Η παγίδα της υπερβολικής αυτοπεποίθησης και πώς να αποφύγεις το φαινόμενο Dunning-Kruger

Η μάθηση είναι υπέροχο πράγμα. Σε βοηθά να μειώσεις την άγνοιά σου, να αναπτύξεις περισσότερη ενσυναίσθηση, να βελτιώσεις την υγεία σου και ακόμη και να συμβάλεις στη μείωση της εγκληματικότητας (Feinstein, 2008). Ωστόσο, υπάρχει ένας κίνδυνος στη λίγη γνώση. Όταν ξεκινάς να μαθαίνεις κάτι καινούριο, νιώθεις μια έκρηξη ντοπαμίνης -έναν ενθουσιασμό από την απόκτηση νέων πληροφοριών. Δυστυχώς, αυτός ο ενθουσιασμός μπορεί να σε κάνει υπερβολικά σίγουρη για αυτά που γνωρίζεις όπως πολύ σωστά αναφέρει ένα πολύ ωραίο άρθρο στο Psychology Today.

Αυτό το φαινόμενο είναι γνωστό ως «άγνοια της άγνοιας» ή το φαινόμενο Dunning-Kruger. Δηλαδή, όσο λιγότερα γνωρίζεις για ένα θέμα, τόσο λιγότερο αντιλαμβάνεσαι πόσα πράγματα δεν ξέρεις. Μόνο όταν αποκτήσεις μεγαλύτερη εξειδίκευση μπορείς να εκτιμήσεις με ακρίβεια το επίπεδο των γνώσεών σου. Αυτό είναι περίπλοκο, καθώς δημιουργεί ένα διπλό δίλημμα: όχι μόνο η ελλιπής γνώση οδηγεί σε λανθασμένα συμπεράσματα, αλλά τα ίδια αυτά λάθη σε εμποδίζουν να αναγνωρίσεις τα σφάλματά σου.

Το φαινόμενο Dunning-Kruger είναι διαδεδομένο και μπορεί να οδηγήσει σε κακές αποφάσεις και μια στατική νοοτροπία. Συχνά βασίζεσαι σε αυτό που θεωρείς ορθολογικό, αλλά στην πραγματικότητα είναι απλώς ένστικτο. Αυτή η υπερβολική αυτοπεποίθηση μπορεί επίσης να σε κάνει λιγότερο πρόθυμη να επιδιώξεις περαιτέρω μάθηση ή επαγγελματική ανάπτυξη, γιατί νιώθεις ήδη ικανοποιημένη με τις γνώσεις σου. Ίσως αυτός να είναι ο λόγος που βλέπουμε τόσους «ειδικούς του καναπέ», podcasters και influencers να μοιράζονται γρήγορα «το ήξερες;» γεγονότα, ενώ τα σχόλια γεμίζουν με φράσεις όπως «δεν είναι τόσο απλό» ή «σου λείπει η λεπτομέρεια της γνώσης».

Πώς να αναγνωρίσεις την προκατάληψή σου

Δυστυχώς, όλοι πέφτουμε θύματα του φαινομένου Dunning-Kruger. Πώς, λοιπόν, μπορείς να το αναγνωρίσεις στον εαυτό σου;

Έχεις κατηγορηθεί ποτέ ότι «τα εξηγείς υπεροπτικά» (mansplaining); Ή μήπως συχνά βρίσκεις τον εαυτό σου να «εκπαιδεύει» τους άλλους χωρίς να στο ζητήσουν; Αυτά μπορεί να είναι σημάδια του φαινομένου. Από την άλλη πλευρά, αν απορρίπτεις εύκολα τις ιδέες των άλλων επειδή νομίζεις ότι δεν ξέρουν τι λένε, ρώτα τον εαυτό σου: «Πόσα γνωρίζω πραγματικά;»

Τα ειδησεογραφικά μέσα έχουν αναδείξει κάποιες κωμικές περιπτώσεις υπερβολικής αυτοπεποίθησης. Πολλοί φίλαθλοι πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να διαχειριστούν καλύτερα την αγαπημένη τους ομάδα από τον προπονητή. Αμέτρητοι λάτρεις των DIY καταλήγουν στα επείγοντα κάθε χρόνο επειδή υπερεκτίμησαν τις δεξιότητές τους στις κατασκευές. Και, εντυπωσιακά, σχεδόν το 50% των ανδρών πιστεύει ότι θα μπορούσε να προσγειώσει ένα αεροπλάνο σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.

Για να ελέγξεις την προκατάληψή σου, ξεκίνα ελέγχοντας πόσα γνωρίζεις πραγματικά για ένα θέμα. Αυτό δεν σημαίνει να κάνεις μια αναζήτηση στο Google που απλώς επιβεβαιώνει την άποψή σου (π.χ., «Γιατί η κλιματική αλλαγή είναι φάρσα»). Πάντα θα βρεις κάτι που να σε υποστηρίζει. Αντίθετα, στρέψου σε πιο ευρείες πηγές. Για παράδειγμα, μια γρήγορη ανάγνωση της σελίδας της Wikipedia για την κλιματική μεταβλητότητα μπορεί να σου δείξει πόσο περίπλοκο είναι το θέμα.

Άλλα σημάδια προκατάληψης περιλαμβάνουν την αίσθηση ότι «ξέρεις αρκετά», την αδιαφορία να ελέγξεις αν η άποψή σου ισχύει ή την έλλειψη περιέργειας για τα κενά στις γνώσεις σου.

