150 χρόνια Πηνελόπη Δέλτα: «Το ξέρω πως είμαι τρελή· μα η αγάπη κάποιον τρελαίνει»

Η Πηνελόπη Δέλτα υπήρξε πρωτοπόρος της παιδικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα και ίσως η σημαντικότερη Ελληνίδα σε ταραγμένες για τον Ελληνισμό καιρούς, με πλούσια φιλανθρωπική δράση. Γεννημένη ως Πηνελόπη Μπενάκη στις 24 Απριλίου του 1874 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ήταν κόρη του Εμμανουήλ Μπενάκη, μετέπειτα δημάρχου Αθηναίων και εθνικού ευεργέτη, και της Βιργινίας Χωρέμη -μέλος της ισχυρής τότε εμπορικής οικογένειας Χωρέμη της Αλεξάνδρειας.

Η Πηνελόπη ήταν το τρίτο από τα έξι παιδιά της οικογένειας. Πέρασε τα παιδικά και εφηβικά της χρόνια στην Αλεξάνδρεια, επισκεπτόμενη συχνά την Ελλάδα και άλλες χώρες. Αν και μεγάλωσε σε πλούσιο αστικό περιβάλλον που της πρόσφερε κάθε ευκαιρία να καλλιεργήσει τη διάνοιά της, υποβλήθηκε σε μια πολύ αυστηρή ανατροφή στα χέρια της μητέρας της.

Στο βιβλίο της «Τ’ ανεύθυνα», η Πηνελόπη Δέλτα μιλά για την αδιαφορία των γονιών της ως προς τις ανάγκες της, όταν ήταν παιδί, και επικρίνει την παιδαγωγική τους μέθοδο. «Το παιδί δεν πρέπει να ξέρει ποτέ πόσο το αγαπά ο γονεύς» και «καλύτερα να κλάψει μικρό το παιδί μου, παρά να κλάψω εγώ σα μεγαλώσει». Τα δυο αυτά αποφθέγματα, που ήταν το Α και το Ω της ανατροφής που μας έδινε η μητέρα, άφησαν βαθιά πληγή στην παιδική μου ψυχή».

Ο γάμος της με τον επιχειρηματία Στέφανο Δέλτα το 1895 αντιπροσώπευε τόσο την απομάκρυνση της 21χρονης τότε Πηνελόπης Δέλτα από το οικογενειακό περιβάλλον Μπενάκη, όσο και την αρχή του ταξιδιού της προς την πνευματική και λογοτεχνική ωριμότητα. Η Πηνελόπη και ο Στέφανος Δέλτα απέκτησαν τρεις κόρες, τη Σοφία, τη Βιργινία και την Αλεξάνδρα, τις οποίες μεγάλωσε η μητέρα τους με υποδειγματικό τρόπο.

Κατά τη διάρκεια της ζωής της, έγινε στενή φίλη με τον κορυφαίο πολιτικό της εποχής Ελευθέριο Βενιζέλο ενώ με την ενθάρρυνση του ποιητή Κωστή Παλαμά, η Πηνελόπη Δέλτα έγραψε ιστορικά μυθιστορήματα για παιδιά, με θέματα σχετικά με σύγχρονα εθνικά θέματα (Στην Ηρωική Εποχή του Βασιλείου Β΄: Αυτοκράτορας του Βυζαντίου, Για χάρη της πατρίδας, Τα μυστικά του βάλτου), καθώς και άλλα βιβλία, μεταξύ των οποίων, Ένα παραμύθι χωρίς όνομα, ο Τρελαντώνης, ο Μάγκας και Η ζωή του Χριστού.

Φιλοδοξούσε, όπως είπε, να «ξυπνήσει στα Ελληνόπουλα ευγενή και υψηλά ιδανικά», εμφυσώντας τους αξίες όπως ο πατριωτισμός, η φιλία και η αγάπη. Με τα βιβλία της, που παραμένουν δημοφιλή, έχουν μεγαλώσει γενιές ελληνόπουλων.

