Μαρία Κωνσταντοπούλου: «Θα ήθελα να εμπνεύσω και να μυήσω τις νέες γυναίκες στην επιστήμη»

Κυριακή 11 Φεβρουαρίου και σήμερα γιορτάζουμε τη Διεθνή Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη, που ανακηρύχθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 2015. Όσο ακόμη σε μερικές χώρες καλούνται να καλύπτουν όλα τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους προκειμένου να μην «προκαλούν», εμείς θέλουμε -πιο πολύ από ποτέ- να προκαλούν και να «φωνάζουν» δημιουργικά μέσω των επιτευγμάτων τους. Η Μαρία Κωνσταντοπούλου είναι από τις γυναίκες εκείνες που ήρθε στον κόσμο για να τον κάνει λίγο καλύτερο, για να επιτρέψει να διαδοθεί το μήνυμα της αισιοδοξίας προς πάσα κατεύθυνση.

Με αφοσίωση, δουλειά, τόλμη, συνέπεια, επιμονή, υπομονή, προσδοκία και ενσυναίσθηση, κατάφερε αν δείξει τον λόγο (ή μάλλον ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ) για τους οποίους θα θεωρείτο ελλιπής μια παγκόσμια επιστημονική κοινότητα άνευ γυναικών. Αναγνωρίζοντας πως το μεγαλύτερο ελάττωμά της είναι η τελειομανία και η εμμονή της στην οργάνωση, αποτελεί τον ορισμό του multitasking. Προσπαθεί δηλαδή να επιδεικνύει εντιμότητα, ανθρωπιά, και εργατικότητα σε μια τόσο απαιτητική πραγματικότητα, στην οποία αν τολμήσουμε να δείξουν ευαλωτότητα, θα την «πατήσουμε». Και όλα αυτά ενώ απεχθάνεται την ανεντιμότητα και την τεμπελιά, φοβάται την αδυναμία και δεν συγχωρεί την αχαριστία. Φυσικά και θα άκουγε ροκ, φυσικά και λατρεύει την «Τέχνη του Πολέμου» του Tzu Sun.

Με αφορμή τη σημαντική αυτή ημέρα τα λόγια της έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα και την ευχαριστούμε που συνομίλησε μαζί μας δίνοντας έμπνευση σε κάθε γυναίκα.

Κυρία Κωνσταντοπούλου, η Διεθνής Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη, που καθιερώθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ), είναι μια ημέρα αφιερωμένη στην προώθηση της ισότητας των φύλων στους τομείς STEM και στην ενθάρρυνση περισσότερων γυναικών και κοριτσιών να ακολουθήσουν σταδιοδρομία στην επιστήμη και την τεχνολογία. Ποια είναι η μεγαλύτερη ευθύνη που φέρετε ως γυναίκα που διαπρέπει στον κλάδο της και ποιο είναι το μεγαλύτερο μήνυμα που θα θέλατε να προωθήσετε σήμερα με αφορμή αυτή τη γιορτή;

Ως γυναίκα Ερευνήτρια θεωρώ ότι η μεγαλύτερη ευθύνη μου είναι να καταφέρω να εμπνεύσω και να μυήσω τις νέες γυναίκες στην επιστήμη και στην έρευνα. Η εκπαίδευση των νέων επιστημόνων αποτελεί σημαντικό κομμάτι της ερευνητικής μου δραστηριότητας. Η αξιοκρατία, οι ίσες ευκαιρίες και η παρεμπόδιση των διακρίσεων λειτουργούν στη επαγγελματική μου ζωή ως φάροι που φωτίζουν τους νέους δρόμους που οφείλουμε να ανοίγουμε στους νέους επιστήμονες/συναδέλφους μέσα από το κλίμα εμπιστοσύνης που θα πρέπει να εξασφαλίσουμε.

