Αντωνία Φογκτ: «Η γνώση δεν έχει φύλο. Η καινοτομία δεν έχει όρια. Το μέλλον ανήκει σε όσες τολμούν»

Για την Αντωνία Φογκτ, η επιστήμη δεν είναι μόνο χώρος γνώσης και ανακαλύψεων -είναι ένα πεδίο που απαιτεί αδιάκοπη περιέργεια, σκληρή δουλειά και ακεραιότητα. Πιστεύει βαθιά ότι η δικαιοσύνη, η ειλικρίνεια και η συνεργασία δεν είναι απλώς ιδανικά αλλά θεμέλια που πρέπει να παραμένουν αδιαπραγμάτευτα. Η νεαρή επιστήμονας, αντλεί έμπνευση από τη διαρκή πρόοδο της ιατρικής και τη δύναμη της ανθρώπινης θέλησης να ξεπερνά κάθε εμπόδιο.

Το όνομά της έγινε ευρέως γνωστό όταν βρέθηκε στην κορυφή της λίστας Forbes 30 Under 30, μια διάκριση που αντικατοπτρίζει όχι μόνο το ταλέντο της αλλά και την αφοσίωσή της. Για εκείνη, η ισορροπία ενός χαρακτήρα γεννιέται μέσα από τις αντιθέσεις του -η απόλυτη προσήλωσή της στους στόχους τη βοηθά να προχωρά, αλλά την κάνει και απαιτητική, τόσο από τον εαυτό της όσο και από τους άλλους.

Στον ελεύθερο χρόνο της, η υποψήφια διδάκτωρ Χειρουργικής στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, συνδυάζει τη Μοριακή Βιολογία με την Ιατρική Έρευνα, αναζητώντας καινοτόμες λύσεις στον τομέα της Χειρουργικής, βρίσκει καταφύγιο στη λογοτεχνία και την τέχνη, επιστρέφοντας πάντα σε βιβλία που της προσφέρουν έμπνευση, δύναμη και μια νέα προοπτική.

Έχοντας γίνει μητέρα σε πολύ νεαρή ηλικία, βλέπει την επιστήμη ως ένα συναρπαστικό ταξίδι διαρκούς εξέλιξης -όπου η επιμονή, η αντοχή και το πάθος είναι εξίσου καθοριστικά με την ευφυΐα. Με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη, μοιράστηκε μαζί μας τις εμπειρίες, τις προκλήσεις και τα όνειρά της για το μέλλον της έρευνας, σε μια συνέντευξη που εμπνέει και ανοίγει νέους δρόμους.

Κυρία Φογκτ, η Διεθνής Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη υπενθυμίζει την ανάγκη για περισσότερη υποστήριξη και ευκαιρίες για γυναίκες στον τομέα της επιστήμης. Ποιες είναι οι στρατηγικές που πιστεύετε ότι πρέπει να ακολουθηθούν για να ενθαρρύνουν περισσότερες νέες γυναίκες να ακολουθήσουν επιστημονικές καριέρες, και πώς μπορούμε να αλλάξουμε την εικόνα της γυναίκας στην επιστήμη;

Η Διεθνής Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη είναι μια υπενθύμιση ότι η ισότητα στην επιστήμη δεν είναι ακόμα δεδομένη. Για να αλλάξουμε την εικόνα της γυναίκας στην επιστήμη και να ενθαρρύνουμε περισσότερες νέες γυναίκες να ακολουθήσουν επιστημονικές καριέρες, πρέπει να δράσουμε στρατηγικά.

