Πώς η σχέση με τη μαμά μας επηρεάζει τις σχέσεις που κάνουμε στην ενήλικη ζωή μας;

1. Μου είναι σχετικά εύκολο να σχετίζομαι με τους άλλους και νιώθω άνετα να βασίζομαι σε αυτούς και αυτοί σε μένα. Συνήθως δεν ανησυχώ μήπως με εγκαταλείψει κάποιος ή μήπως κάποιος έρθει πολύ κοντά μου.
2. Κατά κάποιον τρόπο δεν νιώθω άνετα να έχω στενή επαφή με άλλους. Το βρίσκω δύσκολο να τους εμπιστευτώ, και γενικά δυσκολεύομαι να επιτρέψω στον εαυτό μου να εξαρτάται από άλλους. Νιώθω νευρικότητα και αμηχανία όταν κάποιος προσπαθεί να με πλησιάσει. Συχνά ο σύντροφός μου θέλει να είμαι πιο κοντά του από όσο εγώ αντέχω.
3. Νιώθω ότι οι άλλοι διστάζουν να με πλησιάσουν όσο εγώ θα ήθελα. Συχνά ανησυχώ ότι ο σύντροφός μου δε με αγαπάει πραγματικά ή δε θα θέλει να μείνει μαζί μου. Θέλω να γίνω ένα με το σύντροφό μου, να απορροφηθώ εντελώς.
4. Νιώθω ότι οι άλλοι θέλουν να με πλησιάσουν για να με βλάψουν. Δεν μπορώ να αφεθώ εύκολα σε μία σχέση, γιατί οι άνθρωποι θα με πληγώσουν και θα με εγκαταλείψουν. Προσπαθώ να κάνω ότι μπορώ για να τους ικανοποιήσω, αλλά δεν τα καταφέρνω πάντα. Θέλω από τον σύντροφό μου να μπορεί να καλύψει τα κενά της ζωής μου, αλλά πολύ συχνά ακούω ότι αυτό που ζητάω είναι εξωπραγματικό.

Με τον όρο προσκόλληση κατά τον Bowlby αναφερόμαστε τη σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στο βρέφος και την τροφό (η οποία μπορεί να είναι η μητέρα, η οποιοδήποτε άλλο άτομο το φροντίζει). H Ainsworth (βασιζόμενη στη θεωρία του Bowlby) έκανε το παρακάτω πείραμα προκειμένου να ερευνήσει τα μοτίβα της προσκόλλησης:

Κάθε μητέρα με το ενός έτους παιδί της πήγαν στον εργαστήριο, όπου τους ζητήθηκε να ακολουθήσουν την παρακάτω διαδικασία (γνωστή και ως «παράξενη κατάσταση»):

• Η κάθε μητέρα ξεχωριστά με το μωρό της μπαίνει σε ένα άγνωστο δωμάτιο
• Η μητέρα κάθεται και αφήνει το βρέφος να εξερευνήσει το περιβάλλον του
• Ένας άγνωστος μπαίνει στο δωμάτιο
• Το μωρό μένει μόνο με τον άγνωστο
• Η μητέρα επιστρέφει και ο άγνωστος αποχωρεί
• Η μητέρα αφήνει το μωρό μόνο στο δωμάτιο
• Ο άγνωστος επιστρέφει ως υποκατάστατο της μητέρας
• Ο άγνωστος φεύγει καθώς επιστρέφει η μητέρα

Από αυτό το πείραμα προέκυψαν τρία βασικά είδη προσκόλλησης:

1. Ασφαλής προσκόλληση: το μωρό μπορούσε να αποχωριστεί τη μητέρα του και να εξερευνήσει το περιβάλλον του. Όταν έφευγε η μητέρα από το δωμάτιο ένιωθε ανησυχία και επιδίωκε να ανακουφιστεί, αλλά παράλληλα συνέχιζε την εξερεύνησή του και ήταν πολύ συνεργάσιμο. Όταν επέστρεφε η μητέρα χαιρόταν, ανακουφιζόταν και δεν εκδήλωνε καθόλου θυμό.
2. Ανασφαλής αποφευκτική προσκόλληση: το μωρό σπάνια έκλαιγε όταν η μητέρα αποχωρούσε από το δωμάτιο και την απέφευγε όταν επέστρεφε. Ακόμη δεν έδειχνε να την χρειάζεται, αλλά ήταν πολύ θυμωμένο μαζί της όταν επέστρεφε.
3. Ανασφαλής αμφιθυμική προσκόλληση: το μωρό νιώθει νευρικότητα πριν ακόμη η μητέρα αποχωρίσει από το δωμάτιο, είναι υπερβολικά ανήσυχο κατά την απουσία και όταν εκείνη επιστρέφει δείχνει την αμφιθυμία του, αφενός ζητώντας την επαφή μαζί της και αφετέρου με το να αντιστέκεται να την χτυπάει και να τσιρίζει.

Μετά από άλλες έρευνες προστέθηκε και ένα τέταρτο μοτίβο προσκόλλησης η αποδιοργανωτική προσκόλληση, όπου το βρέφος έχει ζήσει έναν απότομο αποχωρισμό από τον γονέα (θάνατος, κακοποίηση, παραμέληση).