Πώς να αποφύγεις την παγίδα του Dunning-Kruger

Η δοκιμή των γνώσεών σου δεν σημαίνει ότι πρέπει συνεχώς να αμφιβάλλεις για τον εαυτό σου -σημαίνει να βλέπεις τη νέα γνώση ως το πρώτο βήμα και να παραμένεις περίεργη. Όταν μιλάς με άλλους, ξεκίνα με φράσεις όπως «από όσα γνωρίζω», «αυτό που έμαθα είναι» ή «δεν είμαι σίγουρη για όλες τις λεπτομέρειες, αλλά νομίζω…». Αυτή η προσέγγιση κάνει δύο πράγματα: ανοίγει τη συζήτηση αντί να την κάνει μονόλογο και σε διατηρεί σε μια νοοτροπία ανάπτυξης, υπενθυμίζοντάς σου ότι οι γνώσεις σου εξελίσσονται συνεχώς.

Επιπλέον, σκέψου τον εαυτό σου ως δασκάλα του εαυτού σου. Πώς θα βαθμολογούσες τη δουλειά σου; Παρείχες επαρκή στοιχεία και λογική; Έλεγξες πολλαπλές πηγές; Εξέτασες αντίθετες απόψεις; Η αναγνώριση των σημείων όπου παίρνεις συντομεύσεις ή δεν έχεις χρόνο να εμβαθύνεις μπορεί να βοηθήσει. Χρήσιμο είναι επίσης να χρησιμοποιείς φράσεις όπως «από ό,τι θυμάμαι» για να επισημαίνεις περιοχές όπου ίσως χρειάζεσαι περισσότερες πληροφορίες. Μπορείς πάντα να σημειώνεις θέματα για να τα μελετήσεις όταν έχεις περισσότερο χρόνο.

Μια άλλη αποτελεσματική στρατηγική είναι να καλείς άλλους να εντοπίζουν τα λάθη στα επιχειρήματά σου. Το να αναθέτεις σε κάποιον τον ρόλο του «συνηγόρου του διαβόλου» στις συζητήσεις μπορεί να ενθαρρύνει βαθύτερους διαλόγους, να δημιουργήσει καλύτερα επιχειρήματα και να σε βοηθήσει να αποφύγεις την παγίδα του Dunning-Kruger.

Μείνε περίεργη

Όταν έχεις χρόνο, επέστρεψε σε εκείνα τα θέματα που σημείωσες και άφησε την περιέργειά σου να σε οδηγήσει. Θυμήσου τον αρχικό ενθουσιασμό όταν έμαθες κάτι καινούριο; Συνέχισε να κυνηγάς αυτή την «έκρηξη» μέσω βαθύτερης κατανόησης, αντί της βιασύνης να «κερδίσεις» μια συζήτηση. Ρώτα τον εαυτό σου: «Αυτό είναι ενδιαφέρον -τι άλλο υπάρχει να ανακαλύψω; Πότε αυτό δεν ισχύει;»

Τα πέντε «γιατί»

Μια ισχυρή τεχνική για να ενισχύσεις την περιέργειά σου είναι η τεχνική των «πέντε γιατί». Αφορά τη διαδικασία του να συνεχίζεις να ρωτάς «γιατί» πέντε φορές σε ένα θέμα, πρόβλημα ή υπόθεση. Για παράδειγμα, αν σκέφτεσαι, «Γιατί δεν πήγε καλά μια εργασία μου;» μπορείς να ρωτήσεις:

1. Γιατί δεν πήγε καλά; (Έλειπαν στοιχεία).
2. Γιατί έλειπαν στοιχεία; (Δεν έκανα αρκετή έρευνα).
3. Γιατί δεν έκανα αρκετή έρευνα; (Δεν αφιέρωσα αρκετό χρόνο).
4. Γιατί δεν αφιέρωσα χρόνο; (Δεν το οργάνωσα σωστά).
5. Γιατί δεν το οργάνωσα σωστά; (Δεν έδωσα την απαραίτητη προτεραιότητα).

Αυτή η προσέγγιση σε βοηθά να φτάσεις στη ρίζα ενός προβλήματος, αποκαλύπτοντας τα βαθύτερα αίτια που συχνά δεν είναι προφανή. Ταυτόχρονα, ενισχύει την περιέργεια και την ικανότητά σου να βλέπεις την πολυπλοκότητα σε καταστάσεις που ίσως αρχικά φαίνονταν απλές.

Γιατί είναι σημαντικό να παραμένεις προσγειωμένη

Το να διατηρείς ανοιχτό μυαλό σού δίνει τη δυνατότητα να είσαι ταπεινή, συμπεριληπτική και προσιτή. Δώσε προσοχή στα σχόλια και στις αντιδράσεις των άλλων. Αν παρατηρήσεις βλέμματα αμηχανίας ή απομάκρυνσης όταν εξηγείς κάτι, ίσως αυτό να είναι ένα σημάδι ότι πρέπει να αλλάξεις προσέγγιση.

Όσο περισσότερα μαθαίνεις, τόσο πιο ακριβής θα γίνεσαι στην κατανόηση των ορίων της γνώσης σου. Θα αρχίσεις να ξεχωρίζεις πού οι γνώσεις σου είναι επαρκείς και πού χρειάζονται περισσότερη ανάπτυξη.

Θυμήσου: το να παραμένεις προσγειωμένη δεν σημαίνει ότι πρέπει να αμφιβάλλεις για τον εαυτό σου. Σημαίνει να παραμένεις περίεργη, ανοιχτή και έτοιμη να μαθαίνεις διαρκώς. Με αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο εξελίσσεσαι, αλλά εμπνέεις και τους γύρω σου να κάνουν το ίδιο.