Βασικές στρατηγικές για ενίσχυση της παρουσίας των γυναικών στην επιστήμη:

1. Ορατά και ενεργά γυναικεία πρότυπα
   Οι νέες κοπέλες χρειάζονται παραδείγματα γυναικών που πέτυχαν στην επιστήμη, όχι μόνο ως ιστορικές φιγούρες, αλλά ως σύγχρονες επαγγελματίες που είναι προσβάσιμες και ανοιχτές να μοιραστούν την εμπειρία τους.
2. Εκπαίδευση χωρίς στερεότυπα
   Η αλλαγή ξεκινά από τις σχολικές αίθουσες. Χρειάζεται αναμόρφωση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων ώστε να αποφεύγονται οι έμφυλες προκαταλήψεις και να ενισχύεται η αυτοπεποίθηση των κοριτσιών στις επιστημονικές και τεχνολογικές σπουδές.
3. Υποτροφίες και οικονομική υποστήριξη
   Οι γυναίκες σε πολλά μέρη του κόσμου εγκαταλείπουν τις επιστήμες λόγω οικονομικών περιορισμών ή έλλειψης κατάλληλης υποστήριξης. Οι στοχευμένες υποτροφίες και οι χρηματοδοτήσεις μπορούν να κάνουν τη διαφορά.
4. Mentorship και δικτύωση
   Οι γυναίκες χρειάζονται κοινότητες στήριξης και μέντορες που θα τις καθοδηγήσουν στις προκλήσεις της ακαδημαϊκής και επαγγελματικής τους πορείας.
5. Πολιτικές ενσωμάτωσης και ισορροπίας καριέρας-οικογένειας
   Η επιστήμη συχνά απαιτεί μακροχρόνια αφοσίωση, γεγονός που μπορεί να δημιουργήσει εμπόδια, ειδικά για όσες επιλέγουν να γίνουν μητέρες. Πρέπει να υπάρχουν ευέλικτες εργασιακές πολιτικές που επιτρέπουν την ισορροπία μεταξύ καριέρας και προσωπικής ζωής, χωρίς να αναγκάζουν τις γυναίκες να επιλέξουν μεταξύ των δύο.

Πώς μπορούμε να αλλάξουμε την εικόνα της γυναίκας στην επιστήμη;

Η εικόνα της γυναίκας στην επιστήμη αλλάζει όταν οι γυναίκες αποκτούν μεγαλύτερη πρόσβαση σε ηγετικές θέσεις, όταν τα μέσα ενημέρωσης προβάλλουν τις επιτυχίες τους χωρίς στερεοτυπικές αφηγήσεις, και όταν η κοινωνία σταματήσει να θεωρεί τις επιστημονικές και τεχνολογικές καριέρες ως ανδροκρατούμενες.

Η επιστήμη δεν έχει φύλο – έχει μόνο πάθος, αφοσίωση και επιμονή. Αν θέλουμε περισσότερες γυναίκες στην επιστήμη, πρέπει να γίνουμε μέρος της αλλαγής.

Σήμερα, ποιες είναι οι μεγαλύτερες ανησυχίες σας σχετικά με την υποεκπροσώπηση των γυναικών στους τομείς STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics), και πώς εκτιμάτε ότι θα είναι στατιστικά η κατάσταση τα επόμενα 5 ή 10 χρόνια;

Παρά την πρόοδο των τελευταίων δεκαετιών, οι γυναίκες εξακολουθούν να υποεκπροσωπούνται στους τομείς STEM, ειδικά σε υψηλόβαθμες θέσεις. Οι κύριες ανησυχίες μου περιλαμβάνουν:

1. Το φαινόμενο της "διαρροής ταλέντων" ("Leaky Pipeline")

• Παρόλο που όλο και περισσότερες γυναίκες ξεκινούν σπουδές σε επιστημονικά πεδία, ένα μεγάλο ποσοστό εγκαταλείπει πριν φτάσει σε ηγετικές θέσεις λόγω έλλειψης υποστήριξης, οικογενειακών πιέσεων και θεσμικών προκαταλήψεων.
• Υποσυνείδητες και θεσμικές προκαταλήψεις

• Οι γυναίκες εξακολουθούν να λαμβάνουν λιγότερη χρηματοδότηση για έρευνα, να προσλαμβάνονται λιγότερο συχνά σε κορυφαίες θέσεις και να υποεκπροσωπούνται στα βραβεία και στις επιστημονικές επιτροπές.
• Έλλειψη γυναικείων προτύπων

• Τα κορίτσια μεγαλώνουν με λιγότερα γυναικεία πρότυπα στην επιστήμη, γεγονός που τα αποτρέπει από το να οραματιστούν μια μελλοντική καριέρα σε αυτούς τους τομείς.
• Προκλήσεις στη διαχείριση οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής

• Οι επιστημονικές καριέρες συχνά απαιτούν αφοσίωση που δεν λαμβάνει υπόψη τη μητρότητα και τις οικογενειακές υποχρεώσεις, κάτι που δυσκολεύει την εξέλιξη των γυναικών.

