Απαγόρευση των social media στους κάτω των 16: Ένα φρένο στο «brain rot» ή μια ανέφικτη πολιτική;

Με μια σαρωτική κίνηση η κυβέρνηση της Αυστραλίας θέσπισε νόμο που απαγορεύει την πρόσβαση σε πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης -χωρίς τη συγκατάθεση των γονέων- σε παιδιά κάτω των 16 χρόνων. Η στάση της κυβέρνησης είναι ότι αυτή η απαγόρευση αποτελεί ευκαιρία για τα παιδιά να αναπτυχθούν σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον, απαλλαγμένο από τις τοξικές πιέσεις της συνεχούς επικύρωσης και προβολής τους online. Παράλληλα ο νόμος αυτός έχει σκοπό την επιβολή προστίμων εκατομμυρίων δολαρίων στις εταιρείες Big Tech, όπως η αμερικανική Meta (Facebook, Instagram) και η κινεζική ByteDance (TikTok). Η νομοθεσία αυτή έχει πυροδοτήσει έντονες συζητήσεις σε διεθνές επίπεδο καθώς έχει πιθανά οφέλη αλλά και σοβαρές προκλήσεις για τους νέους αλλά και για τις οικογένειες συνολικά.

Μπορεί το «brain rot» να συνοψίσει όλο το 2024; Η Οξφόρδη συμφωνεί ότι ήταν η λέξη της χρονιάς

Η Σοφία Ζαχαράκη που διατελεί Υπουργός Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας της Κυβέρνησης αναφέρθηκε στο θέμα πριν μερικά εικοσιτετράωρα στο θέμα στην εκπομπή «Σήμερα» στη τηλεόραση του ΣΚΑΙ.

«Η ψηφιακή απειλή έχει διπλό πρόσωπο: τα παιδιά μένουν προσκολλημένα στα ψηφιακά μέσα και παράλληλα απομονώνονται από την πραγματική ζωή. Υπάρχει ο κίνδυνος για κατάθλιψη και ψηφιακή απομόνωση. Θεωρούν ότι έχουν φίλο, δημιουργούν έναν πλασματικό ψηφιακό κόσμο και δεν ζουν τον έξω κόσμο.

Η Κυβέρνηση έλαβε μέτρα με απόφαση του Πρωθυπουργού στα σχολεία για τα κινητά. Έχουμε θέσει ως στόχο την προστασία των παιδιών από την δύσκολη ψηφιακή πραγματικότητα και προχωράμε στην εφαρμογή μιας πλατφόρμας για τον γονεϊκό έλεγχο» τόνισε η Σοφία Ζαχαράκη εξηγώντας ότι θα δίνεται η δυνατότητα του ελέγχου στους γονείς καθώς θα μπορούν με λέξεις-κλειδιά, να απαγορεύουν τη χρήση συγκεκριμένων σελίδων αλλά και να ελέγχουν με ποιον συνομιλεί το παιδί στο διαδίκτυο.

Σχετικά με την καθολική απαγόρευση των Social Media όπως την είδαμε να ψηφίζεται στην Αυστραλία η Υπουργός τόνισε:

Η τεχνολογία μπορεί να γίνει και σύμμαχος απέναντι στην κακή χρήση της. Δεν ξέρω εάν θα φτάσουμε στην απαγόρευση, αλλά σε όλες τις χώρες της Ευρώπης για την ηλικία κάτω των 15 ετών έχουν σκοπό να αυστηροποιήσουν τα μέτρα. Οι γονείς εμφανίζονται αμφίθυμοι και εκφράζουν την ανησυχία τους για την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί όμως δεν επιθυμούν να αποκλείσουν τα παιδιά τους και από την κοινωνικοποίηση που προσφέρει η χρήση της τεχνολογίας. Η ελευθερία είναι πλαίσιο και ασφάλεια», κατέληξε η Σοφία Ζαχαράκη.

H γνώμη της ειδικού: Απαγόρευση των social media στους κάτω των 16: Ένα φρένο στο «brain rot» ή μια ανέφικτη πολιτικη;

Ζητήσαμε από την Κατερίνα Πολυχρονοπούλου, MSc, HRM Υπεύθυνη Προγραμμάτων και Εύρυθμης Λειτουργίας του ΔΙ.ΚΕ.ΨΥ.ΘΕ.ΥΠ.Προνόηση/ Διεπιστημονικό Κέντρο Ψυχολογικής & Θεραπευτικής Υποστήριξης να μας εκθέσει τα δεδομένα που υπάρχουν για τη χρήση των social media από παιδιά κάτω των 16 ετών, να μας εξηγήσει αν η απαγόρευση όπως εκείνη της Αυστραλίας είναι ένα μέτρο που θα έχει αποτέλεσμα και να δώσει μια κατεύθυνση και στους γονείς για το πώς θα πρέπει να χειριστούν τη χρήση των social media που κάνουν τα παιδιά τους, με ή χωρίς τη ρύθμιση κάποιου νόμου.