Με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη θα ήθελα να παροτρύνω τις νέες γυναίκες να παλέψουν για τα όνειρα τους και να κυνηγήσουν τους στόχους που οι ίδιες θα θέσουν μακριά από προκαταλήψεις και στερεότυπα. Να τολμήσουν και να μην φοβηθούν να κάνουν τις δικές τους επιλογές τις οποίες θα πρέπει να υποστηρίξουν μέσω της γνώσης, της εργατικότητας, της συνέπειας και της αφοσίωσης. Θα ήθελα επίσης να αναφέρω ότι σύμφωνα με την έκθεση She figures 2021 της ΕΕ αλλά και τα στοιχεία των Επιτροπών Ισότητας των φύλων και Καταπολέμησης των Διακρίσεων των ΑΕΙ και των Ερευνητικών Κέντρων εκτός από τα μειωμένα ποσοστά των γυναικών στους τομείς STEM αποτυπώνεται και η μειωμένη παρουσία των γυναικών σε θέσεις ευθύνης.

Κόντρα σε στερεότυπα και προκαταλήψεις πετύχατε και κάνετε μια αξιοθαύμαστη καριέρα. Αν είχατε ελάχιστο χρόνο για να συστηθείτε σε κάποιον που θα ήθελε να σας γνωρίσει, ποια κομβικά σημεία από το βιογραφικό και τον χαρακτήρα σας θα μοιραζόσασταν και γιατί;

Σπούδασα βιολογία από επιλογή στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης, σε μια περίοδο που η επιστήμη μου θεωρούνταν η επιστήμη του μέλλοντος, προερχόμενη από ένα οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον εστιασμένο στις θεωρητικές σπουδές. Έκανα το διδακτορικό μου εστιάζοντας στη Χημική Οικολογία οργανισμών (Βιολογικό τμήμα, ΕΚΠΑ) τις μεταδιδακτορικές μου σπουδές στο Laboratoire des Mediateurs Chimiques Station de Phytopharmacie, INRA, της Γαλλίας και στο ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος». Στη συνέχεια εκλέχθηκα Ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Βιοεπιστημών και Εφαρμογών (ΙΒΕ) του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» όπου στην πορεία ανέλαβα την επιστημονική υπευθυνότητα του εργαστηρίου Χημικής Οικολογίας και Φυσικών Προϊόντων.

Τα ερευνητικά μου ενδιαφέροντα εστιάζονται στους τομείς της Αγροβιοτεχνολογίας και του Περιβάλλοντος, με σκοπό τη μείωση ή την αντικατάσταση των συνθετικών εντομοκτόνων, τη βελτίωση της ποιότητας των γεωργικών προϊόντων, τη μείωση της ρύπανσης του περιβάλλοντος και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Έχω συμμετάσχει και συμμετέχω σε αρκετά ερευνητικά ανταγωνιστικά προγράμματα, που χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και Ελληνικούς Φορείς (ΓΓΕΤ, ΥΠΠΕΘ κ.α.). Έχω μακρόχρονη συνεργασία με τον επιχειρηματικό κλάδο όπως με βιομηχανίες και νεοφυείς επιχειρήσεις στο πλαίσιο ερευνητικών και αναπτυξιακών προγραμμάτων. Έχω βραβευθεί για τη καινοτομική δραστηριότητά μου σε ερευνητικό και επιχειρηματικό επίπεδο από το ΕΒΕΑ και την Περιφέρεια Αττικής. Ταυτόχρονα με την ερευνητική μου δραστηριότητα έχω διαχρονικά ιδιαίτερο ενδιαφέρον για θέματα που άπτονται της ερευνητικής πολιτικής, της διαχείρισης και της χρηματοδότησης της έρευνας αλλά και την αξιοποίησης της έρευνας προς όφελος της επιστήμης, της κοινωνίας αλλά και της ανάπτυξης. Με αυτό το σκεπτικό έχω τη χαρά και την τιμή να είμαι Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Ερευνητών (ΕΕΕ) και με αυτή την ιδιότητα να συμμετέχω στο Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΣΕΤΕΚ). Επίσης έχω διατελέσει Πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Βιοεπιστημών και Εφαρμογών του ΕΚΕΦΕ «Δ», μέλος του ΔΣ του ΕΚΕΦΕ «Δ» και μέλος του Περιφερειακού Συμβουλίου Έρευνας και Καινοτομίας (ΠΣΕΚ) της Περιφέρειας Αττικής.