Προβλέψεις για τα επόμενα 5-10 χρόνια

Αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στις επιστήμες

• Περισσότερες πρωτοβουλίες για την προώθηση της ισότητας των φύλων σε πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα θα οδηγήσουν σε μεγαλύτερη συμμετοχή γυναικών σε τομείς STEM.

Καλύτερη εκπροσώπηση σε ηγετικές θέσεις

• Αν και η πρόοδος είναι αργή, οι προσπάθειες για περισσότερη διαφάνεια στις προσλήψεις και στις προαγωγές ενδέχεται να αυξήσουν το ποσοστό των γυναικών σε ηγετικές θέσεις.

Περισσότερη ευελιξία στις εργασιακές πολιτικές

• Οι μεγάλες εταιρείες και τα ερευνητικά κέντρα θα δώσουν μεγαλύτερη έμφαση σε πολιτικές που επιτρέπουν την ισορροπία καριέρας-οικογένειας, κάτι που θα διευκολύνει τις γυναίκες να παραμείνουν στο χώρο.

Όμως, χωρίς πιο ριζικές αλλαγές, η πρόοδος θα παραμείνει αργή

• Αν δεν καταπολεμηθούν οι βαθύτερες προκαταλήψεις και αν δεν αλλάξει η αντίληψη για τις γυναίκες στην επιστήμη, τα επόμενα 10 χρόνια η ανισότητα θα συνεχίσει να υπάρχει, αν και σε μικρότερο βαθμό.

Η αλλαγή δεν θα συμβεί μόνη της. Χρειάζεται συστηματική δουλειά, υποστήριξη και συλλογική δράση για να διαμορφώσουμε ένα μέλλον όπου οι γυναίκες δεν θα "ανήκουν" απλώς στους τομείς STEM – αλλά θα ηγούνται αυτών.

Πώς αντιμετωπίζετε την πίεση και την ευθύνη για την πρόοδο που φέρνετε στον ιατρικό τομέα, τις στιγμές που κουράζεστε, και ποια είναι τα 5 βασικότερα κίνητρά σας για αυτόν τον τόσο απαιτητικό ιατρικό δρόμο;

Η πίεση και η ευθύνη που συνοδεύουν την πρόοδο στον ιατρικό τομέα είναι τεράστιες. Η επιστήμη δεν είναι απλώς μια ακαδημαϊκή πορεία· είναι δέσμευση προς τον άνθρωπο, προς τη ζωή, προς το μέλλον. Υπάρχουν στιγμές που η εξάντληση είναι έντονη, οι δυσκολίες φαίνονται ανυπέρβλητες, και η αμφιβολία εισβάλλει στις σκέψεις. Όμως, αυτό που με κρατάει προσηλωμένη είναι η βαθιά αίσθηση σκοπού και το πάθος για αυτό που κάνω.

Για να αντιμετωπίσω την πίεση και την ευθύνη:

Διατηρώ καθαρή προτεραιοποίηση – Δεν μπορώ να κάνω τα πάντα ταυτόχρονα, αλλά μπορώ να εστιάσω σε αυτό που έχει πραγματικά σημασία κάθε στιγμή.
Αποδέχομαι ότι η επιστήμη απαιτεί μακροχρόνια επιμονή – Τα σημαντικά αποτελέσματα δεν έρχονται άμεσα, και η υπομονή είναι απαραίτητη.
Εμπιστεύομαι την ομάδα μου – Η πρόοδος δεν επιτυγχάνεται μόνος σου· χρειάζεται συνεργασία, αλληλοϋποστήριξη και ανταλλαγή γνώσεων.