«Ως Υπεύθυνη Προγραμμάτων του κέντρου Προνόηση καλούμαι καθημερινά να μιλήσω στους γονείς για τη σημασία των ορίων στη χρήση των κοινωνικών δικτύων. Τονίζω τη σημασία της συνειδητής χρήσης των μέσων αυτών, με καθημερινή προσπάθεια και αυτοέλεγχο, διότι, όπως χαρακτηριστικά τους λέω «τα βάζουμε με κάτι πολύ δυνατότερο από εμάς», τις εταιρείες Big Tech, δηλαδή, οι οποίες διαθέτουν ειδικά σχεδιασμένους αλγορίθμους που κυριαρχούν στο διαδίκτυο και προκαλούν τον εθισμό των παιδιών, προάγουν την κοινωνική σύγκριση, την τελειομανία, την υπερκατανάλωση και διάφορα νοσηρά trends. Οι γονείς λοιπόν με αγανάκτηση εκφράζουν την απορία μα δε τους ελέγχει κανένας αυτούς;.

Όμως πριν σπεύσουμε να απαιτήσουμε από τις κυβερνήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης την οριζόντια απαγόρευση τέτοιων μέσων δικτύωσης για τα παιδιά, θα πρέπει να δούμε προσεκτικά και πολύπλευρα την κίνηση της Αυστραλίας», μας τονίζει η ειδικός.

Η Meta εισάγει την αναγνώριση προσώπου σε Facebook και Instagram σε δύο περιπτώσεις. Τι αλλάζει;

Μια δυναμική διαπραγμάτευση μεταξύ παιδιών, τεχνολογίας και της θεσμικής επίβλεψής τους

Ο διαδικτυακός εκφοβισμός ίσως περιοριστεί εάν τα παιδιά αποφύγουν την τραυματική έκθεσή τους σε κακόβουλους χρήστες και την γενικότερη πίεση για την -σχεδόν ψυχαναγκαστική- δόμηση μιας διαδικτυακής περσόνας αρεστή στους άλλους. Στις ηλικίες 11 έως 16 η αυτοεικόνα αναπτύσσεται διαρκώς και συχνά είναι εύθραυστη. Επομένως καθυστερώντας την πρόσβαση σε τέτοιες πλατφόρμες, ίσως ο νόμος αυτός να μειώσει αυτά τα φαινόμενα.

Επίσης η απαγόρευση σίγουρα θα προστατεύσει τα παιδιά από επιβλαβές περιεχόμενο. Η έκθεση σε ακατάλληλο υλικό στα κοινωνικά δίκτυα είναι δυστυχώς όλο και συχνότερη και μπορεί να προκαλέσει στα παιδιά άγχος, καταθλιπτικά συμπτώματα, εφιάλτες και δυσκολίες ύπνου.

Ακόμη, αυτός ο νόμος μπορεί να δώσει χρόνο στα παιδιά να αναπτύξουν την κριτική τους σκέψη προτού χρησιμοποιήσουν τα social media.

Αρκετοί έφηβοι που αναλώνονται βιντεάκια καλλωπισμού και ρηχής διασκέδασης καταλήγουν να ασχολούνται καταναγκαστικά με την εμφάνισή τους και το κινητό, εγκαταλείποντας ασχολίες όπως η λογοτεχνία, οι τέχνες και τα αθλήματα. Το στοίχημά μας στο κέντρο Προνόηση είναι τα παιδιά να αγαπήσουν τη μοναδικότητά τους και να μην αφήσουν τα ταλέντα τους να μαραζώνουν.

Αντιθέτως οι δραστηριότητες εκτός σύνδεσης και η κοινωνική αλληλεπίδραση στον πραγματικό κόσμο θα ενθαρρύνονταν πολύ περισσότερο, εάν δεν υπήρχε η εικονική επιλογή κοινωνικοποίησης. Οι συνεχείς ειδοποιήσεις, τα likes και τα σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πυροδοτούν μια ακατάπαυστη και «φθηνή» αντίδραση ντοπαμίνης. Κατά συνέπεια οι άλλες δραστηριότητες φαίνονται στα παιδιά κουραστικές και βαρετές.

Ισορροπώντας μεταξύ ελευθερίας και περιορισμού

Σύμφωνα με τις βασικές διατάξεις του νόμου απαιτούνται διαδικασίες ταυτοποίησης, όπως ταυτότητες που εκδίδονται από την κυβέρνηση ή επίσημα έγγραφα γονικής συναίνεσης. Επομένως κρίνεται απολύτως λογικό να εγείρονται ζητήματα προσωπικών δεδομένων και χρήσης αυτών από τρίτους.

Ένα άλλο επίμαχο ζήτημα είναι η επιβολή του νόμου στην προσωπική ελευθερία του ατόμου. Η συνετή χρήση των κοινωνικών δικτύων μπορεί να προσφέρει στα παιδιά την πρόσβαση σε ειδήσεις και εκπαιδευτικό περιεχόμενο. Η απαγόρευση της πρόσβασης θα μπορούσε να καταπνίξει την ανάπτυξη δεξιοτήτων ψηφιακού γραμματισμού, οι οποίες είναι απαραίτητες για τη σύγχρονη ζωή και το μέλλον τους.