Ποια οφέλη αποκομίζετε ως επιστήμονας από την εργασία σας και ποιο είναι το πιο ικανοποιητικό μέρος του να είστε επιστήμονας;

Η έρευνα αποτελεί ένα εξαιρετικά δυναμικό τομέα που αλλάζει και εξελίσσεται συνεχώς αλλά και αρκετά ανταγωνιστικό. Αυτό σημαίνει ότι συνεχώς πρέπει να βρίσκεσαι σε εγρήγορση και επιστημονική εξέλιξη για την προσέγγιση και προσαρμογή σε νέες τεχνολογίες και νέους τομείς, νέες συνεργασίες μέσω της διεπιστημονικότητας που είναι αναγκαία και απαραίτητη για την επίτευξή των επιστημονικών στόχων. Όλα τα παραπάνω είναι παράμετροι που συμβάλουν σε μια ολιστική προσέγγιση όχι μόνο της ερευνητικής δραστηριότητας που έχει ως στόχο την πρόοδο αλλά πιστεύω τελικά και της κοινωνικότητας που θα πρέπει να αναπτύσσει ο σύγχρονος άνθρωπος.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν το επαγγελματικό σας προφίλ; Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με αυτόν τον κλάδο; Αναρωτιέμαι αν χρειάστηκε να δουλέψετε διπλά και τριπλά προκειμένου να καθιερωθείτε στο επάγγελμά σας.

Νομίζω ότι τα κύρια χαρακτηριστικά μου με τα οποία πορεύομαι στον επαγγελματικό μου βιο είναι η αφοσίωση και η προσήλωση στους στόχους που θέτω μέχρι την επίτευξή τους, η εργατικότητα, η συνέπεια, η τόλμη να «ανοίγομαι» σε νέα ερευνητικά πεδία, οι προκλήσεις και οι συνεργασίες με συναδέλφους. Η ενασχόληση μου με τον τομέα της Χημικής Οικολογίας και των Φυσικών Προϊόντων αποτέλεσε επιλογή μου γιατί μου δίνει τη δυνατότητα να απομονώσω και να χαρακτηρίσω φυσικές ουσίες, να ελέγξω τη βιοδραστικότητά τους στο εργαστήριο αλλά και στο πεδίο, αναπτύσσοντας τεχνολογίες με μειωμένο οικολογικό αποτύπωμα. Βεβαίως η πολύ δουλειά είναι βασικό προαπαιτούμενο για ότι κάνουμε στη ζωή μας.

Ποιο είναι το πιο σημαντικό πράγμα πάνω στο οποίο εργάζεστε αυτή τη στιγμή, και, εκτός από συνέπεια και πειθαρχία, με ποιες αξίες πορεύεστε προκειμένου να φέρετε εις πέρας ένα project;

Αυτή την περίοδο είναι αρκετά τα projects στα οποία δουλεύουμε εγώ και οι συνεργάτες μου και κυρίως εστιάζουν στην ανάπτυξη βιοκτόνων βιολογικής προέλευσης (Biological Control Agents, BCAs), «έξυπνα εντομοκτόνα» όπως τα αναφέρουμε, και μεθόδων/τεχνολογιών εφαρμογής με στόχο την ενσωμάτωσή τους σε προγράμματα ολοκληρωμένης διαχείρισης εντόμων γεωργικού και αστικού ενδιαφέροντος αλλά και υγειονομικού ενδιαφέροντος όπως τα κουνούπια.

Επίσης εργαζόμαστε και στην ανάπτυξη καινοτόμων φυτοθεραπευτικών προϊόντων-συμπληρωμάτων διατροφής με αγχολυτική και αντικαταθλιπτική δράση από Ελληνικά φαρμακευτικά φυτά. Οι αξίες που με χαρακτηρίζουν σε κάθε project είναι αφοσίωση, η εργατικότητα, η οργάνωση, η συνεργασία αλλά και η προσδοκία για το αποτέλεσμα.