Το 1905, η Πηνελόπη Δέλτα γνώρισε τον Ίωνα Δραγούμη, τότε υποπρόξενο της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια. Όπως είναι γνωστό είχε ένα παθιασμένο ειδύλλιο μαζί του το οποίο παρέμεινε πλατωνικό

Ανάμεσά τους αναπτύχθηκε ένας μεγάλος έρωτας, η Πηνελόπη όμως δεν θέλησε να αντιταχθεί στις κοινωνικές επιταγές και την υποχρέωσή της απέναντι στον σύζυγο και τα παιδιά της. Η πλατωνική αυτή σχέση τελείωσε το 1908, όταν αυτός συνδέθηκε με τη Μαρίκα Κοτοπούλη.

Σε επιστολή της Δέλτα προς τον Δραγούμη, που ανήκει στο Ιστορικό Μουσείο Μπενάκη, εμφανίζεται απελπισμένη από τον έρωτά της για εκείνον. Λέγεται μάλιστα πως από εκείνη την περίοδο είχε αρχίσει να εκδηλώνει τάσεις αυτοκτονίας.

Στην επιστολή που έχει ημερομηνία 27/7/1906, έγραφε:

«Μένω ακόμη ένα χρόνο, σου το έγραψα· αν με θέλεις ύστερα, αν δεν αλλάξεις, Ιων μου, αν θέλεις τότε, πάρε με… Και τώρα όμως αν με ήθελες δεν θα μπορούσα να σου πω πια όχι· τώρα δεν ξέρω πια τι θα πει τιμή και λόγος και όρκος· ξέρω πως στον κόσμο κάπου ζεις εσύ, πως μ’ αγαπάς ακόμη, πως εσύ μπορείς να γίνεις δικός μου όποταν σε φωνάξω.

Ιων μου, δεν σε φωνάζω· μα αν με θελήσεις ποτέ, ξέρεις πού είμαι· σε περιμένω πάντα και σ’ αγαπώ σαν Μήδεια, είσαι το μόνο δίλημμα που ζει μέσα μου με φρικτή ένταση· τ’ άλλα όλα πέθαναν, η αγάπη σου τα σκότωσε! Μη με φοβηθείς· αγαπώ άγρια, μα αγαπώ με φοβερή tendresse το χλωμό παιδί που με φίλησε στο στόμα εκεί στα πεύκα. Ιων μου, θα πεις πως είμαι τρελή, και το ξέρω, μα όπως εκείνο το βράδυ, που πρώτη φορά με ξανάβλεπες, ύστερα από την πρώτη απόπειρα, ήσουν “τρελός για μένα”, έτσι κι εγώ είμαι τρελή για σένα… Και μεθώ και δεν ξέρω πια να λογαριάσω τι θα πει “τιμή” και “λόγος”.

Ξέρω μόνο πως σ’ αγαπώ, τ’ ακούς, Ιων; σ’ αγαπώ άγρια και θέλω την αγκαλιά σου και το στόμα σου που φιλεί φρικτά, σε θέλω όλον, όλον, δικό μου για πάντα, και πονώ αλύπητα και ανυπόφορα, και μ’ έρχεται να φύγω απόψε, πριν από το γράμμα μου, να μη σου μιλήσω πια, να μη σου γράψω “σ’ αγαπώ”, μόνο να έλθω εκεί, να ορμήσω στο σπίτι σου, να χυθώ στο λαιμό σου, και χωρίς λέξη, να πνίξω την αναπνοή σου, φιλώντας σε στο στόμα, ως που να κλείσεις τα μάτια σου και να πέσει το κεφάλι σου στον ώμο μου, χλωμό και αποκαμωμένο, μισοπεθαμένο από συγκίνηση και πόνο και χαρά που σκοτώνει.

Το ξέρω πως είμαι τρελή· μα η αγάπη κάποιον τρελαίνει… ».

