μάς παρακίνησαν;

Πάντα με γοήτευε η επιμονή φωτισμένων γυναικών, πολλές δεκαετίες πίσω, να σπουδάζουν και να διαπρέπουν στον επιστημονικό χώρο. Από το οικογενειακό μου περιβάλλον η μητέρα μου μου έσπειρε τον σπόρο των πανεπιστημιακών σπουδών από το δημοτικό κιόλας. Κορυφαίο παράδειγμα έμπνευσης από γυναίκα επιστήμονα, αν και μπορεί να θεωρηθεί τετριμμένο, είναι η Μαρία Κιουρί η οποία κατάφερε και πρωταγωνίστησε στο χώρο της Φυσικής μία εποχή που για τις γυναίκες ακόμα και οι πανεπιστημιακές σπουδές δεν ήταν εύκολες. Σε μια χώρα όπως στην Ελλάδα, όπου οι γυναίκες δεν είχαν καν δικαίωμα ψήφου ως το 1952, το ότι η Μαρία Κιουρί ακόμα κατέκτησε Νόμπελ Φυσικής το 1903 και Χημείας το 1911 δεν μπορεί παρά να εντυπωσιάζει και να εμπνέει κάθε γυναίκα.

Οι ανισότητες μεταξύ των φύλων εξακολουθούν να υφίστανται σε διάφορες πτυχές του τοπίου της έρευνας και της τεχνολογίας: Οι γυναίκες ερευνήτριες συχνά λαμβάνουν μικρότερες αμοιβές, καταλαμβάνουν λιγότερο υψηλόβαθμες θέσεις εργασίας και μικρότερη προοπτική για προαγωγές. Η συνεισφορά τους υποβιβάζεται, και οι απόψεις τους υποεκπροσωπούνται. Ποια είναι η αναλογία ανδρών/ γυναικών στον εργασιακό σας χώρο και τι έχετε να πείτε σε μια κοπέλα που θέλει να ακολουθήσει μια καριέρα στην επιστήμη αλλά απογοητεύεται με τα εν λόγω ποσοστά;

Η αναλογία στο ερευνητικό προσωπικό είναι 35% γυναίκες- 65% άνδρες. Αναφορικά με τις αμοιβές αυτές δεν μπορούν να είναι διαφορετικές καθώς ορίζονται ανά βαθμίδα και όχι λόγω φύλου. Αναγνωρίζω όμως ότι υπάρχει δυσκολία σε πολλές νέες ερευνήτριες να προχωρήσουν με την ίδια ταχύτητα με τους άνδρες συναδέλφους τους λόγω μητρότητας καθώς η στήριξη από το κράτος είναι πραγματικά ισχνή. Αυτό που πρέπει να διαπιστώσουμε είναι η πολύ χαμηλή γυναικεία παρουσία στις υψηλές θέσης και ιδιαίτερα στα Διοικητικό Συμβούλιου του Αστεροσκοπείου. Είμαι πολύ περήφανη που είμαι η δεύτερη στη σειρά ερευνήτρια γυναίκα μέλος στο Διοικητικό Συμβούλιο του Αστεροσκοπείου. Αν αναλογιστούμε ότι το Αστεροσκοπείο μετρά 180 χρόνια ζωής έχουμε ακόμα πολύ δρόμο!

Τι πρέπει να κάνουμε ατομικά αλλά και συνολικά ώστε να αποτελέσουμε έμπνευση για νεαρά κορίτσια που ονειρεύονται μια σταδιοδρομία στους τομείς STEM;

Να βγούμε έξω και να μιλήσουμε γι’αυτό που κάνουμε, στα σχολεία, στην κοινωνία. Να διαμορφώσουμε στα νέα παιδιά (ανεξαρτήτων φύλου) την αγάπη για τις θετικές επιστήμες.

Hashtags όπως το #WomenInScience και το #GirlsInSTEM θα χρησιμοποιηθούν από άτομα από όλο τον κόσμο προκειμένου να τιμήσουν την ημέρα και τα επιτεύγματα γυναικών στον τομέα της επιστήμης. Αν έπρεπε να συνοδέψετε το δικό σας hashtag με αφορμή την ημέρα με μια λεζάντα που να απαντά στο «Τι σας κάνει περισσότερο περήφανη που είστε μια δυναμική γυναίκα στην επιστήμη», τι θα γράφατε;

#WomenInResearch θα ήταν το δικό μου hashtag.

Η ημέρα υπογραμμίζει τη σημασία της επίτευξης της ισότητας των φύλων στους κλάδους STEM, ενθαρρύνοντας τις ίσες ευκαιρίες για γυναίκες και κορίτσια στην επιστημονική εκπαίδευση και επαγγελματική σταδιοδρομία. Ποια συμβουλή θα θέλατε να δώσετε σε όλες τις νεαρές κοπέλες εκεί έξω που σκέφτονται να ακολουθήσουν μια καριέρα στην επιστήμη ή την τεχνολογία;

Θα έλεγα στα νέα κορίτσια πως αν θέλουν τότε και μπορούν. Ποτέ να μη σκεφτούν το φύλο τους ως εμπόδιο για το τι μπορούν να κάνουν και τί όχι, και δεν χρειάζεται να απαρνηθούν το φύλο τους για να πετύχουν. Φτάνει να έχουν μεράκι και πάθος και υπομονή και επιμονή στους στόχους τους. Αυτό αρκεί.

Α! Και να επιλέγουν φίλους και συντρόφους που πιστεύουν στην ισότητα και στην αξιοκρατία.

Φωτογραφίες: Στέφανος Παππάς

Κυρία Κοτρώνη, την ημέρα αυτή, γιορτάζουμε τις γυναίκες που «έσπασαν» γυάλινες οροφές και άνοιξαν το δρόμο για τις μελλοντικές γενιές επιστημόνων. Είναι μια ευκαιρία να υπενθύμιση περί ισότητας των φύλων στην επιστήμη και να ενθαρρύνουμε τα νεαρά μυαλά να εξερευνήσουν τις ατελείωτες δυνατότητες του STEM. Ποια είναι τα 5 βασικά κομβικά σημεία που πρέπει να λάβει υπόψιν της η πολιτεία για ένα καλύτερο μέλλον με αφορμή αυτή την ημέρα;

Θα πρέπει να σπάσουν επιτέλους τα στερεότυπα ότι οι γυναίκες είναι καλές στις θεωρητικές επιστήμες και οι άντρες στις θετικές. Αυτό είναι υποχρέωση και ευθύνη του εκπαιδευτικού μας συστήματος από τα πρώτα κιόλας χρόνια της σχολικής ζωής.

Θα πρέπει η πολιτεία να υποστηρίξει συνολικά τη γονεικότητα και να μην αναπαράγονται στείρα πρότυπα που δίνουν έμφαση αλλά ευθύνη στη στήριξη και ανατροφή των παιδιών σε έναν από τους δύο γονείς και μάλιστα πάντα στη γυναίκα

Είναι αδήριτη ανάγκη να υπάρξει στήριξη από την πολιτεία στους νέους γονείς (γονικές άδειες, δημόσιοι βρεφονηπιακοί και νηπιακοί σταθμοί, δημόσια σχολεία με δυνατότητα δημιουργικής απασχόλησης πέραν του σχολικού ωραρίου) ώστε να μην μπαίνουν στο δίλλημα καριέρα ή οικογένεια. Γιατί όλοι ξέρουμε πως αυτό το δίλλημα επηρεάζει τις γυναίκες κυρίως.

01

03