Το τεράστιο βιογραφικό σας μόνο υπερηφάνεια και έμπνευση αποτελεί για κάθε γυναίκα που θέλει να «σπάσει» γυάλινες οροφές. Αναρωτιέται εύλογα κανείς, ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που κληθήκατε να αντιμετωπίσετε στη διαδρομή σας -η οποία ωστόσο αποτελεί παράσημο και σημείο αναφοράς σε κάθε σας βήμα;

Νομίζω ότι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετώπισα είναι όταν ανέλαβα την επιστημονική υπευθυνότητα του εργαστήριου και έπρεπε να οργανώσω την ομάδα των συνεργατών μου και όχι μόνο να ασχοληθώ με τον ερευνητικό σχεδιασμό του αλλά και να αναλάβω τη χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων και των συνεργατών μέσω της επιτυχούς διεκδίκησης ερευνητικών ανταγωνιστικών προγραμμάτων. Να αναφέρω στο σημείο αυτό ότι στα Ερευνητικά Κέντρα λαμβάνουμε από το Κράτος μόνο το μισθό μας και συνεπώς πρέπει να φροντίσουμε μόνοι μας να εξασφαλίσουμε του απαραίτητους πόρους για την έρευνα μας. Που σημαίνει αναλώσιμα, υποδομές και προσωπικό.

Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίσατε -και που σχετίζονται με το φύλο, κατά τη διάρκεια της καριέρας σας και ποια η εκτίμησή σας για τα ποσοστά και την αναλογία άντρας/ γυναίκα στον τομέα της επιστήμης και έρευνας βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα;

Νομίζω ότι αντιμετώπισα ότι αντιμετωπίζει κάθε γυναίκα Ερευνήτρια που θέλει και είναι μητέρα και σύζυγος. Η έλλειψη χρόνου, ο περιορισμός των συμμετοχών σε συνέδρια και συναντήσεις στο εξωτερικό, η μη δυνατότητα εργασίας στο σπίτι όταν τα παιδιά ήταν μικρά κ.α. Τώρα όσον αφορά στην αναλογία γυναικών/ανδρών πιστεύω ότι έστω και μακροπρόθεσμα θα υπάρξει σύγκλιση εάν και εφόσον υπάρξουν και άλλες κοινωνικές και αναπτυξιακές αλλαγές που θα άρουν τα εμπόδια

Θα θέλατε να αναφέρετε οποιαδήποτε γυναίκα επιστήμονα / δασκάλα / συνάδελφο / συγγενή που σας ενέπνευσε να κυνηγήσετε τους στόχους σας στην καριέρα σας; Πόσο σημαντικό πιστεύετε ότι είναι να έχουμε αυτά τα πρότυπα αλλά και να αναγνωρίζουμε την αξία τους στο πώς μάς παρακίνησαν;

Στην αρχή της σταδιοδρομία ς μου συνεργάστηκα με δυο επιστήμονες υψηλού κύρους στο ερευνητικό μου πεδίο που με ενέπνευσαν και μου έδωσαν σταδιακά τις ευκαιρίες να αναπτυχθώ επιστημονικά και να αξιοποιήσω τα ερεθίσματα ώστε να ανοίξω δρόμους για την ερευνητική μου καριέρα. Σημαντική όμως στήριξη είχα από μικρή ηλικία από την οικογένειά μου που με ενθάρρυνε «να αναλογιστώ την αξία μου και να κυνηγήσω τα όνειρά μου». Στη συνέχεια ο σύζυγός και συνοδοιπόρος μου αλλά και τα παιδιά μου αποτέλεσαν και αποτελούν σημαντικά στηρίγματα στην επαγγελματική μου εξέλιξη μου αλλά και την ενασχόληση μου με τα κοινά.

Θεωρώ ότι οι άνθρωποι που θα συναναστραφείς στις διάφορες φάσεις της κοινωνικής αλλά και επαγγελματικής ζωής είναι δεδομένο ότι θα επηρεάσουν την εξέλιξή σου.