Την ίδια χρονιά που γράφτηκε η επιστολή, η συγγραφέας μετακόμισε στη Φραγκφούρτη από όπου, τρία χρόνια μετά εξέδωσε το πρώτο της μυθιστόρημα με τίτλο «Για την πατρίδα». Η Δέλτα εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα το 1916 αφού είχε περάσει άλλα τρία χρόνια στην Αλεξάνδρεια. Το 1925 η συγγραφέας διαγνώστηκε με σκλήρυνση κατά πλάκας, μια αρρώστια που χειροτέρευε καθώς περνούσαν τα χρόνια και την ταλαιπώρησε μέχρι το τέλος της. Η Πηνελόπη Δέλτα έδωσε τέλος στη ζωή της σε ηλικία 67 ετών, όταν οι Ναζί μπήκαν στην Αθήνα το 1941.

Έργα της Πηνελόπης Δέλτα

Το έμφυτο λογοτεχνικό ταλέντο της Πηνελόπης Δέλτα ήταν εμφανές από την παιδική της ηλικία. Η προσφορά της στη λογοτεχνία επηρέασε καθοριστικά την εξέλιξη του παιδικού βιβλίου σε μια περίοδο που κατά τα άλλα ήταν παραμελημένη. Εμπνευσμένη κυρίως από τα ελληνικά ιστορικά γεγονότα, τα βιβλία της διαβάστηκαν από γενιές παιδιών και συνεχίζουν να είναι επίκαιρα μέχρι τις μέρες μας. Ανεξίτηλα μένουν τα: Η ανώνυμη ιστορία, Στις μέρες του Βουλγαροκτόνου, Τα μυστικά του βάλτου, Μάγκας, και το πιο αγαπημένο όλων, ο Τρελαντώνης, μια ιστορία για τον αδερφό της Αντώνη Μπενάκη.

Η συμβολή της στη συλλογή προφορικών μαρτυριών για τη σύγχρονη ελληνική ιστορία είναι γενικά αναγνωρισμένη ως μεγάλης σημασίας. Ξεκινώντας να καταγράφει τα απομνημονεύματα των βετεράνων του Μακεδονικού αγώνα -όλα αυτά αντιπροσωπεύουν πολύτιμες πηγές ιστορικών πληροφοριών σήμερα- προχώρησε στη συγκέντρωση προφορικών αφηγήσεων για τα σημαντικότερα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα της εποχής της.

Ο εξέχων ρόλος της οικογένειάς της στην κοινωνία και η δική της ευαισθησία για τα εθνικά ζητήματα σήμαιναν ότι συμμετείχε προσωπικά σε μερικές από τις πιο δύσκολες περιόδους της ελληνικής ιστορίας. Για παράδειγμα, το 1918 έλαβε μέρος σε δύο αποστολές στην Ανατολική Μακεδονία με στόχο να βοηθήσει τους ομήρους που επέστρεφαν από την αιχμαλωσία στη Βουλγαρία. Τις ίδιες πατριωτικές τάσεις αποκάλυψε στον απόηχο της μικρασιατικής καταστροφής το 1922 και στον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940.

Στις αρχές του 1941, ο αδερφός του Δραγούμη, Φίλιππος, παρέδωσε στη Δέλτα τα προσωπικά του ημερολόγια και αρχεία και εκείνη, αφού ξόδεψε αμέτρητες ώρες μελετώντας τα, πρόσθεσε άλλες χίλιες σελίδες στο έργο του.

Ψηφιακή Βιβλιοθήκη «Πηνελόπη Δέλτα»

Ήταν το 2017 όταν ξεκίνησε τη λειτουργία της η η Ψηφιακή Βιβλιοθήκη «Πηνελόπη Δέλτα». Η βιβλιοθήκη δημιουργήθηκε προς τιμήν της Πηνελόπης Δέλτα και φιλοξενεί όλα τα έργα της σπουδαίας Ελληνίδας συγγραφέως, μέσα από προσεγμένες ψηφιακές εκδόσεις βιβλίων, που ο αναγνώστης μπορεί να διαβάζει online, να κατεβάζει και να εκτυπώνει εντελώς ελεύθερα και νόμιμα.