Αφιερώνομαι στην ουσία του έργου μου – Θυμάμαι γιατί ξεκίνησα, και αυτό μου δίνει τη δύναμη να συνεχίζω.

Διατηρώ ισορροπία – Η ξεκούραση, η προσωπική ζωή και η αυτοφροντίδα δεν είναι πολυτέλεια, αλλά αναγκαιότητα για να παραμένω αποδοτική.

Τα 5 βασικότερα κίνητρά μου:

Η δυνατότητα να αλλάξω ζωές – Η επιστήμη και η ιατρική δεν είναι απλώς μια θεωρητική ενασχόληση, αλλά ένα μέσο για να προσφέρεις λύσεις και ελπίδα.

Η αγάπη μου για τη γνώση – Η αναζήτηση απαντήσεων, η αποκάλυψη νέων δυνατοτήτων και η συνεχής μάθηση με συναρπάζουν.

Οι άνθρωποι που με εμπιστεύονται – Από τους συναδέλφους μου μέχρι τους ασθενείς και τους μαθητές μου, η αίσθηση ότι η δουλειά μου έχει αντίκτυπο με ωθεί να δίνω το μέγιστο.

Η απόδειξη ότι τίποτα δεν είναι αδύνατο – Η δική μου πορεία είναι η ζωντανή απόδειξη ότι αν έχεις αφοσίωση, τίποτα δεν μπορεί να σε σταματήσει.

Η ιατρική και η επιστήμη είναι απαιτητικές, αλλά όταν ξέρεις γιατί παλεύεις, ακόμα και οι πιο δύσκολες στιγμές αποκτούν νόημα.

Ποιο ήταν το πιο σημαντικό βήμα που κάνατε για να καταφέρετε να συνδυάσετε το επιστημονικό σας έργο με τις προσωπικές σας υποχρεώσεις; Ποια είναι η πιο σημαντική συμβουλή που θα δίνατε σε άλλες γυναίκες που προσπαθούν να ισορροπήσουν αυτούς τους ρόλους;

Το πιο σημαντικό βήμα που έκανα ήταν να θέσω προτεραιότητες και να αποδεχτώ ότι δεν υπάρχει τέλεια ισορροπία, αλλά δυναμική προσαρμογή. Έμαθα να λέω «όχι» σε ό,τι δεν είχε ουσιαστική αξία, να ζητώ βοήθεια όταν χρειάζεται και να μην αισθάνομαι ενοχές για τον χρόνο που αφιερώνω σε κάθε ρόλο.

Η συμβουλή μου: Να ορίζετε εσείς τους κανόνες σας. Μην προσπαθείτε να ανταποκριθείτε σε εξωτερικές προσδοκίες. Βρείτε ένα σύστημα που λειτουργεί για εσάς, επενδύστε στη σωστή υποστήριξη και αποδεχτείτε ότι κάποιες μέρες η επιστήμη θα προηγείται και άλλες η προσωπική ζωή. Η επιτυχία δεν είναι στην ισορροπία, αλλά στην ευελιξία να προσαρμόζεστε.

Βλέποντας την εξαιρετικά σπουδαία θέση σας σήμερα στον τομέα των βλαστοκυττάρων και του καρκίνου, πώς νιώθετε για το γεγονός ότι αποτελείτε έμπνευση για νέες γυναίκες που επιθυμούν να ακολουθήσουν καριέρα στην επιστήμη; Δημιουργεί αυτή η ενδυνάμωση που εμπνέετε μια «ευθύνη» και μια δέσμευση να υπερβάλλετε περισσότερο τον εαυτό σας;

Το να γνωρίζω ότι μπορώ να αποτελέσω έμπνευση για νέες γυναίκες που επιθυμούν να ακολουθήσουν καριέρα στην επιστήμη είναι τιμή, ευθύνη και κίνητρο ταυτόχρονα.