Παρόλο που βλέπουμε περισσότερες γυναίκες να ακολουθούν καριέρα στην Επιστήμη, έχουμε ακόμη πολύ δρόμο να διανύσουμε με βάση τις στατιστικές της UNESCO. Οι ανισότητες μεταξύ των φύλων εξακολουθούν να υφίστανται σε διάφορες πτυχές του τοπίου της έρευνας και της τεχνολογίας: Οι γυναίκες ερευνήτριες συχνά λαμβάνουν μικρότερες αμοιβές, καταλαμβάνουν λιγότερο υψηλόβαθμες θέσεις εργασίας και μικρότερη προοπτική για προαγωγές. Η συνεισφορά τους υποβιβάζεται, και οι απόψεις τους υποεκπροσωπούνται. Σε τομείς αιχμής όπως η τεχνητή νοημοσύνη, μόνο το 22% των επαγγελματιών είναι γυναίκες. Τι θα λέγατε σε ένα νέο άτομο που εξετάζει το ενδεχόμενο σπουδών σε κλάδους επιστήμης, τεχνολογίας, μηχανικής και μαθηματικών (STEM);

Δυστυχώς έχετε δίκιο σε ότι αναφέρετε. Στον ερευνητικό χώρο πολλές φορές οι γυναίκες που δουλεύουν με συμβάσεις λαμβάνουν μικρότερες αμοιβές όταν λόγω άλλων υποχρεώσεων πχ φροντίδα παιδιών χρειάζεται να δουλεύουν λιγότερο, οι ερευνήτριες καθυστερούν να φτάσουν στις ανώτερες βαθμίδες και δεν διεκδικούν θέσεις ευθύνης, Ακόμη και στην επιστημονική υπευθυνότητα των ερευνητικών έργων υπολείπονται αν και συμμετέχουν. Νομίζω όμως ότι θα πρέπει για όλα τα παραπάνω να υπάρξει θεσμική, κοινωνική αλλά και συλλογική ενίσχυση τους ώστε να μπορέσουν να λειανθούν οι δυσκολίες. Αναφορικά με το ερώτημά σας θα ενθάρρυνα το κάθε άτομο, εάν είναι αυτό που θέλει, να ακολουθήσει το όνειρό του. Άλλωστε δεν υπάρχει δρόμος εύκολος ή δύσκολος. Ότι και να επιλέξει κάποιος/α θα πρέπει να είναι εργατικός, μεθοδικός και στοχοπροσηλωμένος. Ο επαγγελματικός στίβος σε όλες τις ειδικότητες χαρακτηρίζεται από ισχυρό ανταγωνισμό λόγω των αυξημένων προσόντων που απαιτούνται και η αποδοχή πόσο μάλλον η διάκριση απαιτεί γνώση, συνεχή εξέλιξη, συνέπεια και επιμονή. Οι απογοητεύσεις είναι πολλές αλλά και η ικανοποίηση μέσα από την επίτευξη των προσωπικών στόχων κάθε ατόμου αποτελεί την «όαση».

Τι πρέπει να κάνουμε ατομικά αλλά και συνολικά ώστε να αποτελέσουμε έμπνευση για νεαρά κορίτσια που ονειρεύονται μια σταδιοδρομία σε αυτούς τους τομείς;

Να είμαστε δίπλα τους, να τους δίνουμε ευκαιρίες και να τους εμπιστευθούμε ώστε να ανοίξουν τα δικά τους «φτερά», να βαδίσουν στους δικούς τους δρόμους και να αποκτήσουν τις δικές τους εμπειρίες, κοιτώντας πάντα ψηλά. Η εμπειρία δεν μεταβιβάζεται όπως η γνώση αλλά αποκτιέται.