Εκφράζουν την άποψή τους, την αισθητική τους, ταυτίζονται με πολιτιστικά ρεύματα, ενημερώνονται, και κοινωνικοποιούνται, και, εφόσον όλα αυτά γίνονται με ασφάλεια και αυθεντικότητα, δομούν την προσωπικότητα του εφήβου. Η κατάργηση της πρόσβασης σε αυτόν τον «κόσμο» θα μπορούσε να απομονώσει τους νέους από τους συνομηλίκους τους και να δημιουργήσει μεγαλύτερο χάσμα γενεών.

Μάλιστα η κοινωνική απομόνωση και ο αποκλεισμός παιδιών που βρίσκονται σε απομακρυσμένες από τα αστικά κέντρα περιοχές είναι μια συνέπεια της απαγόρευσης των social media που πρέπει να συνυπολογίσουμε. Παιδιά που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας, και έφηβοι που αναζητούν την κοινωνική τους ταυτότητα συχνά λαμβάνουν επικύρωση και υποστήριξη από ψηφιακές κοινότητες, που ενδέχεται να μην λαμβάνουν από το κοινωνικό τους περιβάλλον.

Έλεγχος των Big Tech ή πολιτικό πυροτέχνημα;

Μετά την τολμηρή κίνηση της Αυστραλίας, ορισμένες χώρες εξετάζουν παρόμοια μέτρα. Παρότι έχουν ψηφιστεί νόμοι για την απαγόρευση της πρόσβασης ανηλίκων στα κοινωνικά δίκτυα χωρίς γονική συναίνεση στη Γαλλία και σε ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ, η Αυστραλία είναι η πρώτη χώρα που θα εφαρμόσει ένα τέτοιο μέτρο με απόλυτο τρόπο. Με 77% του πληθυσμού να στηρίζουν τον κεντροαριστερό πρωθυπουργό Άντονι Αλμπανέζε σε αυτή του την κίνηση, αντιλαμβανόμαστε αφενός την αδημονία των γονιών να δοθεί μια λύση στην κυριαρχία των social media στη ζωή των παιδιών τους και αφερέτου το πολιτικό προβάδισμα που δίνει η θέσπιση του νόμου αυτού στον Αλμπανέζε για τις εκλογές του 2025.

Ωστόσο ο νόμος αυτός δεν είναι η λύση που αναζητούν εναγωνίως οι γονείς εάν η κυβέρνηση δεν μεριμνήσει για την παροχή πόρων στις υπηρεσίες προαγωγής της ψυχικής υγείας των παιδιών και των εφήβων.

Η πλήρης απαγόρευση μπορεί να είναι μια ανακούφιση για τους γονείς -και ψηφοφόρους- της κυβέρνησης, όμως ας έχουμε κατά νου ότι οι έφηβοι που έχουν εξοικείωση με την τεχνολογία θα μπορούσαν εύκολα να παρακάμψουν τους ηλικιακούς περιορισμούς χρησιμοποιώντας πλαστά διαπιστευτήρια.

Ακόμη χειρότερο σενάριο της πλήρους απαγόρευσης είναι οι νέοι να καταφύγουν σε μη εποπτευόμενες και παράνομες περιοχές του διαδικτύου, όπου οι κίνδυνοι θα είναι πολύ περισσότεροι. Η κυβέρνηση Αλμπανέζε έχει δεσμευτεί να επενδύσει σε εργαλεία ψηφιακής εκπαίδευσης και κοινοτικά προγράμματα σχετικά με όσα προαναφέρθηκαν και ελπίζω να υλοποιηθούν και να αποτελέσουν παράδειγμα προς μίμηση και για άλλες χώρες.

Τέλος, αναμένονται οι εξελίξεις για την επιβολή προστίμων εκατομμυρίων δολαρίων στους κολοσσούς των social media στην περίπτωση που αποδεχτούν χρήστες κάτω των 16 χωρίς γονική συναίνεση. Ήδη όμως πολλοί εκπρόσωποι των εταιρειών αυτών έχουν κάνει δηλώσεις ότι δεν έχουν λάβει κατευθυντήριες για την συμμόρφωσή τους στο νέο νόμο της κυβέρνησης της Αυστραλίας. Ο χρόνος θα δείξει.

Στο κέντρο μας γνωρίζουμε πως η συζήτηση για τους εφήβους και την τεχνολογία δεν έχει τελειώσει. Είμαστε δίπλα στο γονιό και στο παιδί, ώστε να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής», καταλήγει η ειδικός.

Οι νέοι χρησιμοποιούν λάθος τα social media και ο ΠΟΥ μιλά (ξανά) για σοβαρούς κινδύνους

Ευχαριστούμε την Κατερίνα Πολυχρονοπούλου, MSc, HRM
Υπεύθυνη Προγραμμάτων και Εύρυθμης Λειτουργίας, ΔΙ.ΚΕ.ΨΥ.ΘΕ.ΥΠ.Προνόηση/ Διεπιστημονικό Κέντρο Ψυχολογικής & Θεραπευτικής Υποστήριξης
https://www.instagram.com/pronoisi/