Όταν ξεκίνησα, δεν είχα πολλά γυναικεία πρότυπα στον τομέα των βλαστοκυττάρων και της ογκολογίας. Ήξερα, όμως, ότι αν έβλεπα τον εαυτό μου εκεί, μπορούσα να φτάσω εκεί. Αν σήμερα, μέσα από τη δική μου πορεία, μια νεαρή επιστήμονας νιώσει ότι μπορεί κι εκείνη να πετύχει, τότε κάθε δυσκολία που πέρασα άξιζε.

Σίγουρα, αυτή η ενδυνάμωση που εμπνέω δημιουργεί μια ευθύνη. Δεν αρκεί να έχω φτάσει εδώ· έχω την υποχρέωση να ανοίξω περισσότερους δρόμους για τις γυναίκες στην επιστήμη, να γίνω μέντορας, να στηρίξω όσες έρχονται μετά από μένα.

Όμως, η ευθύνη αυτή δεν είναι βάρος, αλλά δέσμευση που με ωθεί να υπερβώ τον εαυτό μου. Μου υπενθυμίζει ότι η επιστήμη δεν είναι ατομική υπόθεση· είναι ένας συνεχής αγώνας να φέρουμε νέα γνώση, να σώσουμε ζωές και να χτίσουμε ένα πιο ισότιμο και καινοτόμο μέλλον.

Αν η πορεία μου δείχνει σε κάποια νεαρή γυναίκα ότι τα όνειρα είναι εφικτά, τότε ξέρω πως κάνω κάτι που έχει πραγματική αξία.

Τι ακριβώς ρόλο διαδραματίζει η AI στη διάγνωση και τη θεραπεία του καρκίνου; Ποια είναι τα ηθικά διλήμματα που προκύπτουν από την έντονη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στην υγειονομική περίθαλψη; Ποιες είναι οι προτεραιότητες που θα θέτατε εσείς για μια υπεύθυνη εφαρμογή της;

Η τεχνητή νοημοσύνη (AI) διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στη διάγνωση και θεραπεία του καρκίνου, επιτρέποντας πρώιμη ανίχνευση μέσω ανάλυσης ιατρικών εικόνων, εξατομικευμένη θεραπεία με βάση γενετικά δεδομένα, επιτάχυνση της ανακάλυψης νέων φαρμάκων και δυναμική παρακολούθηση της εξέλιξης της νόσου. Ωστόσο, η εκτεταμένη χρήση της εγείρει σημαντικά ηθικά διλήμματα, όπως η διαφάνεια και η εξήγηση των αποφάσεων της AI, η πιθανή μεροληψία λόγω ελλιπών ή μη αντιπροσωπευτικών δεδομένων, το ερώτημα της τελικής απόφασης μεταξύ γιατρού και αλγορίθμου και η προστασία της ιδιωτικότητας των ασθενών.

Για να εξασφαλιστεί μια υπεύθυνη εφαρμογή της AI στην ογκολογία, πρέπει να λειτουργεί ως εργαλείο υποβοήθησης και όχι ως αντικαταστάτης των γιατρών, να διασφαλιστεί η διαφάνεια και η δίκαιη εκπαίδευση των αλγορίθμων, να προστατευθούν τα προσωπικά δεδομένα και να υπάρχει σαφές νομικό και ηθικό πλαίσιο λογοδοσίας. Η AI μπορεί να επαναστατήσει στη μάχη κατά του καρκίνου, αλλά η εφαρμογή της πρέπει να παραμείνει ανθρωποκεντρική και ηθικά υπεύθυνη.

Η τεχνητή νοημοσύνη εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς. Πιστεύετε ότι οι γυναίκες επιστήμονες έχουν τη δυνατότητα να διαδραματίσουν ηγετικό ρόλο στην ανάπτυξη ηθικών και κοινωνικών πλαισίων για την εφαρμογή της AI;

Ναι, και πρέπει. Η τεχνητή νοημοσύνη επηρεάζει κάθε πτυχή της ζωής μας, και η ανάπτυξή της δεν μπορεί να βασίζεται σε περιορισμένες οπτικές λόγο του φύλου. Οι γυναίκες επιστήμονες έχουν κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση δίκαιων, αμερόληπτων και ανθρωποκεντρικών πλαισίων για την AI. Η διαφορετική τους προσέγγιση συμβάλλει στην ηθική σχεδίαση αλγορίθμων, και στη διαμόρφωση πολιτικών που διασφαλίζουν την κοινωνική δικαιοσύνη. Η AI είναι το μέλλον, αλλά χρειάζεται και γυναικεία ηγεσία για να είναι πραγματικά δίκαιο και ανθρωποκεντρικό.