Επίσης θα τους ενθάρρυνα να διεκδικήσουν και θέσεις ευθύνης, ένα τομέα στον οποίο οι γυναίκες υστερούν. Όχι γιατί δεν έχουν τα ποσόντα αντιθέτως υπάρχουν γυναίκες με ισχυρά βιογραφικά που διαπρέπουν στον τομέα τους, αλλά δεν τολμούν να συναγωνιστούν τους άνδρες σε θέσεις ευθύνης. Όχι μόνο δεν υπάρχουν πολλές γυναίκες σε θέσεις ευθύνης αλλά δεν υποβάλλουν και υποψηφιότητα. Στα Ερευνητικά Κέντρα που εποπτεύονται από την ΓΓΕΚ υπάρχουν μόνο 2 γυναίκες Διευθύντριες Ινστιτούτων και 1 Προέδρος Ερευνητικού Κέντρου σε σύνολο περίπου 35 Ινστιτούτων και 10 Ερευνητικών Κέντρων.

Hashtags όπως το #WomenInScience και το #GirlsInSTEM θα χρησιμοποιηθούν από άτομα από όλο τον κόσμο προκειμένου να τιμήσουν την ημέρα και τα επιτεύγματα γυναικών στον τομέα της επιστήμης. Αν έπρεπε να συνοδέψετε το δικό σας hashtag με αφορμή την ημέρα με μια λεζάντα που να απαντά στο «Τι σας κάνει περισσότερο περήφανη που είστε μια δυναμική γυναίκα στην επιστήμη», τι θα γράφατε;

Νομίζω ότι θα έγραφα κάτι σαν: #FeelFreeToExplore ή #NoBarriersNoLimits

Η ημέρα υπογραμμίζει τη σημασία της επίτευξης της ισότητας των φύλων στους κλάδους STEM, ενθαρρύνοντας τις ίσες ευκαιρίες για γυναίκες και κορίτσια στην επιστημονική εκπαίδευση και επαγγελματική σταδιοδρομία. Ποια συμβουλή θα θέλατε να δώσετε σε όλες τις νεαρές κοπέλες εκεί έξω που σκέφτονται να ακολουθήσουν μια καριέρα στην επιστήμη ή την τεχνολογία;

Να μην φοβηθούν, να τολμήσουν και να επιμείνουν για την επίτευξή των στόχων τους.

Βασική προϋπόθεση όμως είναι η κατάκτηση της γνώσης και η εργατικότητα.

Κυρία Κωνσταντοπούλου, την ημέρα αυτή, γιορτάζουμε τις γυναίκες που «έσπασαν» γυάλινες οροφές και άνοιξαν το δρόμο για τις μελλοντικές γενιές επιστημόνων. Είναι μια ευκαιρία να υπενθύμιση περί ισότητας των φύλων στην επιστήμη και να ενθαρρύνουμε τα νεαρά μυαλά να εξερευνήσουν τις ατελείωτες δυνατότητες του STEM. Ποια είναι τα 5 βασικά κομβικά σημεία που πρέπει να λάβει υπόψιν της η πολιτεία για ένα καλύτερο μέλλον με αφορμή αυτή την ημέρα;

Σύμφωνα με τα στοιχεία της έκδοσης SHJE Figures 2021 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, είναι έκδηλο ότι αν και μειώνεται το χάσμα μεταξύ των φύλων στην εκπαίδευση, παραμένει η υποεκπροσώπηση των γυναικών στο ερευνητικό σύστημα στην Ελλάδα.

Το γεγονός αυτό αποτελεί απόρροια όχι μόνο των προκαταλήψεων και των στερεότυπων αλλά και των πρακτικών δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στον ανδροκρατούμενο και αρκετά ανταγωνιστικό χώρο της έρευνας. Συνεπώς θα πρότεινα:

• Θεσμική ενίσχυση της αξιοκρατίας σε όλες τις διαδικασίες (Πρόσληψη, τη Διατήρηση της Απασχόλησης & την Επαγγελματική Εξέλιξη) αλλά και των ίσων ευκαιριών.
• Μέτρα για την ενίσχυση της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής & προσωπικής ζωής για τις εργαζόμενες με ευθύνες φροντίδας.
• Δράσεις ενημέρωσης με στόχο την αλλαγή της Κουλτούρας στην κοινωνία.
• Ενίσχυση των επιτροπών ισότητας των φυλών και καταπολέμησης των διακρίσεων προς επίτευξη των στόχων των σχεδίων τους σε όλους τους φορείς.

01

03

.