Ας δούμε τώρα τι λένε για το στυλ προσκόλλησής μας οι προηγούμενες τέσσερις δηλώσεις:

1) Αν νιώσαμε να έχουμε περισσότερα κοινά στοιχεία με την πρώτη δήλωση, τότε έχουμε ασφαλή προσκόλληση. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε ευκολία να κάνουμε σχέσεις, ότι μπορούμε να εμπιστευτούμε τους άλλους και να τους αφήσουμε να μας εμπιστευτούν. Χαρακτηριζόμαστε φιλικοί, αξιόπιστοι, συμπαθείς. Εκτιμάμε τις σχέσεις και έχουμε μια άνεση να μιλάμε για αυτές. Μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα λάθη των γονιών μας, αλλά μέσα σε ένα κλίμα αποδοχής κατανοώντας ακόμα και τις λανθασμένες τους συμπεριφορές. Στην ενήλική μας ζωή συνήθως κάνουμε υγιείς σχέσεις όπου επιτρέπουμε και στον εαυτό μας αλλά και στους άλλους τον κατάλληλο βαθμό εξάρτησης- αυτονομίας.

2) Όσοι εκφραζόμαστε περισσότερο μέσα από αυτή τη δήλωση, τότε έχουμε ανασφαλή αποφευκτική προσκόλληση. Αυτό σημαίνει ότι δε φαίνεται να δίνουμε μεγάλη αξία στις διαπροσωπικές σχέσεις. Αποφεύγουμε να ερχόμαστε πολύ κοντά στους άλλους, δεν επιθυμούμε ούτε ευχαριστιόμαστε από τις στενές σχέσεις, και γενικά προτιμάμε τις μοναχικές δραστηριότητες. Έχουμε χαμηλά επίπεδα εμπιστοσύνης. Επίσης, είναι σαν να μη μας αγγίζει η απόρριψη. Παρόλο που μπορεί να υπάρχουν αρνητικές εμπειρίες στην παιδική μας ηλικία, προτιμάμε να μη μιλήσουμε για αυτές. Από την άλλη, όμως, έχουμε την ανάγκη να εξιδανικεύσουμε το παρελθόν λέγοντας π.χ., ότι ζήσαμε μια καταπληκτική παιδική ηλικία, αλλά δε θα θυμηθούμε παραδείγματα να το υποστηρίξουμε. Υπάρχει πάρα πολύς θυμός κάτω από την επιφάνεια.

3) Όσοι βλέπουμε τον εαυτό μας σε αυτήν τη δήλωση, τότε έχουμε ανασφαλή αμφιθυμική προσκόλληση. Παραμένουμε παγιδευμένοι σε άλυτες συγκρούσεις που είχαμε με τους γονείς μας. Είναι τέτοιος ο βαθμός προσκόλλησης που νιώθουμε ότι χάνουμε την ταυτότητά μας όταν αποχωριζόμαστε από την οικογένειά μας. Αυτό επισκιάζει τις ενήλικες σχέσεις μας. Την αμφιθυμία που δείχναμε απέναντι στους γονείς μας τη μεταφέρουμε στο σύντροφό μας. Παρόλο που επιθυμούμε σφόδρα να αναπτύξουμε σταθερές, υποστηρικτικές σχέσεις, η ανασφάλειά μας για το αν θα τα καταφέρουμε λειτουργεί ανασταλτικά. Επίσης, κάνουμε υπερβολικά πολλά πράγματα ώστε να εξασφαλίσουμε τη φροντίδα και την υποστήριξη του συντρόφου μας, αλλά το μόνο που καταφέρνουμε είναι να τον πνίξουμε.

4) Η τέταρτη δήλωση αναφέρεται στην αποδιοργανωμένη προσκόλληση. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουμε εμείς που είχαμε τραυματικό αποχωρισμό από κάποιον γονέα και δεν έχουμε επεξεργαστεί το θυμό ή τη λύπη μας. Αυτό περιλαμβάνει θάνατο/ απώλεια γονέα, παραμέληση, κατάχρηση ουσιών, κακοποίηση (σεξουαλική, συναισθηματική), ή ακόμα τη σωματική παρουσία ενός γονέα αλλά τη συναισθηματική του απουσία. Εξαιτίας αυτού, εμμένουμε τόσο πολύ στο να διορθώσουμε τα κακώς κείμενα του παρελθόντος, ώστε δεν μπορούμε να λειτουργήσουμε στο παρόν. Στις ενήλικες σχέσεις μας αυτό μπορεί να εκδηλωθεί με δύο τρόπους: μπορεί να δείξουμε υπέρμετρο ενθουσιασμό προσπαθώντας να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες του συντρόφου μας με κάθε τρόπο γιατί φοβόμαστε την εγκατάλειψη, ή μπορεί να έχουμε μια εχθρική συμπεριφορά από άμυνα ή ακόμη και φαινομενική αδιαφορία ώστε να μην πονέσουμε. Και στις δύο περιπτώσεις, όμως, υποφέρουμε.

Όπως φαίνεται από τα παραπάνω αν έχουμε ασφαλή προσκόλληση στη βρεφική ηλικία, τείνουμε να κάνουμε ασφαλείς σχέσεις στην ενήλικη ζωή. Αν όμως, για κάποιους λόγους είχαμε ανασφαλή προσκόλληση στη βρεφική ηλικία, θα δυσκολευτούμε πολύ στη δημιουργία διαπροσωπικών σχέσεων στην ενήλικη ζωή. Φυσικά όλα αυτά δεν είναι απόλυτα και η έκβαση μιας σχέσης μας επηρεάζεται και από τον/την σύντροφό μας και τις εμπειρίες του.

Νίνα Καραμολέγκου, Licensed Counselling Psychologist, MSc, Cognitive Behavioural Psychotherapist, MPH

Instagram: nina_karamolegou

Email: ninaka7@yahoo.com