Ως επικεφαλής και ηγέτης σε διάφορους επιστημονικούς φορείς, όπως την Εταιρεία Ρομποτικής Χειρουργικής του Cambridge University που ιδρύσατε το 2021, τι θα λέγατε σε ένα νεαρό κορίτσι που ονειρεύεται να γίνει επιστήμονας, που θα μπορούσε κι εκείνη να είναι μητέρα σε τόσο τρυφερή ηλικία, ή να είναι μεγαλύτερη αλλά φοβάται να ακολουθήσει το όνειρό της λόγω κοινωνικών πιέσεων ή στερεοτύπων φύλου;

Θα της έλεγα ότι κανένα όνειρο δεν είναι αδύνατο, καμία συνθήκη δεν μπορεί να καθορίσει τη ζωή της αν δεν της το επιτρέψει η ίδια.

Αν θέλει να γίνει επιστήμονας, πρέπει να θυμάται ότι η επιστήμη δεν έχει φύλο, μόνο πάθος, αφοσίωση και επιμονή. Δεν υπάρχει «σωστή» ηλικία, ούτε «σωστές» συνθήκες. Η κοινωνία πάντα θα έχει προσδοκίες, αλλά η μόνη φωνή που πρέπει να ακούει είναι η δική της.

Εάν είναι μητέρα, ή σκέφτεται τη μητρότητα, να ξέρει ότι η μητρότητα δεν είναι εμπόδιο – είναι κινητήριος δύναμη. Θα την κάνει πιο δυνατή, πιο οργανωτική, πιο ανθεκτική. Δεν είναι εύκολο, αλλά είναι δυνατό, και αυτό έχει σημασία.

Αν φοβάται τις κοινωνικές πιέσεις και τα στερεότυπα φύλου, θα της έλεγα: Να μην περιμένει την κοινωνία να αλλάξει για να ξεκινήσει. Η αλλαγή ξεκινά από εκείνη.

Η επιστήμη χρειάζεται περισσότερες γυναίκες, όχι επειδή είναι γυναίκες, αλλά επειδή είναι εξαιρετικές επιστήμονες.

Κυρία Φογκτ, ποιο είναι το μεγαλύτερο μάθημα που έχετε αποκομίσει από την επιστημονική σας καριέρα μέχρι στιγμής και θα θέλατε να μεταφέρετε με αφορμή την ημέρα, ως ισχυρό μήνυμα;

Το μεγαλύτερο μάθημα που έχω αποκομίσει από την επιστημονική μου πορεία είναι ότι η επιμονή και το θάρρος να αμφισβητούμε τα όρια – τα δικά μας και της γνώσης – είναι αυτά που φέρνουν την πραγματική πρόοδο.

Η επιστήμη δεν είναι ένας δρόμος στρωμένος με βεβαιότητες και εύκολες απαντήσεις. Είναι μια συνεχής διαδρομή γεμάτη προκλήσεις, αμφιβολίες και αποτυχίες. Αλλά οι αποτυχίες δεν είναι το τέλος – είναι τα σκαλοπάτια προς την εξέλιξη.

Σήμερα, με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη, θέλω να στείλω ένα μήνυμα σε κάθε νέα γυναίκα που αναρωτιέται αν έχει θέση σε αυτόν τον χώρο: Η γνώση δεν έχει φύλο. Η καινοτομία δεν έχει όρια. Το μέλλον ανήκει σε εκείνες που τολμούν.

Να επιμένεις. Να προχωράς. Να γίνεσαι μέρος της αλλαγής.