Περιέργεια: Καλή, κακή ή και τα δύο;

Όλοι γνωρίζουμε τη φράση «η περιέργεια σκότωσε τη γάτα». Η προέλευσή της χρονολογείται στο 1598, από το θεατρικό έργο Every Man In His Humour του Άγγλου συγγραφέα Μπεν Τζόνσον. Η φράση αυτή υποδηλώνει ότι η περιέργεια είναι κάτι αρνητικό, μια παρόρμηση που καλό θα ήταν να αποφεύγουμε.

Ωστόσο, λίγοι γνωρίζουν τη συνέχεια αυτής της φράσης, που εμφανίστηκε το 1912 σε διαφήμιση εφημερίδας της Πενσυλβάνια. Η ολοκληρωμένη φράση είναι: «Η περιέργεια σκότωσε τη γάτα, αλλά η ικανοποίηση την έφερε πίσω».

Αξίζει λοιπόν να αναρωτηθούμε: είναι η περιέργεια κάτι καλό ή κακό; Θα πρέπει να την ενθαρρύνουμε, όπως στις ταινίες τρόμου όπου ο ήρωας διερευνά έναν ανεξήγητο θόρυβο, ή να την αποθαρρύνουμε, όπως κάνει το κοινό που φωνάζει «μην ανοίξεις την πόρτα»;

Τι είναι η περιέργεια;

Ο ορισμός της περιέργειας αποδεικνύεται πιο δύσκολος απ’ όσο νομίζουμε. Ένας από τους παλαιότερους ορισμούς τη χαρακτηρίζει ως μια ορμή, παρόμοια με την πείνα ή τη δίψα. Όπως αυτές οι ορμές, η περιέργεια προκαλεί δυσφορία και μας κινητοποιεί να αναζητήσουμε την πληροφορία που θα τη μειώσει.

Η θεωρία της «ορμής» της περιέργειας προτάθηκε από τον Ντέιβιντ Μπέρλιν το 1954. Ο Μπέρλιν υποστήριξε ότι η περιέργεια διεγείρεται από ερεθίσματα που είναι διφορούμενα, περίπλοκα ή αντιφατικά. Η ανακούφιση αυτής της έντασης επιβραβεύει το άτομο και προάγει τη μάθηση και τη μνήμη. Ο Τζορτζ Λόουενσταϊν (1994) επεξεργάστηκε τη θεωρία αυτή, περιγράφοντας την περιέργεια ως ένα αίσθημα στέρησης που προκαλείται από το χάσμα ανάμεσα σε αυτά που γνωρίζουμε και σε αυτά που θέλουμε να μάθουμε. Η γνώση γεφυρώνει αυτό το χάσμα και μας κάνει να αισθανόμαστε ανταμοιβή.

Η περιέργεια έχει γίνει σημαντικό στοιχείο της εκπαίδευσης, καθώς προωθεί τη μάθηση. Ωστόσο, παρουσιάζει προβλήματα. Σε αντίθεση με άλλες ορμές, η ικανοποίησή της δεν τη μειώνει πάντα. Αντίθετα, συχνά επιδιώκουμε νέες διεγερτικές εμπειρίες.

Νευρολογικές βάσεις της περιέργειας

Παρά τη σημασία της, γνωρίζουμε λίγα για τη νευρολογική βάση της περιέργειας. Μια μελέτη (Jepma et al., 2012) προσπάθησε να εξετάσει τη θεωρία του Μπέρλιν μέσω λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fMRI).

Στη μελέτη, οι συμμετέχοντες παρακολουθούσαν ασαφείς εικόνες κοινών αντικειμένων, οι οποίες ακολουθούνταν από:

1.Ξεκάθαρη εικόνα του ίδιου αντικειμένου.

2.Ξεκάθαρη εικόνα διαφορετικού αντικειμένου.

3.Ξεκάθαρη εικόνα πριν από ασαφή.

4.Δύο ξεκάθαρες εικόνες (έλεγχος).

Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να θυμηθούν τις εικόνες και να βαθμολογήσουν την περιέργειά τους.

Τα αποτελέσματα έδειξαν καλύτερη ανάκληση όταν η ασαφής εικόνα ακολουθούταν από ξεκάθαρη του ίδιου αντικειμένου (ικανοποίηση της περιέργειας). Οι τομογραφίες έδειξαν ότι περιοχές του εγκεφάλου, όπως ο πρόσθιος φλοιός του προσαγωγίου (ACC) και ο πρόσθιος νησιωτικός φλοιός (AIC), ενεργοποιούνταν από τις ασαφείς εικόνες. Αυτές οι περιοχές σχετίζονται με δυσάρεστα συναισθήματα και σωματική διέγερση.

Ο ιππόκαμπος, που συνδέεται με τη μνήμη, ενεργοποιήθηκε περισσότερο όταν η δεύτερη εικόνα διευκρίνιζε την πρώτη. Επιπλέον, το ραβδωτό σώμα, μέρος του συστήματος ανταμοιβής του εγκεφάλου, ενεργοποιήθηκε όταν μειώθηκε η αβεβαιότητα.

Η έρευνα έδειξε επίσης ότι άτομα με μεγαλύτερη «σταθερή περιέργεια» ως χαρακτηριστικό προσωπικότητας παρουσίασαν εντονότερη δραστηριότητα στον AIC.

Τι σημαίνει αυτό;

Παρά τις σημαντικές ανακαλύψεις, η περιέργεια παραμένει περίπλοκη. Υπάρχουν πολλοί τύποι περιέργειας και η έρευνα εξετάζει μόνο κάποιους. Εάν σας κεντρίζει το ενδιαφέρον, ίσως θελήσετε να συμμετάσχετε σε μελλοντικές μελέτες.

Ενθαρρύνοντας την περιέργεια, ίσως ανακαλύψουμε όχι μόνο τον κόσμο γύρω μας, αλλά και πτυχές του εαυτού μας που δεν γνωρίζαμε ότι υπήρχαν.